همشهری آنلاین: مسجد جامع خرمشهر از قدیم یکی از مراکز اصلی شهر خرمشهر بوده، به طوری که هنوز نیز این مرکزیت را پس از پایان جنگ تحمیلی و تخریب کامل شهر خرمشهر و بازسازی دوباره آن حفظ نموده‌است.
در مقابل این مسجد بازارچه بزرگی وجود دارد که اصناف گوناگون در آن به کسب و کار مشغول هستند.
پس از آغاز جنگ تحمیلی شهر خرمشهر به دلیل نزدیک بودن به مرز شلمچه، یکی از اولین نقاطی بود که مورد حمله ارتش بعثی عراق قرار گرفت.
مدافعان این شهر که اغلب از مردم بومی و تعدادی دانشجو بودند، توانستند با حداقل امکانات نظامی به فرماندهی محمد جهان آرا که در آن زمان فرماندهی سپاه پاسداران خرمشهر را بر عهده داشت با سلاح‌های سبک خود و با استفاده از موقعیت آشنایی با منطقه، مدت ۳۵ روز در مقابل ارتش عراق مقاومت کنند و سرانجام در تاریخ ۴ آبان ۱۳۵۹ آخرین مدافعان شهر نیز به خاطر فشار زیاد ارتش بعثی عراق و کمبود سلاح و تجهیزات مجبور به عقب نشینی از شهر گردیدند.
خرمشهر پس از ۵۷۸ روز (۱۹ ماه) اشغال توسط ارتش بعثی عراق، در تاریخ۳ خرداد ۱۳۶۱ با حمله نیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ارتش جمهوری اسلامی ایران و نیروی مقاومت بسیج، طی چهار مرحله عملیات نظامی با عنوان عملیات بیت المقدس پس از محاصره خرمشهر، بازپس‌گیری شد.
مسجد جامع خرمشهر یکی از تنها ساختمانهایی بود که در این شهر، پس از بازپس‌گیری به صورت نیمه سالم باقی مانده بود و همچنین چون این مسجد در زمان مقاومت [قبل از اشغال] مرکز فرماندهی و تدارکات و گردهمایی مدافعان شهر بود، لقب نماد مقاومت را به خود گرفت که در حال حاضر نیز بین بازماندگان جنگ و علاقمندان به تاریخ جنگ ایران و عراق به همین عنوان شناخته می‌شود.
مسجدجامع خرمشهر سی‌هزارمین اثر تاریخی ایران است که در سال 1390، در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.
دو گلدسته و دو گنبد کوچک و بزرگ با 120 سال قدمت را در دل خود جای داده است، شاید 770 مترمربع کاشی‌کاری معرق نیز شاخصه‌ی خاصی برای هر بنای تاریخی باشد، اما وقتی قرار باشد، یک اثر بخشی از هویت، تاریخ، تمدن و مقاومت یک کشور محسوب شود، هر بنایی نمی‌تواند جای «مسجدجامع خرمشهر» را بگیرد.
این مسجد قدیمی که با نمای آجری‌اش که حالا جزیی از تاریخ این شهر است، از قدیم یکی از مراکز اصلی شهر خرمشهر بود، در آن زمان، در ورودی بازار بزرگ اصناف قرار داشت و محل تردد مردم از صحن مسجد بود. به همین دلیل، بعدها تغییری در ساخت‌وساز آن رخ داد و در سال 1348، قطعه زمینی از ضلع غربی به مسجد اضافه و به‌صورت کنونی تجدید بنا شد.
مسجدجامع خرمشهر یکی از تنها ساختمانهایی بود که پس از بازپس‌گیری شهر از عراقی‌ها به‌صورت نیمه‌سالم باقی مانده بود. این بنای تاریخی چون در زمان مقاومت و قبل از اشغال شهر، جایی برای فرماندهی، تدارکات و گردهمایی مدافعان شهر بود، لقب نماد مقاومت را به خود گرفت، حتی حالا نیز بین بازماندگان جنگ به همین نام شناخته می‌شود.
این مسجد که حالا سمبل مقاومت در «خرمشهر» است، در مدت 35 روز مقاومت مردم، ستاد مردمی، مرکز تبادل اخبار، اورژانس مجروحان و محل نگهداری موقت شهدا بوده است. این بنای تاریخی یادآور شهدایی مانند «محمد جهان‌آرا»، «بهروز مرادی»، «بهنام محمدی» و «محمد دشتی» است.
بنایی مشابه این مسجد تاریخی، در باغ - موزه دفاع مقدس در تهران، اتوبان حقانی، جنب پارک طالقانی ساخته شده است.
