همشهری آنلاین: مرکز فرهنگی شهر کتاب در روزهای ۱۲ و ۱۳ آبان‌ماه میزبان همایش دوروزه‌‌ای بود برای «اِسوِن آندرس هدین»، سیاح و جغرافی‌دان سوئدی.
هدین، کاشف و جغرافی‌دان سوئدی سال ۱۸۶۵ به‌دنیا آمد، در دانشگاه‌های اوپسالا، برلین و هاله درس خواند و در نخستین سفر اکتشافی مهم خود از پامیر گذشت.
آثاری که او در خلال سفرها پدید آورده، علمی، ریزبینانه و دارای ارزش‌های فرهنگی بسیارند. هدین طراح خوبی نیز بود و از اشخاص و منظره‌های کویری ایران طرح‌هایی کشید که در کنار عکس‌هایی که گرفته، نشان‌دهنده چهره واقعی مردم آن روزگار است. او نخستین کسی است که از مناطق کویری ایران عکاسی کرده است. هدین که زاده سرزمین‌های قطبی است، در زمره بزرگترین کاشفان جهان در نیمه دوم سده ۱۹ میلادی قرار دارد.
در آغاز نشست علی‌اصغر محمدخانی، معاون فرهنگی و امور بین‌الملل شهرکتاب گفت: شهر کتاب سال گذشته دو همایش درباره زندگی، آثار و خدمات علمی و فرهنگی «گئو ویدن گرن»، دین‌شناس، اسلام‌شناس و ایران‌شناس سوئدی، و «اریک هرملین»، ایران‌شناس و مترجم ده‌هزار صفحه آثار فارسی به سوئدی برگزار کرده است. امیدواریم پس از همایش حاضر باز به مناسبات فرهنگی ایران و سوئد بپردازیم و نشست‌هایی را برای «آندرس بواتاس» و «هنریک ساموئل نیبرگ»، ایران‌شناسان دیگر این کشور برگزار کنیم.
پرویز کردوانی، جغرافی‌دان و کویرشناس، با تشریح مسیری که هدین تقریبا در یکصدسال گذشته در کویرهای ایران طی کرده است، گفت: «او که در تمام مسیر به ثبت جزئیاتی مثل دما و ارتفاع پرداخته است، در سخت‌ترین فصل سال یعنی زمستان پا به کویر می‌گذارد؛ فصلی که کویر را آکنده از خطر می‌کند و امکان حرکت شتر در آن بسیار اندک است و شترها همواره در معرض خطر شکستگی کتف قرار دارند؛ زیرا خاک کویر مثل خمیر می‌شود.
هدین از تهران به ورامین رفت، از ورامین به منطقه پیشوا و از آنجا رو به پایین از کنار نره‌خر‌کوه گذشت و به جایی رسید که امروز پارک ملی کویر نام گرفته است. مقصدهای بعدی او نخجیر، طلحه، چشمه ملک‌آباد و ریگ جن بوده است. انارک، چوپانان، جندق و خور مقصدهای بعدی او بودند و از آنجا سفر پرمخاطره او آغاز می‌شود. اگر در فصل پاییز وارد آن مسیر می‌شد، خیلی راحت می‌توانست به سفر اکتشافی خود بپردازد.»
سیدعلی آل‌داود، داشنامه‌نویس و پژوهشگر در معرفی هدین گفت: «این سیاحتگر نامور سوئدی نخستین سفرش را به ایران در بیست‌وچند سالگی آغاز کرد و چند سال بعد در ۱۹۱۰ سفرنامه‌اش را در لایپزیک به چاپ رساند که این متن همان زمان مورد توجه کویرشناسان، بیابان‌نوردان و علاقه‌مندان آشنایی با سرزمین‌های دوردست قرار گرفت. هدین از منطقه شمال‌غربی وارد ایران شد و از تبریز به تهران رسید. ورود او به تهران با آخرین سال‌های پادشاهی محمدعلی شاه مقارن بود. از تهران خود را بدون توقف به ورامین رساند و به حاشیه کویر مرکزی ایران رفت.»
آل‌داود افزود: «هدین با مردم مناطقی که از آنجا عبور می‌کرد، جوشش و آمیزش داشت. هرچند روزهای اقامت او در هر مکان کوتاه بود، خود را با رسوم و آداب مردم آنجا موافق نشان می‌داد. سعی می‌کرد طوری زندگی کند که برای مردم نامأنوس نباشد. او سعی می‌کند در همه جا اسامی روستاها، رودها، مزارع، راه‌ها و کوه‌ها را از افراد محلی پرسیده و صورت صحیحی که بدان دست یافته را در اثرش نقل کند؛ هرچند از آنرو که اطلاعاتش از منابع شفاهی است، گاه تناقض‌هایی در اثرش دیده می‌شود.
بسیاری از روستاها و مزارعی که هدین از آنها گذشته و یادکرده و گزارشی از اوضاع کشاورزی، دامداری، جمعیت و شیوه معیشت‌شان به‌دست داده، امروز یا از میان رفته‌اند یا در اوضاعی فلاکت‌بار دست و پا می‌زنند و نفس‌های آخر را می‌کشند. بدین‌سان یکی از فواید بزرگ آثار هدین، وقوف بر این مطالب برای تدوین تاریخ دهات و روستاهای مرکزی ایران است. او برجسته‌ترین سیاحتگر اروپایی است که روزهای متوالی از جنوب به شمال و از شمال به جنوب کویر مرکزی را از راه‌های گوناگون درنوردیده و در باب هر یک یادداشت‌های سودمندی نگاشته است.»
محمدهادی ورهرام، عضو پژوهشکده زبان ملل، دیگر سخنران نشست، منابع تحقیقی را با روش آماری مورد واکاوی قرار داد. او یادآور شد: «مشخص کردن مرز بین کویر نمک و کویر شن و خط سیر مارکوپولو در ایران، ازجمله نتایج سومین سفر او به کویرهای ایران است. علاقه به جغرافیا در او علاقه‌ای نهادین بود، چندان‌که در ۱۶ سالگی اطلس جغرافیایی شش جلدی‌ای را با طرح‌هایی که خودش کشیده بود، منتشر کرد.»
در ابتدای نشست نیز فیلمی مستند از ساخته‌های حمید ارجمند درباره هدین پخش شد.
نظر شما