همشهری آنلاین – آرش نهاوندی: انجمن اطلاع رسانی دیابت (گابریک) اعلام کرده در حال حاضر ۱۴.۱۹ درصد جمعیت بالای ۲۵ سال به دیابت مبتلا هستند. تعداد افراد مبتلا بیش از ۷.۵ میلیون نفر برآورد شده و آمار نشان می‌دهد حدود ۲۵ درصد افراد مبتلا به دیابت از بیماری خود اطلاع ندارند که آمار نگران کننده‌ای است.
بیش از ۹۰ درصد مبتلایان به دیابت در کشور هم نیز دچار دیابت نوع دو هستند. بر اساس برآوردهایی که در سال ۲۰۲۱ انجام شده بیش از ۵۴۰ میلیون نفر در دنیا دچار دیابت هستند که پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد این آمار در سال ۲۰۴۵ به حدود ۸۰۰ میلیون نفر برسد. همین چند روز پیش هم دکتر علیرضا استقامتی، فوق تخصص غدد و متابولیسم هشدار داد که اگر فکری به حال دیابت و درمان درست آن نشود تا چند سال آینده باید همه بودجه‌های حوزه سلامت را برای این بیماری هزینه کرد.
تغذیه در پیشگیری از دیابت یا کنترل قند خون افراد دیابتی نقشی کلیدی دارد، در سال‌های اخیر بسیاری از متخصصان به نقش حیاتی تغذیه در این زمینه پرداخته‌اند. بر اساس توصیه آنها، حداکثر مقدار قند ساده دریافتی برای افراد سالم ۱۰ درصد کالری روزانه تعیین شده است. به عنوان مثال در یک فرد غیردیابتی که نیاز روزانه‌اش ۲۰۰۰ کیلوکالری است، حداکثر قند ساده دریافتی روزانه باید ۵۰ گرم باشد. بر اساس توصیه انجمن قلب آمریکا، دریافت قندهای ساده برای زنان به میزان ۱۰۰ کالری روزانه (۲۵ گرم) و برای مردان ۱۵۰ کالری روزانه (۳۵ گرم) مجاز است. البته هشدار برخی متخصصان درباره قندهای پنهان برخی خوراکی‌ها را هم نباید نادیده گرفت و این محصولات هم می‌توانند بار مصرف قند در رژیم غذایی افراد را افزایش دهند.
دکتر کوروش جعفریان، متخصص تغذیه در گفتگو با همشهری آنلاین درباره خوراکی‌های مضر و مفید و شیوه تفکیک غذاها و وعده‌های غذایی برای افراد مبتلا به دیابت، همچنین قندهای پنهان در خوراکی‌ها به چند نکته اشاره کرده است که در ادامه می‌خوانید.
مهمترین منابع دارای قند
جعفریان به منابع اصلی قند و کربوهیدرات اشاره کرد و گفت: مهمترین منابع دارای قند و کربوهیدرات بالا برنج، سیب زمینی و نان هستند. این مواد غذایی در واقع قوت قالب یا غذای قلب محسوب می‌شوند. برخی از افراد هم به نوشیدنی، یا مربا و عسل علاقه دارند که این مواد خوراکی هم دارای قند بالایی است. به قند ها، نشاسته‌ها و فیبر هایی که در مواد غذایی مختلف وجود دارند، کربوهیدرات گفته میشود.
این متخصص تغذیه درباره قند پنهان در مواد غذایی هم بیان کرد: به عنوان مثال گفته میشود که لیمو شیرین قند دارد، دلیل نمی‌شود که چون این میوه قند دارد پس خوراکی بدی باشد. یا به عنوان مثال یک قاشق سس کچاپ حاوی میزان مشخصی قند پنهان است. آنقدر مقادیر قند در این خوراکی‌ها کم است که نمی‌تواند در افزایش قند خون مؤثر باشد.
فاکتورهای مهم تغذیه‌ای
او درباره فاکتورهای مهم تغذیه‌ای گفت: در تغذیه افراد دیابتی دو فاکتور بسیار مهم است: اول شاخص گلیسمی به این معنا که این ماده غذایی که می‌خورم چقدر قند خون را بالا می‌برد. به عنوان مثال زمانی که هندوانه می‌خورید قند خون بسیار سریع بالا می‌رود، اما چرا؟ به دلیل اینکه هندوانه شاخص گلیسمی بالایی دارد. فاکتور دوم نیز به این ارتباط دارد که باید به این مساله توجه کنیم که چقدر کربوهیدرات با چه شاخصی در آن ماده غذایی وجود دارد.
بدترین غذا برای دیابتی‌ها
او به بدترین غذایی که باعث بالا رفتن قند خون میشود اشاره کرد و گفت: بدترین ماده غذایی برای یک فرد دیابتی برنج است. هم شاخص گلیسمی و هم شاخص کربوهیدرات بالایی دارد. سیب زمینی و نان هم به همین میزان برای یک فرد دیابتی مضر است. در حقیقت مقدار کربوهیدراتی که فرد دیابتی در وعده می‌خورد و نظم غذا خوردن وی برای کنترل قند خون مهم است. گاهی در جامعه فردی می‌آید و می‌گوید لبنیات کربوهیدرات دارد، این چیز پوشیده‌ای نیست و ما هم از ان آگاه هستیم. اما آیا شما کربوهیدرات موجود در لبنیات را با کربوهیدرات موجود در برنج یا ماکارانی مقایسه می‌کنید، طبیعتا میزان کربوهیدرات این خوراکی‌ها با یکدیگر قابل مقایسه نیستند. میزان کربوهیدراتی که در یک لیوان شیر وجود دارد آنقدر پائین است که اصلا باعث بالا رفتن قند خون به میزان زیادی نمی‌شود که خیلی جای نگرانی باشد.
درباره شبه علم و قند پنهان
جعفریان درباره اطلاعاتی که به عنوان شبه علم در جامعه رواج پیدا می‌کند، گفت: احساس می‌کنم این اطلاعاتی که به صورت شبه علم به جامعه تزریق میشود، باعث سردرگم شدن بیماران به ویژه افراد مبتلا به دیابت است. بر عکس آن نیز صادق است به عنوان مثال فردی می‌گوید عسل قند خون را بالا نمی‌برد و راحت آن را مصرف کنید، در حالی که اصلا این طور نیست. شیرینی عسل تقریبا برابر با شکر است و تفاوت چندانی با آن ندارد. البته این نیز صادق است که شما اگر ۲۰ نوع عسل داشته باشید این تعداد از نظر میزان قند با هم تفاوت دارند اما چه کسی می‌تواند این مساله را اثبات کند که عسلی را که خریده قند خونش را زیاد بالا نمی‌برد. عسل طبیعی و غیر طبیعی ندارد، این‌ها همه ترکیبی از فروکتوز و گلوکز هستند که با یکدیگر ساکاروز را می‌سازند. بیش از ۹۰ درصد قند داخل عسل مخلوطی است از فروکتوز و گلوکز، پس نمی‌توان گفت عسل خیلی تفاوت زیادی با قند ساده و شکر دارد. اما برخی از عسل‌ها آن هم یک ذره و نه خیلی زیاد قند خون را نسبت به نوع دیگر عسل کمتر بالا می‌برد.
مهمترین فاکتور کنترل قند خون
او درباره مهمترین فاکتور کنترل قند خون گفت: این مساله اهمیت زیادی از نظر تغذیه فرد دیابتی ندارد، مهمترین فاکتور در این قضیه این است که فرد چه مقدار کربوهیدرات را در چه وعده‌های غذایی مصرف می‌کند، فرض کنید فردی دو وعده کربوهیدرات نمی‌خورد، اما بعد در یک وعده ۲۰۰ یا ۲۵۰ گرم کربوهیدرات می‌خورد. این خطرناک است. اما اگر یک فرد دیابتی غذای خود را به سه وعده اصلی و سه میان وعده تقسیم کند و یک قسمت عمده‌ای از کربوهیدرات را در سه این وعده‌ها بخورد و ۱۰ تا ۱۲ درصد از قند مصرفی خود را میان وعده‌ها مصرف کند، خیلی را حت می‌تواند قند خون خود را کنترل کند.
بیشتر بخوانید:
عوامل تاثیر گذار بر دیابت
این متخصص تغذیه درباره عواملی که بیشترین تاثیر را روی فرد یابتی می‌گذارند، عنوان کرد: دور کمر و وزن یک فرد دیابتی بیشترین تاثیر را روی قند وی می‌گذارد، اگر شما بتوانید دور کمر یک فرد دیابتی را کاهش دهید، این مساله می‌تواند به تنهایی قند خون را پائین بیاورد، آیا کسی نیست که روی این موضوع تمرکز کند. به جای آن روی مقداری از قند موجود در سس تاکید می‌کنند؛ البته کلیت سس مشکل دارد و ما خوردن آن را به هیچ وجه توصیه نمی‌کنیم. اما قند داخل سس خیلی قند بالایی نیست که جای نگرانی داشته باشد.
جعفریان با بیان اینکه تقسیم وعده‌های غذایی و خوردن غذاها در وعده‌های درست می‌تواند در کنترل یا کاهش قند خون مؤثر باشد، گفت: بدن ما در ساعات صبح متابولیسم خیلی خوبی دارد و به راحتی می‌تواند غذایی که خورده میشود را متابولیزه کند و اجازه ندهد خیلی قند خون بالا رود. اما زمانی که وعده اصلی غذایی را به عنوان شام می‌خورید به دلیل اینکه در این زمان بدن وارد فاز استراحت میشود و در حال آماده‌سازی خود برای خواب است، متابولیسم یا سوخت و ساز بدن به طور اتوماتیک پائین می‌آید و قسمت اعظم غذایی که خورده میشود به جای اینکه تبدیل به انرژی مصرفی برای فعالیت و کار شود به عنوان چربی در بدن ذخیره میشود. بنابراین به افراد دیابتی توصیه میشود که وعده شام سبکی داشته باشند. البته حذف وعده شام هم اشتباه بزرگی است. حتی ما اعتقاد داریم که فرد دیابتی باید بعد از شام هم یک میان وعده سبک و کوچک به منظور تنظیم قند شبانه بخورد. فرد دیابتی اگر اصل مقدار و زمان یعنی چقدر کربوهیدرات و چه زمانی بخورد را رعایت کند می‌تواند به راحتی قند خون خود را کنترل کند.
مخلوط کردن غذاها
جعفریان به نقش مخلوط کردن غذاها در کنترل قند خون اشاره کرد و گفت: اگر فرد دیابتی به همراه کربوهیدرات مواد غذایی حاوی پروتئین و چربی نیز بخورد قند خونش کمتر بالا می‌رود. به عنوان مثال فرد دیابتی در وعده ناهار خود می‌خواهد ۴۵ گرم کربوهیدرات برنج، نان یا هر چیز دیگر مصرف کند. اگر این‌ها را با گوشت و چربی بخورد قند خونش کمتر بالا می‌رود. مخلوط کردن غذا عاملی است برای کاهش قند خون و به ویژه اگر یک فرد دیابتی همراه با وعده اصلی غذایی و میان وعده خود مقداری فیبر مصرف کند، فیبری در که در سبزیجات، مغزها، نان سبوس دار موجود است، می‌تواند در کنترل قند افراد دیابتی فوق‌العاده کمک کننده باشد.