سازمان میراث فرهنگی که متولی حفاظت و نگهداری از ابنیه تاریخی است در این میان مسئول‌ترین نهاد است که با وجود نابسامانی بسیار وسیع در بافت تاریخی این شهر، واکنش مناسبی از خود نشان نمی‌دهد. در مشهد آثار تاریخی بسیاری به ثبت رسیده که با این حال در معرض تخریب قرار دارند؛ آثاری همچون سرای ترکمن‌ها، خانه جوان صبور، خانه زرین‌زاده و خانه حناساب. بی توجهی به این آثار تاریخی، منجر به به‌وجود آمدن مناظر نه‌چندان چشم نواز و از سویی منجر به ایجاد ناهنجاری‌های اجتماعی و شهری شده است.این بناهای مخروبه رفته‌رفته به محل امنی برای تجمع افراد بزهکار تبدیل می‌شود. در این میان امنیت زائران، توریست‌ها و سکنه نیز در معرض خطر است چون این امکان وجود دارد که با ریزش دیوارها، برای آنها مشکلاتی به‌وجود بیاید.
اماکنی که زمانی معرف فرهنگ غنی مردم ایران به فرهنگ‌ها و نسل‌های آینده بود، این روزها مخروبه‌ای برای رفت‌وآمد حیوانات ولگرد است و حتی دیگر هیچ کس تمایلی به سرمایه‌گذاری در این مناطق ندارد.
بیش از دو سوم بناهای فرسوده اطراف حرم در مشهد فاقد استاندارد لازم و سیستم سازه‌ای هستند. این را سخنگوی شهرداری ثامن می‌گوید. طبق استانداردهای تعریف شده در رابطه با مشخصات بافت‌های فرسوده، تنها نیمی از ابنیه می‌تواند غیر‌استاندارد باشد.
معابر اطراف حرم رضوی، با عرض کمتر از 6 متر از استانداردهای تعریف شده فاصله زیادی دارند.
70درصد از پلاک‌های اطراف حرم زیر 50متر است، این در حالی است که بسیاری از پلاک‌ها استانداردهای ثبت تاریخی را دارند اما متأسفانه توسط خود مالکین خراب می‌شوند.مالکین بناهای تاریخی از ترس بلاتکلیفی، بناهای خود را تخریب می‌کنند و یا در خوش‌بینانه‌ترین حالت، آن را تغییر کاربری می‌دهند و با اجاره‌های ارزان آن را در اختیار زائران قرار می‌دهند.
به گفته میر‌شفیعی، در سال84 حدود 30 بنای تاریخی با هزینه شهرداری ثامن، شناسایی و معرفی شد که نسبت به حفظ، خرید و مرمت برای بهره‌برداری از آنها با هماهنگی سازمان میراث‌فرهنگی اقداماتی صورت گرفت.
در برنامه‌ریزی‌های انجام شده موارد شناسایی شده در طرح نوسازی بافت اطراف حرم، درنظر گرفته شده و قرار است مجری طرح نسبت به خرید و نگهداری این بناها به میراث فرهنگی کمک کند و آثاری همچون حمام شاه، گنبد خشتی و پیر‌پالان دوز را در همین راستا خریداری کرده است.
شهرداری ثامن این آمادگی را دارد که آثار و بناهای تاریخی را خریداری کند. به گفته سخنگوی شهرداری ثامن، ضعف منابع مالی میراث‌فرهنگی باعث شده تا شهرداری ثامن با هماهنگی این سازمان، بناهای تاریخی را خریداری کند تا از این میراث به نحو مطلوبی استفاده شود.
این مسئله در چهل‌و‌پنجمین جلسه کمیته آسیب‌شناسی و رفع ناهنجاری‌های بافت حرم که در 25 اردیبهشت سال86 برگزار شد، تصویب شد و قرار بر این شد تا گروه مشترکی از نمایندگان فرمانداری، میراث فرهنگی و شهرداری ثامن با بازدید و ثبت مشخصات بناهای مخروبه اطراف بافت حرم مطهر، نسبت به خارج کردن آنها از لیست آثار ثبتی اقدام کنند. در همین زمینه خانه حناساب طبق توافق میرات فرهنگی تخریب شد و سر در آن به محل بلوار امیر‌المؤمنین منتقل شد.
کمبود بودجه، عامل بی‌توجهی
رئیس سازمان میراث فرهنگی اما در این میان می‌گوید برای حفظ آثار ثبت شده مشهد بودجه کافی وجود ندارد.در منطقه ثامن بیش از 30 اثر ثبتی وجود دارد که مسیر حقوقی برای رسیدگی به وضعیت آنها در حال طی شدن است. به گفته لشگری، توافق صورت گرفته بین رئیس سابق سازمان میراث فرهنگی خراسان رضوی، مبنی‌بر تخریب اثر خانه حناساب منتفی شده است.
او از بی‌احتیاطی و بی‌توجهی صورت گرفته به این مسئله، ابراز تأسف کرده و می‌گوید: با توجه به توسعه عمرانی و بهسازی‌هایی که در حال انجام است باید پیگیری‌های جدی و مؤثری صورت بگیرد تا با ایجاد الزام و تعهد در دستگاه‌های مرتبط، از تخریب‌های احتمالی آینده جلوگیری شود.
به گفته او شهرداری هم می‌تواند آثار تاریخی را بخرد و میراث فرهنگی و شهرداری در این خصوص اعتباراتی دارند اما سازمان میراث‌فرهنگی در این رابطه تعیین کاربری می‌کند و به‌دنبال آن خدماتی ارائه می‌شود ؛ ضمن اینکه مرمت و بازسازی نیز به‌عهده میراث فرهنگی است.
بودجه سالانه میراث فرهنگی در کشور، سالانه 45میلیارد تومان است. این ادعای معاون سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور است. مسعود علویان صدر در این باره به کمبود منابع مالی سازمان میراث فرهنگی برای احیای بناهای تاریخی نیز اشاره کرده و می‌گوید: در کشور بیش از 27هزار اثر ثبت شده وجود دارد که سهم خراسان رضوی از این تعداد، هزار و 300مورد است.
باید با جذب امکانات و سرمایه‌های بخش خصوصی برای احیای بافت‌های تاریخی تلاش کنیم. سازمان میراث فرهنگی در حال حاضر با بودجه فعلی دولتی، این امکان را ندارد تا همه خانه‌ها و بناهایی را که نیاز به بازسازی دارند، ترمیم کند.امسال مبلغ 6 میلیارد تومان برای احیای بناهای تاریخی به سازمان میراث فرهنگی اختصاص داده شد که از این مبلغ یک میلیارد تومان مختص شهر توس است.
سازمان میراث فرهنگی آماده احیای بناهای تاریخی است. این سازمان آمادگی کامل دارد تا تمامی مصالح مورد نیاز بازسازی اینگونه بناها را در اختیار مالکان و ساکنان فعلی آنها قرار دهد تا از تخریب بیشتر بناهای مذکور جلوگیری شود. سازمان میراث‌فرهنگی ضمن اعتراض به وضعیت ابنیه تاریخی بافت مرکزی مشهد به‌صورت جدی و از طریق مراجع قانونی با متخلفان برخورد خواهد کرد.
سازمان میراث‌فرهنگی در مقابل تخریب آثار تاریخی که تعیین‌کننده هویت فکری کشور است ساکت نمی‌نشیند و طبق وظیفه با این تخریب‌ها مقابله می‌کند.صدر در ادامه با بیان این موضوع می‌گوید: هیچ نهادی نمی‌تواند اجازه تخریب بنایی را که از سوی سازمان میراث‌فرهنگی به ثبت ملی رسیده صادر کند؛ حتی اگر آن بنا مخروبه باشد.
مشکل اجرایی یا کمبود اعتبار
مسئله سازمان میراث‌فرهنگی کمبود اعتبار نیست بلکه مشکل اجرایی مانع از انجام کارهاست.این ادعای جواد آرین‌منش، نایب رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس در ارتباط با ادعای مطرح شده در باره مشکل اقتصادی میراث فرهنگی است. او در ادامه می‌گوید: مجلس و کمیسیون فرهنگی سعی کرد با تخصیص اعتبارات مناسب به کار میراث سرعت بخشد به‌گونه‌ای که طی 4سال گذشته این اعتبار، افزایش قابل توجهی داشته است. میراث‌فرهنگی برای بازسازی با مشکل منابع مالی روبه‌رو نیست بلکه بحث کارشناسی و کندی‌کار است که متأسفانه فعالیت میراث فرهنگی در نگهداری و بازسازی آثار از گذشته کندتر است.
اما از آنجایی که کار بازسازی و حفظ ابنیه تاریخی باید براساس استانداردهای تعریف شده‌ای صورت بگیرد، سرعت کار پایین آمده است. مشکلات و ناهنجاری‌های اجتماعی، امنیتی و فرهنگی که به واسطه مخروبه شدن آثار تاریخی مشهد گریبانگیر اهالی و حتی زائرین شده، مسئولان را وادار می‌کند نسبت به رسیدگی هرچه سریع‌تر به این موضوع اقدام کنند.
بحث میراث‌فرهنگی و بازسازی سریع‌تر بافت فرسوده پیرامون حرم، موضوعی است که باید به آن توجه ویژه‌ای شود. شهرداری مشهد از تخریب بناهای تاریخی ابراز نگرانی می‌کند و حفاظت از این آثار را وظیفه خود می‌داند اما با این حال باز هم این بناها تخریب می‌شوند؛ بناهایی که در فهرست آثار ثبت شده میراث فرهنگی هستند.
وظیفه سازمان میراث فرهنگی طبق بند 10قانون، حفظ و نگهداری و مرمت آثار تاریخی است درحالی‌که این سازمان تنها به ثبت این آثار اکتفا می‌کند و در این میان مسئولان مدعی هستند که بودجه کافی ندارند.اما از طرفی طبق ادعای نماینده مجلس، اعتبارات این سازمان در سال‌های اخیر افزایش یافته و طبق قانون، همه سازمان‌ها از جمله شهرداری باید در زمینه حفظ و احیای آثار تاریخی وارد عمل شوند.
ابنیه تاریخی که به ثبت رسیده‌اند، نمی‌توانند توسط مالکین مرمت شوند ولی آیا میراث فرهنگی نباید به مالکین این اجازه را بدهد تا بناها مرمت شوند. بناهای تاریخی شهر مشهد این روزها به سرعت تخریب می‌شوند و اگر وضع به همین منوال ادامه یابد در کمتر از یک دهه آینده شاهد از بین رفتن فرهنگ و تاریخ این شهر خواهیم بود. بناهای تاریخی و فرسوده این شهر دیگر تاب مقاومت در برابر آسمان‌خراش‌های مرتفع و برج‌ها را نخواهند داشت.
