تحولات مبانی حقوقی آزادی رسانه‌ها در عرصه‌های ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی - ۱

همشهری آنلاین: یادداشت اختصاصی به مناسبت روز جهانی آزادی مطبوعات؛ نوشته دکتر کاظم معتمدنژاد استاد علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی

پیشگفتار:

موضوع گرایش‌های جدید جهانی در زمینة مقررات گذاری حقوقی برای توسعة آزادی مطبوعات و سایر رسانه‌های همگانی، که در این مقاله به خوانندگان عرضه شده است، نخستین بار در نشستی به مناسبت دهمین سال تأسیس خبرگزاری دانشجویان جمهوری اسلامی ایران (ایسنا)، در تاریخ شانزدهم آذرماه 1388، با حضور چند تن از مدیران وهمکاران وقت خبرگزاری مذکور، آقایان سعید پورعلی (سرپرست خبرگزاری)، بهنام چهار لنگ (مشاور سرپرست خبرگزاری)، علی رضا بهرامی (مدیر ادارة اقتصادی خبرگزاری)، ابراهیم عسکری (معاون اجرایی و دفاتر و مناطق خبرگزاری)، مرتضی فرج آبادی (مدیر ادارة عکس خبرگزاری) و خانم الهام زهره وند، (خبرنگار رسانه‌ها در خبرگزاری)، به پیشنهاد نویسنده، مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت و پس از مشخص شدن چارچوب کلی زمینة بررسی، توافق به عمل آمد تا متن کامل مطالب مربوط به آن، ظرف هفته‌های بعد، تهیه و تدوین شود و در یک موقعیت مناسب، از طریق خبرگزاری و برخی از نشریات دوره‌ای، منتشر گردد.

اما در عمل، بر اثر وسعت حوزة مطالعات حقوقی مورد نظر و ضرورت استفاده از زمانی طولانی‌تر از مدت پیش بینی شده برای تدارک مقاله‌ای نسبتاً جامع دربارة مقررات گذاری‌های جدید رسانه‌ای در سطح‌های ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی، پایان کار آن به تعویق افتاد و در اسفند ماه 1388، که متن کامل مقاله آماده شد، مسألة انتخاب زمان مطلوب برای انتشار آن طرف توجه قرار گرفت و سرانجام، با نزدیک شدن «روز جهانی آزادی مطبوعات» (سوم ماه مه – سیزدهم اردیبهشت ماه)، اندیشة انتشار مقاله به این مناسبت مهم بین‌المللی، مطرح شد.

در این زمینه، به ویژه تجربة برگزاری نخستین مراسم «روز جهانی آزادی مطبوعات» در ایران، که در سیزدهم اردیبهشت سال 1375، با همکاری گروه علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی و مساعدت خاص آقای علی اکبر اشعری، معاون مطبوعاتی و تبلیغاتی وقت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و کمک مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌های این وزارتخانه برگزار شد، دلگرم کننده بود.[پیام دبیر کل سازمان ملل در روز جهانی آزادی مطبوعات]

لازم به یادآوری است که تعیین «روز جهانی آزادی مطبوعات»، با توجه به برگزاری نخستین سمینار منطقه‌ای یونسکو در مورد «پیشبرد مطبوعات آزاد و مستقل و کثرت گرا»، در روزهای آخر ماه آوریل و روزهای اول ماه مه 1991 در «ویندهوک»، مرکز جمهوری آفریقایی نامیبیا و صدور قطعنامة پایانی آن در سوم ماه مه آن سال، در دسامبر 1993 با تصویب قطعنامة خاصی از سوی مجمع عمومی سازمان ملل متحد صورت گرفته بود و مراسم آن برای اولین بار در سوم ماه مه 1994 در جهان آغاز شده بود.

ضرورت برگزاری اولین مراسم «روز جهانی آزادی مطبوعات»، در ایران هم در حدود دو سال بعد، در زمستان 1374 در ملاقات نویسنده با آقای «آلن مودو»، معاون وقت مدیرکل یونسکو در حوزة ارتباطات و اطلاعات و در جریان مذاکره راجع به تأسیس «مرکز مطالعات و تحقیقات ارتباطات در آسیای مرکزی» در تهران و انجام یک طرح پژوهشی دربارة «مطبوعات مستقل و کثرت گرا درایران»، با همکاری گروه علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی و انستیتوی مطبوعات و علوم ارتباطات دانشگاه پاریس 2، طرف توجه قرار گرفت.

این مراسم، در پی موافقت معاونت مطبوعاتی و تبلیغاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با ترتیب یافتن آن، با اعزام آقای «رامینر شیلینگ»، مدیر روزنامة «مانهایم مورگن» آلمان و رئیس «اوربیکوم» یونسکو (شبکة جهانی کرسی های دانشگاهی علوم ارتباطات)، به نمایندگی از سوی مدیرکل یونسکو به ایران، در روز سوم ماه مه 1996 (13 اردیبهشت 1375)، در کتابخانة مرکزی دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد.

درمراسم مذکور، پیام ویژة مدیرکل یونسکو به این مناسبت قرائت گردید.

در پیام آقای «فدریکو مایور»، مدیرکل وقت یونسکو برای گرامی داشت «روز جهانی آزادی مطبوعات» و حمایت از طرح پژوهشی «توسعة مطبوعات مستقل و کثرت گرا در ایران»، چنین گفته شده بود:

«... با خوشحالی، پشتیبانی یونسکو را از طرح پژوهشی راجع به «توسعة مطبوعات مستقل و کثرت گرا در ایران»، که با همکاری پژوهشگران در دانشگاه علامه طباطبایی تهران و انستیتوی مطبوعات دانشگاه پاریس 2 انجام می شود، اعلام می دارم. هدف این تحقیق آن است که پیشرفت های حاصله در ایران برای تحقق مفاد اعلامیة سمینار آلما آتا (اکتبر 1992) دربارة پیشبرد رسانه های مستقل و کثرت گرای آسیایی و برنامة عمل پیش بینی شده در این مورد، بررسی و ارزیابی شوند. علاقه دارم یادآوری کنم که این اعلامیه در بیست و هشتمین اجلاسیة کنفرانس عمومی یونسکو در پائیز 1995، از سوی دولت های عضو یونسکو، مورد تأیید قرار گرفته است...»