استان مرکزی گنجینه‌ای از تاریخ، فرهنگ و هنر معماری پیش از تاریخ تا دوران اسلامی و معاصر را در خود جای داده است.وجود تپه‌های پیش از تاریخ، گنبدهای نیلگون و فیروزه‌ای، مناره‌ها، بازارها و … معنویت خاصی را در کالبد استان دمیده است.از طرفی این استان در بین مثلث 3 استان اصفهان، لرستان و همدان که دارای قدمت تاریخی هستند واقع شده است که خود می‌تواند یک فرصت مناسب در بخش گردشگری استان فراهم کند.
وجود آب و هوایی متنوع، قرارگیری در مرکز کشور و عبور شریان‌های اصلی جاده‌ای و ریلی از استان مرکزی فرصت مناسبی را در زمینه جذب گردشگران به این استان فراهم کرده است.
میراث فرهنگی و گردشگری استان مرکزی در 4 بخش جاذبه‌های طبیعی، جاذبه‌های تاریخی و مذهبی، وجود صنایع‌دستی که ارائه‌دهنده فرهنگ و هویت ملی و منطقه‌ای است و قرارداشتن در مرکز کشور و عبور شریان‌های اصلی جاده‌ای و ریلی از استان قابل بررسی است.
وجود بیش از 2000 اثر تاریخی و مذهبی در استان اعم از بیت امام خمینی(ره)، مجموعه تاریخی بازار اراک، حمام چهار فصل اراک، آتشکده آتشکوه، مسجد جامع ساوه، خانه اربابی، خورهه محلات، امامزادگان، کاروانسراها، آب‌انبارها و... که بیش از 300 اثر از این مجموعه در شمار آثار ملی کشور به ثبت رسیده است، از جمله جاذبه‌های تاریخی و مذهبی استان مرکزی به شمار می‌رود و هر سال تعداد زیادی از مشتاقان به آثار تاریخی ـ مذهبی را به سوی خود می‌کشاند.
علاوه بر این، آب گرم محلات، غارها، کوه‌ها و ارتفاعات، دریاچه‌ها و سدها، رودخانه‌ها، چشمه‌ها و سراب‌ها، پیست اسکی، فضاهای ورزشی، منطقه حفاظت شده
هفتاد قله و دهکده گل و گیاه محلات نیز از جاذبه‌های طبیعی استان به شمار می‌روند.
این قابلیت‌ها در کنار فرصت‌هایی مانند وجود منابع ثروت در استان همچون کارخانه‌های بزرگ صنعتی در زمینه ایجاد بستر سرمایه‌گذاری در مناطق مستعد، وجود فرصت‌هایی در زمینه توریسم اقتصادی با توجه به‌وجود کارخانه‌های بزرگ و مطرح صنعتی در استان، خاستگاه مفاخر بزرگ مذهبی، علمی، هنری و سیاسی و قوانین و مقررات حمایت ملی و فراملی درخصوص احیاء، حفظ و نگهداری بناهای تاریخی می‌توانند تحولی عظیم در صنعت گردشگری استان و جذب درآمدهای حاصل از آن ایجاد کنند.
اما نکته‌ای که باید در اینجا به آن پرداخت، مشکلات و محدودیت‌هایی است که حوزه گردشگری و میراث فرهنگی استان با آن روبه‌رو است. وقتی از استان صنعتی سخن گفته می‌شود ناخودآگاه تصویری از یک استان آباد و زیبا در ذهن‌ها تداعی می‌شود، غافل از اینکه استان مرکزی برخلاف دیگر استان‌های صنعتی کشور، تنها میراث خوار دود و دم و آلودگی صنایع است؛ صنایعی که گردانندگان آنها حتی حاضر نیستند در ازای آلوده کردن هوای شهر تاوان آن را بپردازند.
از دیگر مسائلی که انتظار می‌رود با همت و همکاری این صنایع در استان و به‌ویژه شهر اراک محقق شود ایجاد زیرساخت‌ها و زیربناهای لازم برای توسعه صنعت گردشگری است؛ زیرساخت‌هایی که امروز به‌دلیل ناکافی بودن آنها، مسافران عبوری از استان رغبت نمی‌کنند حتی 2 ساعت هم در آن بمانند.
برخوردار نبودن از استانداردهای لازم همچون مناسب نبودن واحدهای پذیرایی در مسیر جاده‌ها، نبود نیروی متخصص و آموزش دیده، نادیده گرفتن نقش اقتصادی صنعت گردشگری در زمینه‌های مختلف، پایین بودن حجم اعتبارات دولتی و نبود انگیزه کافی بخش خصوصی به سرمایه‌گذاری در این بخش، از جمله مشکلات پیش روی صنعت گردشگری است.
از سوی دیگر بی‌توجهی به ارزش‌های فرهنگی و پیشینه تاریخی ، تعدد مراکز تاثیرگذار در بخش میراث فرهنگی و گردشگری ، نبود ارتباط منطقی بین نهادها، نبود اطلاع‌رسانی صحیح و کافی و بانک اطلاعات جامع گردشگری و بی‌توجهی به سلیقه‌های مشتریان، ناکافی بودن خلاقیت و نوآوری در محصولات صنایع‌دستی از دیگر مشکلاتی است که گردشگری استان دچار آن است.
اما مشکلی که بی‌توجهی به آن باعث بروز خسارات سنگین و جبران‌ناپذیر به آثار تاریخی و باستانی در استان می‌شود، عدم استحکام بخشی و مرمت این آثار است که به گفته مسئولان میراث فرهنگی و گردشگری استان، نیازمند اعتبارات ویژه است و درصورت تامین نشدن اعتبار، استان مرکزی در آینده نزدیک شاهد ریزش بناهایی خواهد بود که در کشور، همانند آنها نادراست.علاوه بر این، ماهیت رقابتی‌بودن صنعت گردشگری با توجه به رونق نسبی آن در سال‌های اخیر، غیربهداشتی بودن محیط و استاندارد نبودن تاسیسات و تجهیزات مکان‌های گردشگری با توجه به ناهماهنگی فعالیت نهادهای مختلف در زمینه اجرا، کنترل و نظارت بر تاسیسات گردشگری و ناکافی بودن پیمانکاران و مشاوران ذیصلاح رتبه بندی شده در شاخه حفظ و مرمت آثار تاریخی تهدیدهای جدی صنعت گردشگری استان است.
این استان صنعتی در کنار برخورداری از صنایع عظیم قابلیت‌های بالقوه فراوانی را در زمینه گردشگری در خود جای داده است؛ این قابلیت‌ها برخلاف بسیاری از شهرهای بزرگ و صنعتی که در کنار توسعه صنعت، توسعه صنعت گردشگری و اهمیت دادن به میراث فرهنگی را از یاد نبرده‌اند، در پرتو صنعت دودآلود اراک، زیر لایه‌هایی از دود و گرد و غبار به فراموشی سپرده شده‌اند.
مردم استان غیر از بهره‌گیری از چند مرکز گردشگری با دیگر آثار تاریخی و میراث فرهنگی موجود در آن به‌دلیل اطلاع‌رسانی ناکافی از سوی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان بیگانه‌اند. سازمان میراث فرهنگی و گردشگری این استان هر ساله هزینه‌های هنگفتی را صرف تهیه و چاپ کتابچه‌ها، کاتالوگ‌ها و سی‌دی‌های حاوی مطالب و عکس‌هایی درخصوص مراکز گردشگری و آثار تاریخی استان می‌کند و سپس آنها را در مراسم مختلف یا در قالب هدایا به مدیران و مسئولان استانی اهدا می‌کند. اما آیا واقعاً این راه درست اطلاع‌رسانی است و آیا تنها مدیران و مسئولان استان باید از مراکز گردشگری و آثار تاریخی استان آگاهی داشته باشند؟
معرفی و تبلیغات مناسب برای جذب گردشگران از جمله راهبردها و سیاست‌هایی است که در اسناد گردشگری و میراث فرهنگی در طول برنامه چهارم توسعه استان بر آن تاکید شده است. در این راستا، چشم‌انداز تهیه شده برای بخش گردشگری و میراث فرهنگی استان مرکزی، ایجاد استانی برخوردار از صنعت گردشگری پر رونق و مؤثر در رشد و توسعه استان، به همراه محیطی جذاب برای گردشگران و مردمی پایبند به حفظ میراث فرهنگی است.
در این چشم‌انداز ارتقای کمی و کیفی خدمات اقامتی و آژانس‌های مسافرتی، تقویت و توسعه زیرساخت‌ها و زیربنای کانون‌های با قابلیت گردشگری استان، بهره‌گیری از موقعیت جغرافیایی استان برای رونق توریسم‌گذری و اقتصادی و حفظ، نگهداری، احیاء و معرفی میراث فرهنگی در دو بخش محسوس و غیرمحسوس از مهم‌ترین اهداف است.
