اگرچه مقامات رسمی عوامل طبیعی را عامل اصلی خشک شدن این دریاچه می‌دانند، کارشناسان مستقل از سازمان محیط‌زیست بر دخالت عوامل انسانی در تغییرات زیست‌محیطی این دریاچه تاکید می‌کنند. در همین راستا چندی پیش نشستی با حضور اعضای هیأت دولت و مسئولان استانی در آذربایجان غربی به‌منظور تصمیم‌گیری مناسب برای جلوگیری از وقوع مشکلات زیست‌محیطی در منطقه برگزار شد.
به همین انگیزه با حسن عباس‌نژاد - مدیرکل سازمان حفاظت محیط‌زیست استان آذربایجان غربی - گفت‌وگویی کردیم که در ادامه می‌خوانید.
- پیش از این وضعیت دریاچه ارومیه را بحرانی ارزیابی کرده بودید، اکنون شرایط فعلی دریاچه را چطور می‌بینید؟
در حال حاضر سطح آب دریاچه به 9/1271 متر بالاتر از سطح آب‌های آزاد رسیده است که در حدود 50 سانتی‌متر از کمترین ارتفاعی که دریاچه ارومیه در مهر‌ماه سال گذشته (1388) داشته است بالاتر است، هر چند هنوز به وضعیت مطلوب نرسیده است.
- به گفته کارشناسان، خشک شدن دریاچه علاوه بر مشکلات انسانی، به از بین رفتن حیات وحش و گونه‌های گیاهی نیز خواهد انجامید. برای رفع مشکلات موجود در این زمینه سازمان محیط‌زیست چه اقداماتی را برای پارک ملی دریاچه انجام داده است؟
اقدامات بسیاری طی سال‌های گذشته برای حفاظت حیات‌وحش پارک ملی و جلوگیری از پیامدهای منفی در منطقه انجام شده است که شامل احداث آب‌انبار در جزایر برای ذخیره آب مورد نیاز حیات وحش، انتقال علوفه برای جانوران در سال‌های گذشته به‌دلیل بروز پدیده خشکسالی و همچنین میله‌گذاری حریم پارک ملی دریاچه به‌منظور جلوگیری از تخریب و تجاوز به حریم پارک می‌شود؛ همچنین نجات پرندگانی که به‌دلیل افزایش غلظت نمک و رسوب آن با خطر مرگ مواجهند و آبرسانی به تالاب‌های اقماری پارک ملی دریاچه که به‌عنوان زیستگاه‌های مکمل، در حاشیه جنوبی پارک قرار دارند از دیگر اقدامات این سازمان بوده است.
- در حال حاضر وضعیت زیستگاه‌های پرندگان و گیاهان دریاچه چگونه است؟
در پی بارندگی‌های اخیر، پوشش گیاهی جزایر دریاچه از وضعیت مساعدی برخوردار شده است و برای حیات وحش نیز تهدید جدی وجود ندارد، اما درباره پرندگان باید گفت به‌دلیل کاهش آب دریاچه طی سال‌های گذشته و افزایش شوری تا حد اشباع، جمعیتی از پرندگان که در وضعیت عادی در سطح دریاچه ارومیه و اراضی ساحلی اطراف آن جوجه‌آوری می‌کردند و می‌زیستند دیگر مشاهده نمی‌شوند.
- در حوضه آبریز دریاچه چه اقداماتی صورت گرفته است؟
در خارج از حریم پارک ملی دریاچه ارومیه به‌دلیل گستردگی حوضه آبریز دریاچه در 3 استان آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و کردستان نشست‌های زیادی در سطوح مختلف با مقام‌های مسئول طی سال‌های گذشته برگزار شده است. با توجه به اینکه دریاچه ارومیه به‌عنوان یک تالاب بین‌المللی در کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده است به استناد قانون برنامه چهارم توسعه کشور نشستی با عنوان اجلاس باری در محل مجتمع گردشگری باری با حضور وزرای نیرو و جهاد کشاورزی، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور و استانداران 3 استان آذربایجان غربی، شرقی و کردستان تشکیل شد و تفاهمنامه مشترک حفاظت و مدیریت پایدار حوضه آبریز دریاچه ارومیه که مشتمل بر 6 ماده و 6 تبصره است به امضا رسید.
- بسیاری از کارشناسان معتقدند با توجه به وخیم بودن وضعیت دریاچه، تصمیم‌گیری‌ها برای نجات آن کند پیش می‌رود. نظرتان در این مورد چیست؟
با توجه به گستردگی حوضه آبریز دریاچه لازم است هماهنگی‌های لازم با متولیان بخش‌های مصرف‌کننده آب در 3 استان انجام شود. این موضوع مهم مراحل نهایی خود را طی می‌کند. همچنین با تصویب تامین 1/3 میلیارد مترمکعب نیاز اکولوژیک دریاچه ارومیه و میزان تخصیص هر کدام از بخش‌های مصرف‌کننده آب، پیش‌بینی می‌شود شاهد بهبود وضعیت دریاچه در سال‌های آینده باشیم. البته باید متذکر شد که وضعیت فعلی دریاچه نتیجه عوامل مختلف طی سال‌های گذشته (بیش از 10 سال) است که بهبود آن نیز در مدت زمان‌کم امکان‌پذیر نیست. از همین رو باید ارگان‌های مختلف با کمک و همکاری مردم نسبت به خروج دریاچه ارومیه از شرایط بحرانی تلاش مضاعف کنند.
- سال گذشته نشست راهبردی با حضور کارشناسان و مسئولان اجرایی تشکیل شد. مصوبات آن نشست به کجا انجامید؟
در سند راهبردی این نشست یک چشم‌انداز 25 ساله برای دریاچه ارومیه ترسیم شده است که هدف نهایی آن برقراری یک نظام مدیریت زیست‌بوم‌شناختی برای دریاچه ارومیه و تالاب‌های اقماری آن مبتنی بر اصول مدیریت به هم پیوسته منابع آب و خاک در سطح حوضه آبریز است که توسعه پایدار و مشارکت مؤثر همه ذی‌نفعان از جمله جوامع محلی در امور مدیریت دریاچه ارومیه را شامل می‌شود.
- دستاورد سفر هیات دولت به استان در مورد بهبود وضعیت دریاچه چه بود؟
در راستای برنامه‌های جامع مدیریت حوضه آبریز دریاچه ارومیه برنامه‌هایی از طریق دستگاه‌های مربوط به اجرا گذاشته خواهد شد. به‌طور مثال وزارت نیرو موظف است از طریق شرکت‌های آب منطقه‌ای و متناسب با سهم هر استان نسبت به تامین حداقل نیاز آبی دریاچه ارومیه اقدام کند. شرکت‌های آب منطقه‌ای استانی نیز مکلفند مانع از حفر چاه‌های غیرمجاز و برداشت‌های غیرقانونی از آب‌های سطحی و زیرزمینی در سطح حوضه شوند و برای جلوگیری از برداشت‌های غیرمجاز ظرف یک‌سال اقدام کند. همچنین تسریع در انجام مطالعه و اقدامات اجرایی انتقال آب از حوضه‌های مجاور، تسریع در احیا و بازسازی کانال آبرسانی تالاب قوریگی و سایر تالاب‌های اقماری دریاچه ارومیه و همچنین تامین حداقل نیاز آبی دریاچه ارومیه حداکثر ظرف مدت یک‌سال و ارائه آن به سازمان حفاظت محیط‌زیست از دیگر اقدامات پیش‌بینی شده است.
- در مورد سایر سازمان‌ها چطور؟
در همین ارتباط سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز موظف به میله‌گذاری حریم و اراضی ساحلی دریاچه ارومیه حداکثر ظرف یک سال شده است. علاوه بر آن طراحی و ایجاد مرکز و شبکه پایش محیط‌زیستی دریاچه و تهیه و اجرای برنامه پایش وضعیت هیدرولوژی و منابع آب ورودی به دریاچه و نظارت بر منابع مؤثر در مصرف و بهره‌برداری آب ورودی به دریاچه نیز از دیگر اقدامات این سازمان است. همچنین افزایش راندمان آبیاری کشاورزی به میزان سالانه 5 درصد در سطح حوضه و استفاده از روش‌های نوین آبیاری، اصلاح الگوی کشت متناسب با تخصیص منابع آب موجود و اجرایی کردن سند ملی آب نیز از وظایف وزارت کشاورزی است.
