دریاچه ارومیه مهم‌ترین جایی است که احتمال نابودی آن، دل دوستداران طبیعت را به درد آورده است. تبخیر آب و کمبود آب‌های ورودی به دریاچه ارومیه به حدی شدید شده که تاکنون بیش از نیمی از آب این دریاچه کاهش یافته است و می‌توان گفت که دریاچه هر روز به مرگ نزدیک‌تر می‌شود. دریاچه ارومیه که روزگاری مأمن بسیاری از جانوران کمیاب بود و هنوز هم از دیدنی‌های آذربایجان به شمار می‌رود، این روزها به حدی کم آب شده است که مسئولان کشوری و محلی کارگروه‌هایی را برای نجات آن تشکیل داده‌اند. تاکنون راه‌های گوناگونی برای بازگرداندن آب به دریاچه پیشنهاد شده است؛ یکی از آنها که مسئولان با تبلیغات فراوان درباره‌اش سخن می‌گویند، انتقال آب دریاچه خزر به دریاچه ارومیه است. موضوع انتقال آب خزر به دریاچه در حال خشک شدن ارومیه، تا جلسات فرمانداری شهرستان شبستر در استان آذربایجان شرقی نیز کشیده شده است.
برای نجات دریاچه ارومیه، طرح‌های زیادی مطرح شده است اما صرفه‌جویی در مصرف آب رودخانه‌های سرچشمه دریاچه، باروری ابرها در مناطقی که آب دریاچه ارومیه از آنها جاری می‌شود و نیز انتقال آب از دریاچه خزر، 3 طرحی است که درباره آن بیشتر سخن گفته می‌شود.
محمدجواد محمدی‌زاده، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست، در فروردین‌ماه امسال وقتی که دولت برای سفرهای استانی به آذربایجان غربی رفته بود، اعلام کرد که تصمیم برای انتقال آب به دریاچه ارومیه گرفته شده است و برای این کار دریاچه خزر، رودخانه ارس، رودخانه زاب یا حوضه‌های فعلی آبریز دریاچه ارومیه نامزد هستند.
به گفته علی نظری‌دوست، مدیر طرح ملی حفاظت از تالاب‌های کشور، کارشناسان برآورد کرده‌اند که اگر هر سال3/1 میلیارد مترمکعب آب به دریاچه ارومیه ریخته شود، پس از 5 سال این دریاچه دوباره به تراز اکولوژیک خود خواهد رسید.
به نظر می‌رسد رودخانه‌های مرزی ارس و زاب به‌دلیل مشخص بودن حقابه کشورهای همسایه و محدودیت در برداشت آب، نمی‌توانند مبدأ انتقال آب به دریاچه ارومیه باشند.
دریاچه خزر 600 کیلومتر با دریاچه ارومیه فاصله دارد و این دو، 1300 متر اختلاف ارتفاع دارند. اگر بنا باشد آب دریای خزر به دریاچه ارومیه برود، پمپ‌های بسیار قوی باید این آب را بالا ببرند تا به مقصد برسد. هزینه خرید این پمپ‌ها، همچنین هزینه نگهداری از تجهیزات لوله یا کانال انتقال آب در این طرح مبلغ بسیار زیادی خواهد شد. با این حال طرح انتقال آب خزر به ارومیه طرفدارانی پیدا کرده است که به‌طور جدی از آن حمایت می‌کنند.
موید حسینی صدر، نماینده خوی در مجلس اردیبهشت امسال در نطق پیش از دستور خود خواهان انتقال آب دریای خزر به ارومیه شد. محمد نهاوندیان، رئیس اتاق بازرگانی ایران نیز از این طرح حمایت کرده است. از سوی دیگر، محمدباقر صدوق، معاون محیط‌زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط‌زیست می‌گوید که از نظر اکولوژیک انتقال آب خزر به ارومیه ممکن نیست. علی نظری‌دوست، مدیرعامل طرح حفاظت از تالاب‌های ایران، هم به‌دلیل فاصله زیاد و هزینه‌های بالای مهندسی انجام این طرح را منطقی نمی‌داند.
با این‌حال،طرح انتقال آب خزر در کنار دیگر گزینه‌ها هنوز روی میز مسئولان قرار دارد. قاضی‌پور، نماینده ارومیه، می‌گوید: «هنوز به جمع‌بندی نهایی نرسیده‌ایم که آب از کجا به دریاچه ارومیه منتقل شود. باروری ابرها نیز یکی از راه‌های افزودن آب به دریاچه ارومیه است که قاضی‌پور آن را یکی از راه حل‌های خوب می‌داند و می‌گوید: «باروری ابرها با هواپیما راهکار بسیار خوبی است. وزارت نیرو باید در مهر امسال این کار را انجام می‌داد که نداد. البته این وزارتخانه متعهد به این‌کار شده است.» اما محمد درویش، کارشناس ارشد مدیریت محیط زیست، در گفت‌وگو با «همشهری» این کار را بی‌نتیجه و موجب آلودگی محیط‌زیست
می‌داند.
به‌نظر درویش انتقال آب دریای خزر به ارومیه نادرست است. او می‌گوید: «از نظر فنی نمی‌توانیم بگوییم انتقال آب دریای‌‌خزر یا رودخانه ارس غیرممکن است اما بسیار دشوار، زمان‌بر و پرهزینه خواهد بود. تا وقتی که این طرح‌ها به مرحله اجرا برسند، دریاچه ارومیه شاید کاملا خشک شده باشد. ممکن است انتقال آب رودخانه زاب زودتر به نتیجه برسد که این کار هم با مشکلات حقوقی و فنی مواجه است.»
درویش می‌افزاید: «مشکل حقوقی رودخانه زاب این است که با عراق مشترک است و بیش از حقابه نمی‌توان از آن برداشت کرد. همچنین چون این رودخانه بر آب‌هایی که به هورالعظیم می‌ریزند، تاثیر می‌گذارد و خشکی هورالعظیم همین حالا هم باعث ریزگردهای خوزستان شده است، مشکلات بیشتری در این مورد به‌وجود می‌آورد.»
درویش مشکلات به‌وجود آمده برای دریاچه ارومیه را ناشی از برداشت آب برای کشاورزی می‌داند.
او می‌گوید: «بخش کشاورزی در آذربایجان غربی به پشتوانه حفر چاه‌های عمیق و نیمه‌عمیق و نیز ساخت سد رشد کرده است.
حدود 360 هزار هکتار به زمین‌های کشاورزی منطقه اضافه شده و سطح زیرکشت 2 برابر شده است بدون این‌که منابع آبی افزایش پیدا کند.» این پژوهشگر محیط‌زیست می‌افزاید: «با در نظر گرفتن آبیاری سنتی ایران که بازده 30 درصدی دارد، هر هکتار سالانه حدود 10 هزار مترمکعب آب مصرف می‌کند، بنابراین حدود 6/8 میلیارد مترمکعب آب به بخش کشاورزی اختصاص داده می‌شود؛ در حالی‌که کل آب قابل استحصال در حوضه آبخیز دریاچه ارومیه حدود 7 میلیارد متر مکعب است. این رقم یعنی با
200 میلیون مترمکعب باقیمانده، باید آب شرب، آب بخش صنعت و حقابه محیط‌زیستی دریاچه ارومیه را تامین کرد. در چنین وضعی طبیعی است که دریاچه خشک شود.»
این کارشناس مدیریت محیط‌زیست راه‌حل درست نجات ارومیه را افزایش بازده بخش آبیاری در کشاورزی منطقه می‌داند. به گفته او، اگر بازده استفاده از آب با آبیاری تحت‌فشار، کشت گلخانه‌ای و کاشت محصولات سازگار با آب و هوای منطقه، بالا برود و به استاندارد جهانی برسد، حدود 4 میلیارد متر مکعب آب آزاد می‌شود که این میزان به آسانی می‌تواند همه نیازهای دریاچه ارومیه
را تامین کند.
