همشهری‌آنلاین: راهکارهای علمی و عملی به دور از مناقشات سیاسی و رفتارهای احساسی تنها راه حل مفید و موثر برای حل بحرانهای زیست محیطی چون مشکل دریاچه ارومیه به شمار می‌روند.
از این رو خبرگزاری مهر مصاحبه‌ای را با آرش شریفی پژوهشگر ایرانی بخش ژئولوژی دریایی و ژئوفیزیک مدرسه علوم جوی و دریایی Rosenstiel دانشگاه میامی آمریکا انجام داد که بخش اول آن را می‌خوانید:
- به عنوان اولین سئوال، تاریخچه ای از تشکیل و موقعیت دریاچه ارومیه را بفرمایید؟
- دریاچه ارومیه بزرگترین آبگیر داخلی و مهمترین دریاچه دائمی ایران بوده و در شمال غرب و در ارتفاع ١٢٧٨ متری از سطح آبهای آزاد قرار دارد و از این نظر مرتفع‌ترین دریاچه در فلات ایران است. درحقیقت دریاچه ارومیه در یکی از پست‌ترین نقاط حوزه آبریز شمال غرب ایران واقع شده که دلیل این پستی، فروافتادگی حاصل از عملکرد مشترک گسل راستالغز تبریز و کمربند رانشی زاگرس است. این دریاچه توسط سنگ‌های گوناگون آذرین، دگرگونه و رسوبی احاطه شده است که از دیدگاه چینه شناسی بازه زمانی گسترده ای را از مجموعه‌های "دگرگونه پرکامبرین" مربوط به ٧٠٠-٨٠٠ میلیون سال پیش گرفته تا رسوبات گلی عهد حاضر نشان می‌دهد.
پردازش دادههای عمق سنجی و الگوسازی سه بعدی این داده‌ها نشان می‌دهد که بستر دریاچه دارای پستی و بلندی بوده و بر این اساس به دو بخش قابل تقسیم است که در تصویر 1 نشان داه شده.
بخش جنوبی - میانی که از ورودی رودهای سیمینه رود و زرینه رود شروع شده و تا جنوب جزیره اسلامی ادامه می‌یابد و بخش میانی- شمالی که از جزیره اسلامی شروع و به انتهایی‌ترین حد شمالی دریاچه می‌رسد. همانگونه که در شکل یک مشاهده می‌کنید بخش جنوبی- میانی دارای عمق کم (١ تا ٣ متر) و به نسبت یکنواخت است و تنها در محدوده غربی جزایر اسپیر و اشک عمق افزایش یافته و به حدود ٦ متر می‌رسد. بخش میانی- شمالی در حقیقت یک فرورفتگی است که عمیق ترین بخش آن (در نزدیکی کوه زنبیل داغی) ١٦ متر ژرفا دارد. عمق این بخش در نواحی شمالی کاهش یافته و به یک متر می‌رسد.
- دریاچه درحال حاضر در چه وضعیتی قرار دارد؟
- نوسان تراز آب دریاچه تعیین دقیق سطح آن را مشکل می‌کند با وجود این، وسعت دریاچه بر اساس عکسهای ماهوارهای که توسط ماهواره لندسـت در یک دوره 6 ساله (از١٩٧٢ تا ١٩٨٤ میلادی) گرفته شده است، سطح آب بین ٦٨٢٧ تا ٥٣١٠ کیلومتر مربع تخمین زده شده است. سطح تراز میانگین دریاچه در کتاب دریاها و دریاچه‌های ایران نوشته مهندس شهرابی، ١٢٧٨ متر تعیین شده و اندازه‌‌گیریهایی که من در سال ١٣٨٠انجام دادم عدد ١٢٦٥ متر را برای سطح تراز دریاچه پیشنهاد می‌کند.
شواهد باستان شناسی در بعضی شهرهای تاریخی (حسنلو، کردلو، گول‌تپه) نشان می‌دهد که سطح آب از چهار هزار سال پیش تاکنون هیچگاه از ١٢٩٠ متر بالاتر نبوده است. تغییرات سطح تراز آب و به دنبال آن تغییرات خط ساحلی دریاچه ارومیه در طی ٤٥ سال گذشته بر پایه عکس های هوایی و تصاویر ماهوارهای بازسازی شده که نتیجه آن را می‌توانید در تصویر زیر مشاهده کنید.
تغییرات خط ساحلی دریاچه ارومیه در نتیجه نوسان سطح تراز آب در ٤٥ سال گذشته که بر پایه عکسهای هوایی و تصاویر ماهوارهای تهیه شده است
همانگونه که در تصویر بالا دیده می‌شود تراز دریاچه از سال ١٣٦٩ (١٩٩٠میلادی) تاکنون دچار افت شدیدی شده است. پردازش دادههای ترازسنجی ماهوارهای نیز نشان می دهد که از سال ١٣٧٤ تا ١٣٨٩ تراز دریاچه حدود ٩ متر، یعنی در حدود ارتفاع یک ساختمان سه طبقه افت داشته است که این افت را می‌توانید در تصویر شماره 2 مشاهده کنید.
- مهمترین دلایلی که سبب شد دریاچه ارومیه به این مرحله برسد چیست؟
- به طور کلی میزان تغییرات سطح تراز هر دریاچه ای پیرو میزان ورودی آب به داخل و خروجی آب از آن است که این امر توسط عوامل طبیعی و یا با دخالت انسان کنترل می شود. دریاچه ارومیه نیز از این روند مستثنی نبوده و تغییرات سطح تراز آن پیرو ورودی آب از طریق رودخانه‌های دائمی و فصلی، بارش مستقیم و چشمه‌های آب زیرزمینی است. از آنجا که دریاچه ارومیه فاقد خروجی است و به دلیل شوری زیاد آب آن برای کشاورزی مناسب نیست تبخیر سطحی، موثرترین عامل خروج آب از دریاچه محسوب می‌شود.
- آیا این تغییرات در میزان ورودی و خروجی آب دریاچه تحت تأثیر عوامل طبیعی بوده و یا دخالتهای بشر موجب بروز این تغییرات شده است؟
- برای بررسی این مطلب در قدم اول بهتر است نگاهی داشته باشیم به تغییرات میزان بارندگی و نوسان درجه حرارت در منطقه. به همین منظور، داده های اقلیمی ایستگاه سینوپتیک ارومیه مورد استفاده قرار گرفت (تصویر شماره 3) و داده های مربوط به تغییرات رطوبت و حداکثر درجه حرارت سالیانه در بازه زمانی ٥٥ ساله (تصویر شماره 4) یعنی از سال ١٣٢٩ تا ١٣٨٤ (از ١٩٥٠ تا ٢٠٠٥ میلادی) پردازش شد. نمودار بالا در شکل 3 تغییرات حداکثر درجه حرارت سالیانه را در بازه زمانی ٥٥ ساله در منطقه نشان می دهد و همانطور که مشاهده کنید حداکثر سالیانه درجه حرارت با شیبی ملایم یک روند کاهشی را به نمایش می گذارد.
از سویی دیگر تغییرات درجه حرارت به صورت دوره ای بوده و هر ٧ تا ١٠ سال شاهد یک دوره نوسانی هستیم. حداقل پنج دوره نوسان درجه حرارت را در این داده ها مشاهده می کنیم. با بررسی دوره های نوسان درجه حرارت در دهه‌های ١٩٦٠، ١٩٧٠ و ١٩٨٠ میلادی و مقایسه آن با نوسان‌های تراز آب دریاچه (تصویر بالا) می‌بینیم که تأثیر این تغییرات در حدی نبوده که توان تحمیل افت شدید تراز آب را داشته باشد.
