سه‌شنبه ۸ تیر ۱۳۸۹ - ۰۵:۴۳
۰ نفر

حمید رضا امیدی سرور: بی شک همه ما به کرات با جمله‎هایی روبه‌رو شده‌ایم که توسط اشخاص مختلف (به‌صورت مکتوب یا شفاهی) مورد استفاده قرار می‎گیرند و دلالت‎های معنایی و کاربرد آنها نیز روشن است

 برای نمونه: انصافتو (درکنایه به بی‌انصافی مخاطب)، اوضاع بی‎ریخته (وضع خوب نیست)، گوشت تنم ریخت ( برای ابراز تنفر و انزجار)و... . در تقسیم‌بندی زبان‎شناسانه نظایر این جمله‎ها (کوتاه یا بلند) نه در دسته ضرب‌المثل‎ها قرار می‎گیرند و نه کنایه‎ها یا اصطلاحات و... بلکه برای خود گروهی مستقل را تشکیل می‎دهند که کمتر از دو دهه است تحت عنوان زبانزدها نامگذاری شده‎اند؛ هرچند که شاید این نامگذاری موافقان و مخالفانی داشته باشد.

اما فارغ از این مسئله آنچه در خور توجه و البته تعجب‌آور می‎نماید این است که تا همین 20-15 سال پیش هیچ‌یک از محققان و فرهنگ‌نویسان، هویتی مستقل برای آنها قائل نبوده و همواره آنها را ذیل گروه‎های دیگر تقسیم‌بندی کرده‎اند و حتی بزرگانی چون دهخدا، معین و دیگر فرهنگ‌نویسان نمونه‎هایی از آنها را گاه در زمره مثل‎ها آورده‌اند و گاه کنایه‎ها  یا اصطلاحات و... . شاید بتوان گفت ضعف رویکرد زبان‌شناسانه در کار فرهنگ‌نویسی باعث شده است که این تفکیک‎ها به درستی صورت نگیرد و به‌طور مثال لغزش‎هایی که دهخدا در سنخ‌شناسی این واژه‎ها مرتکب شد، پس از او نیز تداوم پیدا ‎کرد.

حالا به همت غلامحسین صدری افشار، فرهنگی مستقل تدارک دیده شده که به‌طور اختصاصی به همین زبانزدها اختصاص یافته است. این فرهنگ را انتشارات مازیار در 551 صفحه به بهای 9500تومان به بازار فرستاده است. روش کار صدری افشار در تدوین این فرهنگ کم و بیش همان روشی‎ است که در کتاب کوچه به کار رفته است، هرچند که در اینجا با توجه به جنس کار تفاوت‎هایی هم دیده می‎شود.

فرهنگ زبانزدهای فارسی دربرگیرنده 3879 مدخل است. هر مدخل از توضیحی درباره کاربرد و دلالت معنایی برخوردار بوده و گویش تهرانی آن با حروف آوایی مشخص شده است و در مواردی که یک مدخل با ضمایر و صیغه‎های مختلف به کار می‎رود، تغییرات آن در اشکال مختلف مشخص و ثبت شده است. در پایان فرهنگ نیز برای سهولت استفاده از آن نمایه‎ای از کلمات کلیدی در زبانزدها به‌صورت الفبایی تنظیم شده است.

تدوین‌کننده فرهنگ زبانزدهای فارسی در تالیف کتاب خود زبانزدهای گفتاری رایج در محاوره تهرانی را مبنای کار قرار داده و بر همین اساس نیز جز در مواردی اندک به زبانزد‎های نوشتاری اشاره نکرده و آن دسته از زبانزدهایی را که ابتدا توسط گروه خاصی از مشاغل (ورزشکاران، رانندگان و...) به کار برده شده و سپس عمومیت یافته نیز از دایره کار خود خارج کرده است. بنابراین می‎توان گفت فرهنگی جامع که همه زبانزدهای مورد استفاده (شفاهی و مکتوب) را بدون مفروضاتی این چنین دربرداشته باشد بی‎شک از حجمی به‌مراتب بیش از فرهنگ فعلی برخوردار خواهد بود.با این حال حاصل کار صدری افشار به‌عنوان نخستین گام در زمینه‎ای که پیش از این در مورد آن غفلت شده کاری قابل تامل و بسیار جذاب است.

افزون بر این علاوه بر استفاده‎های رایجی که چنین فرهنگ‎هایی در موقعیت‎های مختلف برای کاربران خود دارند، فرهنگ زبانزدهای فارسی اثری است بسیار کاربردی برای نویسندگان و روزنامه‌نگاران؛ چرا که این کتاب جواهرات درخشانی را از فرهنگ کوچه‌وبازار جمع‌آوری کرده و به نویسنده این امکان را می‌دهد که آنها را به سادگی در دیالوگ‌های خود کار گذاشته و نوشته‌اش را زیبا و واقعی کند. به‌ویژه آنکه صدری افشار، گذشته از معنای هر زبانزد، محل درست استفاده از آن را نیز با چند مثال آورده است.اما فرهنگ زبانزدها، مثل هر فرهنگ دیگری و البته به‌دلیل ماهیت خاص زبانزدها و ارتباطشان با زبان معیار روز، بیش از هر فرهنگ دیگری، در طول زمان نیاز مبرمی به بازنگری دارد. حالا آنچه هست، گوشه‌ای است از گنجی عجیب و ناتمام از زبان محاوره مردم در ایران امروز.

کد خبر 110586

پر بیننده‌ترین اخبار ادبیات و کتاب

دیدگاه خوانندگان امروز

پر بیننده‌ترین خبر امروز