حالت نفخ اغلب خود را به شکل اتساع شکم، درد شکمی، صدای غرغر شکم، باد گلو، بوی بد دهان، سیری زودرس، تهوع و افزایش دفع گاز از مخرج نشان می‌دهد. دفع گاز از مخرج درصورتی‌که به بیشتر از ۲۵مرتبه در روز برسد غیرطبیعی است.
به‌طور کلی یک روده نرمال روزانه ۷ تا ۱۰ لیتر گاز تولید می‌کند و بیشتر گازهای تولید شده در داخل خون جذب می‌شود و فقط ۶۰۰میلی‌لیتر از گازها بیرون رانده می‌شود که عمده‌ترین گاز تولید شده نیتروژن است که حدود ۹۰ درصد گازهای دفعی را تشکیل می‌دهد. اغلب علل ایجاد نفخ شامل موارد ذیل است:
تجمع مایعات و گاز روده، هضم نامنظم، تخمیر باقی مانده غذا در روده، پرخوری، حساسیت غذایی، مصرف غذاهای چرب به‌علت تاخیر در تخلیه معده، سندرم روده تحریک‌پذیر، عدم‌تحمل مواد غذایی مانند عدم‌تحمل لاکتوز (قند شیر) و فروکتوز (قند میوه‌ها)، بلع هوا ، انسداد یا عفونت دستگاه گوارش، خالی شدن سریع معده، مصرف مواد غذایی تولیدکننده گاز (حبوبات، سبزیجات و میوه‌های خام )، یبوست، اضطراب، مصرف برخی آنتی بیوتیک‌ها و مسهل‌ها، آلودگی به انگل‌های روده‌ای مانند کرم آسکاریس، عفونت‌های قارچی که باعث اسهال و نفخ می‌شود مانند کاندیدا آلبیکانز.
مشکلات و بیماری‌های مرتبط با نفخ
نفخ در اغلب موارد مشکلی ساده است اما در موارد محدودی می‌تواند علامتی از یک بیماری باشد. نفخ گاهی اوقات در اثر شکل‌گیری یک تومور، ابتلا به سندرم روده تحریک‌پذیر، بیماری سلیاک، سیروز کبدی، انسداد روده یا سایر بیماری‌های مهمی که اعضای گوارشی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند، بروز می‌کند. همچنین نفخ می‌تواند نشانه برخی بیماری‌ها مانند آپاندیسیت، سنگ کیسه صفرا و یا سرطان معده باشد. گروهی از اختلالات حرکتی دستگاه گوارش که از بیماری‌های غیرگوارشی و گوارشی منشأ می‌گیرند، نیز باعث ایجاد نفخ می‌شوند به‌عنوان مثال دیابت، بیماری‌های تیروئیدی و بیماری‌های التهابی روده می‌توانند ایجاد نفخ کنند. عفونت‌های روده‌ای از دیگر عوامل ایجاد نفخ هستند.
رشد بیش از حد باکتری‌ها در داخل روده و برخی بیماری‌های انگلی و همچنین وجود میکروب هلیکوباکترپایلوری که خود عاملی برای زخم معده است، می‌تواند باعث ایجاد نفخ شود. بلع هوا، اختلال در هضم غذاها، عدم‌تحمل قند لاکتوز و یبوست نیز ایجاد نفخ می‌کنند. در یبوست اختلال در حرکات روده و کند بودن آن باعث تجمع گاز شده و اختلال در دفع گاز باعث ایجاد درد و ناراحتی و نفخ در روده می‌شود. در برخی موارد ممکن است، میزان گازی که در افراد طبیعی ایجاد مشکل نمی‌کند در برخی دیگر ایجاد ناراحتی کند. بنابراین روده این افراد تحریک‌پذیرتر از سایرین بوده و گاز معده با میزان کم نیز آنها را دچار مشکل می‌کند.
نفخ بیشتر در زنان بروز می‌کند و می‌تواند یکی از علائم طبیعی قاعدگی باشد که علت آن هم تغییر در سطح هورمون‌های بدن و افزایش احتباس آب و نمک در بافت‌های بدن، پیش از قاعدگی است.نفخ شکم می‌تواند منجر به آسیب‌های مجاری معده و روده مانند التهاب حاد معده، اختلالات کبد و لوزالمعده و آسیب‌های روده باریک به‌ویژه کولون شود. درصورتی که نفخ با گروهی از علائم هشداردهنده مانند کاهش وزن، کم خونی، اسهال و علائم سوء جذب همراه باشد به بررسی‌های دقیق‌تر نیاز دارد تا با تشخیص علت ایجاد نفخ، درمان مناسب به کار گرفته شود.
توصیه‌هایی جهت کاهش نفخ
غذاهایی را که باعث ایجاد نفخ می‌شود مشخص کنید و به‌تدریج مصرف آنها را کاهش دهید. این مواد شامل حبوبات، کلم، کاهو، بروکلی، پیاز و سیر هستند. نوشیدنی‌های گازدار نیز باید از برنامه غذایی حذف شوند. گاز Co۲ موجود در حباب‌های این نوشیدنی‌ها باعث نفخ می‌شود و گاز، تخلیه معده را کند می‌کند. از مصرف غذاها و نوشیدنی‌هایی که حاوی سوربیتول و فروکتوز هستند اجتناب کنید. مکمل‌های فیبردار و غذاهای سرشار از فیبر نشانه‌های نفخ را تشدید می‌کنند. گاهی اوقات نفخ به یبوست مربوط می‌شود، لذا ابتدا باید این مشکل را برطرف کرد.
اگر پس از مصرف شیر یا محصولات لبنی دچار نفخ می‌شوید، باید یا انواع بدون لاکتوز این محصولات را مصرف کنید و یا لبنیات را همراه با قرص‌های حاوی آنزیم لاکتاز استفاده کنید. مصرف ماست، روغن نعناع فلفلی (Peppermint Oil)، زیره سبز(Cumin)، زیره سیاه(Caraway) و زردچوبه(Turmeric) گاز روده‌ها و نفخ را کاهش می‌دهند. بهتر است وعده‌های غذایی را در حجم کم و دفعات زیاد استفاده کنید. روزانه آب کافی (تا هشت لیوان) بنوشید. کمبود مایعات بدن باعث ایجاد یا تشدید یبوست شده و به افزایش نفخ کمک می‌کند به‌ویژه اگر غذاهای فیبردار مصرف شود. غذاهای تازه و طبیعی مصرف کنید و از مصرف انواع غذاهای سرد و بسته‌بندی شده اجتناب کنید. یک علت توصیه عدم‌مصرف این غذاها کاهش دریافت نمک است.
مصرف زیاد نمک سبب جذب مقدار فراوانی آب از معده می‌شود. مصرف زیاد قهوه، چای و شکلات باعث تحریک هاضمه و ایجاد نفخ می‌شوند. هضم چربی دشوار است و ممکن است باعث اسپاسم و در نتیجه نفخ شود، پس از مصرف غذاهای پرچرب پرهیز کنید. برای کاهش خاصیت نفخ‌آوری لوبیای پخته، می‌توان لوبیا را ۲۴ساعت درون آب خیساند و سپس آب پز کرد. اما این کار دیگر مواد مغذی را نیز از لوبیا خارج می‌سازد. پختن غذاها، هضم آنها را راحت‌تر می‌کند. جویدن آدامس باعث بلع مقادیر زیاد هوا شده و بنابراین باید از آن پرهیز کرد. قدم زدن پس از صرف غذا حرکات روده‌ها را تحریک می‌کند و باعث کاهش نفخ می‌شود.
زهرا زارعی- کارشناس تغذیه
