از سوی دیگر روند رو به رشد شهرنشینی و مشکلات ناشی از این پدیده شامل ترافیک، آلودگی‌های صوتی و تنفسی، اتلاف انرژی، زمان و... اهمیت و ضرورت بستر‌سازی برای ارائه خدمات الکترونیک در شهرها را دو‌چندان کرده است. در این میان، شهرداری‌ها که بزرگ‌ترین مؤسسات ارائه خدمات عمومی در شهرها به‌شمار می‌روند، وظایف و مسئولیت‌های متعدد و متنوعی را به‌ویژه در شهرهای بزرگ بر‌عهده دارند و برهمین اساس اجرای طرح شهرداری الکترونیک را به‌عنوان یک ضرورت در برنامه‌های کاری خود قرار داده‌اند تا برای کاهش بسیاری از معضلات شهری از جمله ترافیک، آلودگی‌های زیست‌محیطی و هزینه‌های سنگین ناشی از ترددهای غیرضروری شهروندان، در آینده‌ای نه چندان دور خدمات شهرداری‌ها از طریق فناوری‌های اطلاعات در اختیار شهروندان قرار گیرد. برای نمونه شهرداری مشهد از حدود 10 سال گذشته فناوری اطلاعات (IT ) را به اشکال مختلف همچون تجهیز شهرداری به سخت‌افزار وارد سازمان کرد و در نهایت در سال 87 نقشه ICT در شهرداری‌ها با هدف به‌کارگیری و جایگزینی ابزار و روش‌های جدید ارتباطی به‌جای روش‌های سنتی زمان‌بر و مشکل‌ساز، تسریع در انجام امور، کاهش ترافیک در کلانشهرها و کاهش حجم مراجعات حضوری تهیه شد.
با توجه به این‌که شهرداری‌ها در مقایسه با سایر نهادها و ادارات دولتی و خصوصی مراجعان بیشتری دارند، ضرورت دارد تا مدیریت شهری بیش و پیش از هر سازمان و ارگانی از روش‌ها و الگوهای جدید در زمینه ارائه خدمات و پاسخگویی به نیازهای شهروندان بهره‌مند شود.
معاون آموزشی پژوهشکده مدیریت شهری و روستایی سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور در توضیح عملکرد این سازمان در زمینه آموزش شهرداری‌ها برای گسترش شهر و شهروند الکترونیک می‌گوید: «با توجه به این‌که اکنون بسیاری از خدمات ادارات و شرکت‌ها به‌صورت الکترونیک انجام می‌شود، ارائه آموزش الکترونیک در اولویت کاری معاونت آموزشی قرار گرفته است.»
وی می‌افزاید: «در این راستا دوره‌های آموزشی شهر و شهروند الکترونیک را ویژه شهرداران و رؤسای شوراهای اسلامی شهرهای با جمعیت بیشتر از 70 هزار نفر، مدیران عامل سازمان‌های انفورماتیک و مسئولان فناوری اطلاعات شهرداری‌های با جمعیت بیش از 100هزار نفر، در روزهای اول تا سوم تیرماه برگزار کردیم و در نظر داریم با توجه به سهمیه درخواستی استان‌ها و شهرداری‌ها این طرح را با قید اولویت در کلانشهرها اجرا کنیم. »
فراز و نشیب‌های اجرای طرح
براساس برنامه 5 ساله اتحادیه اروپا در زمینه ترکیب با شهروند الکترونیک تا پایان سال 2010 میلادی (دی 89)، تمامی شهروندان اروپایی و حتی ناتوانان جسمی خواهند توانست از خدمات دولت الکترونیک استفاده کنند. در ایران نیز بنا بر اطلاعات ارائه شده از سوی سازمان شهرداری‌ها، ظرفیت طرح آموزش شهروند الکترونیک برای ارائه آموزش به افراد 12 تا 75 ساله (جمعیتی نزدیک به 17میلیون نفر) در 3 مرحله (مجموعا 36 ماه) پیش‌بینی شده است، با این‌حال روند طولانی و زمان بر آموزش به‌کارگیری روش‌های الکترونیک برای پیگیری امور از یک‌سو و آماده نبودن زیرساخت‌ها و ابزار مورد نیاز برای اجرایی شدن این طرح در کشور از سوی دیگر، از موانعی به‌شمار می‌رود که با هدف تسریع در انجام امور در تعارض است.
محمدرضا بمانیان، قائم مقام سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور، اجرای طرح آموزش الکترونیک را باعث صرفه‌جویی در وقت و هزینه مردم، همچنین زمینه‌ساز سفرهای برون‌شهری می‌داند و می‌گوید: «تحقق کامل طرح شهر و شهروند الکترونیک آثار بسیار مطلوبی دارد که کاهش اتلاف انرژی و افزایش بهره‌وری، بخشی از مزایای آن است و در آینده شاهد نتایج مطلوب آن
خواهیم بود.» اگر‌چه اجرای طرح شهروند و شهرداری الکترونیک در انجام سریع، دقیق و بهنگام امور نقش مؤثری دارد، تحقق آن درصورت آماده نبودن بستر اجرای کار و فقدان فرهنگ استفاده از فناوری‌های نو، عملا امکان‌پذیر نیست.
بمانیان با تاکید بر ضرورت آماده‌سازی بستر لازم برای اجرای طرح اضافه می‌کند:« لازم است تمهیداتی برای استفاده شهروندان از خدمات این طرح نیز فراهم شود تا اثربخشی کافی داشته باشد. »
عقب‌ماندگی از دنیای الکترونیک
در 3 سالی که از آغاز مرحله اول اجرای طرح آموزش شهروندالکترونیک می‌گذرد، اقدامات و تلاش‌های زیادی صورت گرفته است، اما با توجه به وضع موجود باید اذعان کرد هنوز در آغاز حرکت به سوی برپایی شهرهای الکترونیک و آماده‌سازی شهروندان برای این اتفاق هستیم.
در این میان، تاثیر آگاهی مدیران شهری از ساز‌وکارهای تحقق شهر الکترونیک، کم اهمیت‌تر از توانمندسازی شهروندان و آگاه‌سازی آنان به قابلیت‌ها و الزامات زندگی در شهرهای الکترونیک نیست.
مرحله اول طرح آموزش رایگان شهروند الکترونیک در سراسر کشور از حدود 3 سال قبل اجرا شد. حسین رجب‌صلاحی، معاون آموزشی پژوهشکده مدیریت شهری و روستایی سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور، در این‌باره می‌گوید: «مرحله اول آموزش شهروند الکترونیک با شناسایی و تعریف 550 شغل موجود در شهرداری‌ها انجام شد و امسال با همکاری شهرداری کرج و مشاور طرح، مرحله دوم این دوره که مکمل دوره اول است، با شناسایی 850 شغل براساس جدیدترین روش‌های آموزشی با ارائه سرفصل‌هایی چون بانکداری الکترونیک، زبان انگلیسی، کامپیوتر و دوره کار‌آفرینی ارائه می‌شود.»
از‌سوی دیگر یزدان‌پناه، مدیرعامل سازمان ICT شهرداری اصفهان و دبیر کمیته ICTشهرداری‌های کلانشهرها، مهم‌ترین چالش پیش روی شهر الکترونیک در کشور را عقب‌ماندگی از دنیای الکترونیک می‌داند و می‌گوید: «فضای مجازی بر‌خلاف فضای واقعی بدون مرز است و اگر حرکت ما به‌سوی این فضای بین‌المللی کند باشد، در آینده با چالش‌های زیادی در حوزه‌های امنیتی، فرهنگی و اجتماعی روبه‌رو خواهیم شد.»
قائم مقام سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور نیز اجرای این طرح را مستلزم آموزش‌های لازم می‌داند و تاکید می‌کند:« در این زمینه نیازمند 2 دسته آموزش هستیم که نخستین نوع آن کلی و استاندارد و دومین نوع آن آموزش‌های متناسب با فرهنگ کشور و به‌اصطلاح بومی شده است.»
بمانیان اضافه می‌کند: «اگر چه ممکن است بر سر راه تحقق طرح شهر و شهروند الکترونیک چالش‌هایی وجود داشته باشد، باید این چالش‌ها را با مدیریت صحیح از میان برداشت و اجازه نداد خللی در کار ایجاد کند.»
شهرداری مشهد به‌عنوان یکی از شهرهای پیشرو در اجرای طرح شهرداری الکترونیک برنامه‌ها و تلاش‌های زیادی در زمینه ایجاد شهرداری الکترونیک انجام داده و به تازگی نیز با تایید سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها گواهینامه استاندارد ایزو را در زمینه فرایندهای آموزشی دریافت کرده است.
اما با وجود این اقدامات، در آخرین طرح پژوهشی که سال 88 در زمینه نگرش شهروندان نسبت به عملکرد این شهرداری انجام شد، 80 درصد مراجعه‌کنندگان، عملکرد شهرداری مشهد را در زمینه استفاده از فناوری‌های ارتباطی نو،به طورکامل موفق ارزیابی نکردند.
ویژگی‌های شهرداری الکترونیک
شهرداری الکترونیک به سازمانی گفته می‌شود که با بهره‌گیری از فناوری اطلاعات، خدمات خود را به‌صورت سریع، قابل دسترس، امن و فارغ از محدودیت‌های زمانی و مکانی در شهر واقعی، به شهروندان ارائه می‌کند. با توجه به تعریف ارائه شده، این انتظار به‌وجود می‌آید که شهرداری‌ها با استفاده از ابزارهای نوین ارتباطی برای بهبود روند کاری و ارائه خدمات از طریق حذف پرونده‌های کاغذی و تبدیل آن به اطلاعات دیجیتال، افزایش کارایی، کاهش هزینه‌های نیروی انسانی، حذف بخش‌های مربوط به پاسخگویی تلفنی یا حضوری در سازمان تلاش کنند.
همچنین امکان پرداخت عوارض و سایر مطالبات شهرداری از طریق اینترنت، حذف روند طولانی بررسی و پاسخگویی به پرونده‌های متقاضیان، کاهش سفرهای درون شهری و حجم مراجعات حضوری ارباب رجوع به سازمان، اطلاع‌رسانی صحیح، سریع و بهنگام در زمینه امور مربوط به شهر و در نهایت افزایش رضایتمندی شهروندان از دیگر اهداف الکترونیک شدن شهرداری‌هاست.
آنچه باید در تکامل این گردونه ارتباطی مد نظر قرار گیرد، آموزش و آشنایی شهروندان با روش‌های جدید ارتباطی یا به عبارت دیگر، تبدیل شدن به شهروند الکترونیک است. شهروند الکترونیک یعنی کسی که با برخورداری از حداقل دانش لازم درباره مفاهیم پایه فناوری اطلاعات و ارتباطات، توانایی برقراری ارتباط با اینترنت و ارسال و دریافت پیام‌های الکترونیک را داشته باشد.
