آیا تجربه کرده‌اید که اگر با این روش گوش شما باز نشود چه گوش درد در انتظار شما خواهد بود؟ آیـا تـاکنون فـکر کرده‌اید که چرا وقتی هواپیما ارتفاع کم می‌کند بچه‌ها بی‌قرار می‌شوند و گریه می‌کنند. مشکل گوش شایع‌ترین شکایت پزشکی مسافران هواپیماست. این ناراحتی‌ها معمولاً ساده و جزئی است و موقتاً با گرفتگی و درد همراه است.
گوش از سه قسمت تشکیل شده است که عبارتند از:
گوش بیرونی: لاله گوش و کانال گوش مجموعاً گوش بیرونی را تشکیل می‌دهند. کانال گوش بن بستی است که به پرده گوش ختم می‌شود.
گوش میانی: پرده گوش و استخوانچه‌های گوش به علاوه فضای پشت پرده‌گوش، گوش میانی را تشکیل می‌دهند. این قسمت از گوش نسبت به تغییرات زیاد فشار محیط می‌تواند آسیب‌پذیر باشد.
گوش داخلی: منطقه‌ای است که سلول‌های عصبی شنوایی و تعادلی را در خود جای داده است.
گوش و فشار هوا
گوش میانی، عامل مشکلات گوش، حین سفر است. گوش میانی به شکل حفره‌ای در داخل استخوان گیجگاهی است که نسبت به تغییرات فشار محیط حساس و آسیب‌پذیر است.
گوش میانی از طریق لوله‌ای به نام شیپور استاش به حلق راه پیدا می‌کند. لوله استاش که حالت ارتجاعی دارد در حالت معمول جداره‌هایش روی یکدیگر خوابیده است. هنگامی که فشار داخل حلق زیاد شود مثل هنگام بلع یا زور زدن، این فشار جدار لوله استاش را از همدیگر باز کرده و هوا به گوش میانی می‌رسد. لازم است بدانید که بهترین حالت پرده گوش وقتی است که فشار دو طرف پرده گوش با یکدیگر (یعنی با فشار محیط اطراف) برابر باشند.
هر چه از سطح زمین بالاتر برویم فشار هوا کمتر می‌شود. پس به هنگام صعود هواپیما فشار محیط کمتر از فشار گوش میانی می‌شود که در افراد سالم افزایش فشار گوش میانی از طریق شیپور استاش مستهلک می‌شود تا فشار دو طرف پرده گوش برابر شود. به هنگام نزول هواپیما، موارد ذکر شده برعکس می‌شود؛ یعنی فشار محیط به‌تدریج افزایش می‌یابد و در نتیجه فشار گوش میانی کمتر از فشار محیط می‌شود که برای جبران، باید شیپور استاش باز شده و از طریق حلق به پشت پرده گوش هوا رسانده و فشار دو طرف پرده را یکسان کند.
سرماخوردگی شایع‌ترین علت مسدود شدن شیپور استاش است. عفونت سینوس‌ها و آلرژی بینی نیز جزو علل شایع انسداد استاش هستند. به عبارت ساده‌تر می‌توان گفت که گرفتگی بینی باعث گرفتگی گوش هم می‌شود. به‌دلیل اینکه لوله استاش کودکان باریک‌تر از بزرگسالان است انسداد شیپور استاش بیشتر نزد کودکان دیده می‌شود.
به هنگام مسافرت هوایی گاهی اوقات فشار محیط شدیداً تغییر پیدا می‌کند. برای اینکه راحت‌تر باشیم باید شیپور استاش این قابلیت را داشته باشد که مکرراً باز شده و فشار هوای پشت پرده گوش را با فشار محیط یکسان کند. این امر به‌ویژه هنگامی صدق می‌کند که هواپیما در حال فرود آمدن است.
در واقع هر موقعیتی که در آن ارتفاع یا فشار هوا سریعاً تغییر کند برای گوش مشکل ساز خواهد بود. شما ممکن است این حالت را به هنگام سوار شدن بر آسانسور یا شیرجه زدن به قسمت‌های عمیق استخر تجربه کرده باشید. خلبانان و غواصان برای فائق آمدن بر مشکلات فوق آموزش می‌بینند. شما نیز می‌توانید از آن آگاهی داشته باشید.
چگونه کیپی گوش خود را برطرف کنیم؟
به هنگام بلع، عضله‌ای فعال می‌شود که این عضله شیپور استاش را نیز باز می‌کند. وقتی شما آدامس می‌جوید یا آب نباتی می‌مکید، ناخودآگاه تولید بزاق شما و در نتیجه دفعات بلع شما بیشتر می‌شود و این امر به‌ویژه به هنگام بلند شدن و کم‌کردن ارتفاع هواپیما برای گوش‌ها مفید است. خمیازه از آدامس جویدن هم بهتر است. در طول کم کردن ارتفاع و نشستن هواپیما سعی کنید نخوابید زیرا فردی که خوابیده است آب دهانش را قورت نمی‌دهد.
اگر بلع کردن و خمیازه کشیدن، کیپی گوش شما را برطرف نکرد اقدامات زیر را انجام دهید:
مرحله اول: سوراخ‌های بینی خود را با دستتان بسته نگه دارید.
مرحله دوم: با دهانتان دم عمیقی انجام داده و هوا را در سینه خود حبس کنید.
مرحله سوم: دهان خود را ببندید و با استفاده از عضلات دهان خود سعی کنید هوا را از بینی خارج کنید، به‌طوری‌که با مقاومت انگشت شست و اشاره خود روبه‌رو شوید.
وقتی که صدای تق بلندی را بشنوید نشان دهنده این است که عمل شما موفقیت‌آمیز بوده است. ممکن است به هنگام نزول هواپیما لازم باشد این عمل را چندین بار تکرار کنید.
روشن است که نوزادان و کودکان کم سن و سال قادر نیستند به روش فوق گوش خودشان را باز کنند اما اگر آنها مشغول مکیدن سرشیشه یا پستانک باشند همان نتیجه حاصل خواهد شد. لذا به هنگام نزول هواپیما کودک خود را بیدار نگهدارید و سعی کنید با خوراندن شیر یا غذا از بروز مشکلات گوش وی جلوگیری کنید.
هشدارها
به هنگام زور زدن و وارد آوردن فشار به گوش توجه داشته باشید که فشار بیش از حد می‌تواند باعث بروز مشکلاتی جدی برای گوش شود.
اگر دچار سرماخوردگی، عفونت سینوس‌ها یا حساسیت بینی هستید بهتر است که مسافرت هوایی خود را تا برطرف شدن موارد فوق به تعویق بیندازید.
اگر شما اخیراً تحت عمل جراحی گوش قرار گرفته‌اید از جراح خودتان در مورد اینکه نخستین زمانی که می‌توانید مسافرت هوایی داشته باشید سؤال کنید.
ضد‌احتقان‌ها و اسپری‌های بینی
بسیاری از مسافران هوایی با تجربه قبل از اینکه هواپیما ارتفاعش را کم کند از قرص‌ها و اسپری‌های بینی استفاده می‌کنند. این کار باعث می‌شود که مخاط داخل بینی آنها جمع و کوچک‌تر شده و شیپور استاش آنها راحت‌تر باز شود. مبتلایان به حساسیت بینی باید قبل از پرواز، داروهای ضد‌آلرژی خود را مصرف کنند.
مبتلایان به بیماری‌های قلبی، افزایش فشار خون، بیماری‌های تیروئید، افراد مضطرب و عصبی و خانم‌های باردار باید از مصرف خودسرانه اسپری و قرص‌های ضد‌احتقان اجتناب کنند.
اگر کیپ بودن گوش شما برطرف نشد حتی پس از فرود نیز شما می‌توانید زور زدن را به دفعات تکرار کنید. استفاده کوتاه مدت از ضد‌احتقان‌ها مثل قطره نفازولین بینی نیز ممکن است کمک‌کننده باشد اما توجه داشته باشید که استفاده طولانی مدت از ضد‌احتقان‌ها مضر است و منجر به احتقان و گرفتگی بینی می‌شود. چنانچه باز هم مشکل شما برطرف نشد لازم است به متخصص گوش و حلق و بینی مراجعه کنید.
دکتر محمـد حسن عامری،
متخصص گوش حلق و بینی
و جراحی سرو گردن
