قرآن که کلام ناب و جانفزای پروردگار است که بر لسان مبارک پیامبر نازل‌شده، بدون هیچ کم و کاستی و از منظر علما و دانشمندان چه لفظ آن و چه معنی آن، کاملاً همان است که پیامبر(ص) از جانب پروردگار مأمور به ابلاغش بوده است و اگرچه در کتابت آن در همان صدر اسلام اغلاطی راه یافته بود اما با کوشش فراوان ائمه‌اطهار و صحابه و راهنمایی‌های خود پیامبر آنچه امروز به عنوان «مابین الدفتین» به ما رسیده است در میان همه مسلمانان به عنوان اصل و اساس همان کلامی تلقی می‌شود که خداوند از طریق فرشته وحی خود بر رسول اکرم(ص) نازل فرموده است. اما عترت که دومین امانت الهی نزد ما مسلمانان بود برخلاف قرآن حضوری دویست و چند ساله بیشتر نداشت و دقیقاً از همین نقطه است که سنت به عنوان دومین منبع معرفت اسلامی و میراث شرافت و فضیلت و ایمان معرفی می‌شود.
سنت که بعد از قرآن، دومین سرچشمه احکام و دستورات اسلامی است در شیعه به مجموعه گفتار و اعمال و تقاریر پیامبر و معصومین(ع) گفته می‌شود و این سنت در دانشی به نام حدیث در عالم اسلام نمودار شد. اگرچه احادیث نیز در زمان پیامبر مانند قرآن بیشتر به قوت حافظه اعراب انتقال پیدا می‌کرد و کمتر مکتوب می‌شد اما با گذشت زمان همان‌گون که نیاز به مکتوب شدن قرآن پیدا شد نیز به نوشتاری کردن احادیث منقول از پیامبر، معصومین و صحابه(که البته این مورد اخیر از نگاه بعضی از اهل سنت جایز است) پرداختند.
جلال‌الدین سیوطی صاحب «الاتقان» در کتاب «تدریب الراوی» نقل می‌کند که صحابه و تابعین که همان درک‌کنندگان صحابه محسوب می‌شوند در نوشتاری کردن حدیث اختلاف پیدا کردند. گروهی مانند، ابن عمر، ابن مسعود، زیدبن ثابت و ابوموسی، از مکتوب کردن حدیث کراهت داشتند و گروهی نیز مانند حضرت علی(ع)، جابر، ابن‌عباس و عمربن عبدالعزیز آن را جایز می‌د‌انستند؛ که البته ممانعت از کتابت حدیث تا آغاز سده دوم توسط قدرت غالب و به دستور خلیفه دوم ادامه یافت.
هر چند این ممانعت باعث نشد تا ائمه معصومین و پیروان راستین آنها خود ولو در خفا به این کار همت نگمارند. به هر صورت و به هر دلیل که ممانعت از کتابت حدیث ایجاد شده بود(از جمله این دلایل بعضاً سیاسی، حرف خلیفه دوم بود که می‌‌گفت: یهود که این کار را با منقولات پیغمبرشان انجام دادند، از کتاب خدا دست برداشتند و به سنت پرداختند) در قرن دوم توسط عمربن عبدالعزیز به حاکم مدینه ابوبکربن محمد نوشت: «حدیث را جمع کن چرا که می‌ترسم علم علما نابود شود».
از این زمان بود که کار تدوین حدیث به‌صورت رسمی توسط جمعی شروع شد و پس از آن مجموعه‌ای از آثار نبوی فراهم آمد و زمانی نگذشت که طبقه‌ای دیگر از علمای اسلامی به نام محدثین در میان دانشمندان اسلامی پیدا شدند؛ محققانی که غیر از جمع آوری احادیث از راه های گوناگون به مسائلی پیرامون صحت و سقم آن از نظر متن و راوی می پرداختند و این چنین معرفت حدیثی که شامل علومی مانند درایه، رجال و فقه‌الحدیث است به وجود آمد.
از طرفی دانش حدیث که همان سنت محسوب می‌شود غیر از کاربست معرفتی و کاربردی که پیدا کرد، یعنی غیر از منبع و سرچشمه احکام اسلامی شدن در بسیاری از دانش‌های ابتدایی صدراسلام مانند تفسیر، لغه و...، کارکردی وثیق و وسیع پیدا کرد. نزد شیعه از متقدمانی که به تألیف کتاب حدیث پرداخته‌اند(طبق نقل تأسیس‌الشیعه) سلمان فارسی و ابوذر‌غفاری هستند که سلمان حدیث جاثلیق و ابوذر وقایع پس از رسول اکرم(ص) را جمع‌آوری و تدوین کرد و با این اوصاف می‌تو ان دید که اهل بیت در تدوین حدیث بر اهل سنت سبقت داشته‌اند چرا که نخستین مجموعه حدیثی اهل سنت از امام مالک(وفات در ۱۷۹ ه) که از تابعین است، می‌باشد و این مجموعه متأخر است از احادیث جمع‌آوری شده و منقول از یاران حضرت علی(ع) و امام باقر(ع) و امام صادق(ع).
بعد از این است که میراث حدیثی شیعه توسط عالمان بزرگی چون شیخ کلینی، شیخ صدوق، شیخ طوسی، شیخ مفید و در دوران متأخرتر علامه مجلسی، علامه نوری، شیخ حرعاملی و... پاس داشته شده است. حاصل این پاسداشت علمی و معرفتی که ریشه در ایمان و فضیلت‌جویی این بزرگان داشته کتب اربعه حدیثی شیعه است. این کتب عبارتند از: اصول کافی، تألیف شیخ کلینی(وفات ۳۲۹ ه) که 20سال برای جمع‌آوری آن از شیوخ معتمد و ثقات شیعه زحمت کشید. این کتاب حاوی 16هزار و199 حدیث است. کتاب دوم «من لا یحضر الفقیه» از شیخ صدوق است که حاوی 5هزار و 920حدیث است.
کتاب سوم و چهارم با نام‌های (تهذیب) و (استبصار) از شیخ طوسی است که اولی بالغ بر 13هزار و 590حدیث و دومی نیز بالغ بر 5هزار و 511حدیث داراست. این کتب که به کتب اربعه حدیثی شیعه نام بردارند از دیرباز مورد مراجعه عالمان و محققان قرار گرفته بودند اما متأسفانه با توجه به وضعیت اسفبار چاپ در گذشته و همچنین نسخه‌برداری‌های متعدد و ضعف راویان و مشکلات دیگری که البته در علوم حدیث قابل طرح و صحبت است دارای اشکالات اساسی و فنی شده بودند که با مجاهدت محققان و متخصصان علوم حدیث، امروز دیگر با افتخار می‌توانیم این کتب و بعضی دیگر از کتب حدیثی را منقح و تصحیح شده و پیراسته بدانیم.
بهانه این مقدمه اما پرداختن به یکی از این عالمان خدوم و متخصصان محقق حدیث، یعنی مرحوم استاد میرزاعلی‌اکبر غفاری است؛ محقق برجسته و استاد فرهیخته دانش حدیث. مرحوم علی اکبر غفاری در سال ۱۳۰۳شمسی در تهران و در خانواده‌ای متوسط و مذهبی به‌دنیا آمد. این مرد بزرگ که از همان ابتدای کودکی گویی بر ناصیه‌‌اش شکوه یک عمر تحقیق و مطالعه مذهبی را نوشته بودند، در جلسات قرائت قرآن و مجالس علمی و مذهبی تهران شرکت می‌کرد و دروس حوزوی را در خارج از مدرسه تا پایان شرح لمعه تلمذ کرد و برای شرکت در درس تفسیر مرحوم آیت‌الله اشرافی عازم شهر قم شد و همزمان نیز از محضر جلسات تفسیری مرحوم میرزا خلیل کمره‌ای نیز مستفیض می‌شد.
یکی از افتخارات استاد علی اکبر غفاری همکاری و شاگردی محدث و محقق توانا سیدجلال الدین محدث ارموی بود که تأثیر زیادی بر آثار تحقیقی مرحوم غفاری از جهت تحقیق، مقدمه‌نویسی، تعلیق و... داشته است. همچنین مرحوم علامه میرزا ابوالحسن شعرانی که از نوادر دانش روزگار خویش بود از دیگر تأثیرگذاران اصلی بر استاد غفاری بود و مرحوم غفاری از ایشان نیز بسیار یاد می‌کرد.
استاد علی اکبر غفاری در آغاز جوانی با کارکردن در کتابفروشی اسلامیه به سرپرستی آقای آخوندی به صرافت تحقیق و بررسی و سپس بازچاپ پیراسته‌ای از متون اسلامی افتاد و این چنین قدم در راه پرفراز و نشیبی نهادند که سرانجام به یکی از تک ستارگان آسمان بی‌بدیل تصحیح و تنقیح متون حدیثی شیعه بدل شدند؛ تا آنجا که در ششمین دوره انتخاب کتاب ولایت و دوازدهمین نمایشگاه بین‌المللی قرآن‌کریم به خاطر نیم قرن کوشش صادقانه در تحقیق و انتشار آثار ارزشمند و درخور اسلامی مورد تشویق و تقدیر قرار گرفتند و همچنین در دومین همایش چهره‌های ماندگار از ایشان به عنوان یکی از چهره‌های ماندگار کشور در عرصه تحقیق و پژوهش در علوم اسلامی تجلیل شد.
استاد غفاری علاوه بر تحقیق و نشر، سال‌ها در دانشگاه‌های مختلفی مانند دانشگاه تهران، تربیت‌مدرس، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) و دانشگاه امام صادق(ع) مشغول تدریس بود و در اواخر عمر مخصوصاً دانشجویان رشته علوم و قرآن حدیث دانشگاه امام صادق(ع) حضور درخشان و پرتلالو استاد محقق و باتقوای خویش را هرگز فراموش نمی‌کنند؛ حضوری که چنان بزرگان سلف میراث مکتوب شیعه تا ابد ملازم و مؤانس سترگی آثار به‌جا مانده از خود خواهد بود.استاد غفاری که به خاطر علاقه بسیار به شیخ صدوق(همچنان که بسیاری از آثار این عالم بزرگ تشیع را تنقیح و تصحیح کردند) حتی نام انتشارات خود را از نام شیخ برگرفته و انتشارات صدوق نهادند و با بیش از ۵۰عنوان کتاب که حدود 250جلد می‌شود توانستند در زمینه ترجمه و تحقیق و بررسی متون اسلامی گامی بسیار مؤثر در ترویج فرهنگ شیعی بردارند.
پاره‌ای از عناوین این کتاب‌ها از قرار زیر است:
۱- تصحیح و تعلیق المحجه البیضاء فی تهذیب الاحیاء ملامحسن فیض کاشانی ۲- تصحیح و تعلیق معانی الاخبار شیخ صدوق ۳- ترجمه ثواب الاعمال و عقاب الاعمال شیخ صدوق 4- تصحیح و تعلیق الاختصاص شیخ مفید 5- تقدیم و تعلیق و تصحیح الاصول من الکافی شیخ کلینی ۶ - تصحیح و تعلیق من لایحضر الفقیه شیخ صدوق
۷- تصحیح الخصال شیخ صدوق ۸- تحقیق الامالی شیخ مفید ۹- تصحیح و تعلیق تهذیب... شیخ طوسی
10- تصحیح و تعلیق الغیبه شیخ طوسی 11- تصحیح و تعلیق الاستبصار... شیخ طوسی 12- تصحیح و حواشی تفسیر روض‌الجنان و روح الجنان ابوالفتوح رازی و... . و بیش از 38عنوان دیگر که هرکدام شاید چندین مجلد باشد حاصل تلاش این عالم و محقق فرزانه است.
از دیگر نکات قوت علمی استاد غفاری، عربی نویسی و ترجمه‌های دقیق او است که این 2مورد در مقدمه‌نویسی‌های ایشان و همچنین ترجمه متون حدیثی که استاد انجام داده به وضوح قابل مشاهده است تا جایی که آیت‌الله‌سبحانی درباره عربی‌نویسی استاد می‌گویند: [استاد غفاری] هر زمان که به عربی می‌نوشت- اگرچه کم می‌نوشت- اما بسیار عالی و به نحو احسن انجام می‌داد و مورد توجه و قبول جهان عرب واقع می‌شد و به‌نظر من اینکه فردی در تهران بدون اینکه به هیچ کشور عربی سفری داشته باشد، کاملا مورد قبول عرب‌ها بنویسد خود کرامتی دیگر است».
اما از آنجا که اگر مرگ را حق نبودی شایسته تر از رسول که بودی برای زندگی جاودانه، روح بی‌قرار این مرد محقق و مصحح و این پاسدار میراث مکتوب کهن شیعه سرانجام در بامداد چهارشنبه ۱۶آبان ۱۳۸۳برابر با ۱۲رمضان ۱۴۲۵هجری از قفس جانش پرواز کرد و پس از 50سال تلاش علمی در سن 85سالگی در جوار مزار شیخ صدوق به جاودانگی پیوست. روحش قرین کسانی باد که هماره از گفتارشان می‌نگاشت.
