غم انگیز است اما واقعیت دارد که ما با طبیعت نامهربانیم، مام طبیعت را پاس نمی‌داریم و اسفبارتر آنکه هیچ گوش شنوایی هشدارهای دلسوزان محیط‌زیست را نمی‌شنود. اگر کسی فریادی برمی‌آورد متهم به مخالفت با توسعه می‌شود. این بار نوبت تخریب پارک ملی کویر است که مدت‌هاست بوی نفت از آن به مشام می‌رسد و وقتی که پای نفت در میان باشد پارک ملی چه معنایی دارد... !
سرانجام پارک ملی کویر با تصویب شورای‌عالی حفاظت محیط‌زیست و موافقت مسئولان سازمان حفاظت محیط‌زیست به جرگه میدان‌های نفتی کشور پیوست تا عنوانی که در سال 1355 به این منطقه اطلاق شده بود پس از34 سال ازآن سلب شود. نمی‌شود عنوان پارک ملی را بر پیشانی منطقه‌ای نصب کرد اما برخلاف همه معیارهای جهانی حفاظت، در آن دست به اکتشاف زد لرزه نگاری کرد، جاده کشید و سودای استخراج نفت در سرپروراند.
سرنوشت نخستین پارک‌ها
سوگمندانه بگویم این نخستین پارکی نیست که قربانی اشتهای سیری‌ناپذیر توسعه ناپایدار می‌شود که پیش از این مسئولان وقت محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط‌زیست نسخه نخستین پارک ملی دریایی کشور (پارک ملی نایبند) را در هم پیچیدند با آن توجیهی که زبانزد همه دوستداران محیط‌زیست است، همچنان‌که به پارک ملی گلستان، نخستین پارک ملی ایران هم رحم نکردند. بروید ببینید برای ساخت جاده‌ای که می‌توانستند با تغییر مسیر، آن را در خارج از پارک احداث کنند چه عملیات گسترده‌ای به اجرا درآمده است؛ از تخریب پوزه‌های سنگی گرفته تا ساخت پل و دیواره بتنی و این همه برای آنکه جاده از دل پارک عبور کند اما اینکه این جاده باعث قطعه قطعه شدن این زیستبوم ارزشمند می‌شود و چه بلایی بر سر زیستمندان ساکن پارک می‌آید در معادلات عمرانی البته جایی ندارد. جالب است که همه این عملیات با موافقت مدیرانی صورت گرفته است که باید متولی حفاظت و صیانت از این عرصه‌ها باشند.
تاخت‌وتاز در ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره
به سراغ جنگل ابر می‌رویم ذخیره‌گاه زیست‌کره‌ای که همواره برای آن خط و نشان می‌کشند. لکه سبزی که کمتر از 50 هزار هکتار مساحت دارد و500هکتار آن رویشگاه یکی از نادرترین گونه‌های جهان یعنی سرخدار است؛ وسعت کل رویشگاه‌های سرخدار در سراسر جهان 4هزار هکتار است و از این وسعت یک‌هشتم آن در کشور ما و در محدوده همین جنگل ابر در منطقه افرا تخته وجود دارد (البته فعلا). اگر احداث جاده در دل جنگل ابر مسکوت مانده به معنای آن نیست که تعرض و تخریب در این رویشگاه تعطیل شده است، پروژه جمع‌آوری و انتقال آب از چشمه‌های قطری شهرستان شاهرود که هم‌اکنون در دست اجراست بلای جان این رویشگاه شده است. به ابر اشاره شد از آن رو که این رویشگاه هم درست مثل پارک ملی کویر در استان سمنان واقع شده است. نکته در خورتامل اینکه مدافع عملیات اکتشاف نفت در پارک ملی کویر نماینده مردم گرمسار در مجلس شورای اسلامی است همچنان‌که یکی از مدافعان اصلی احداث جاده در جنگل ابر هم نماینده مردم شاهرود در مجلس است... .
پیشینه
برای اطلاع از کم وکیف عملیات اجرایی در پارک ملی کویر به سراغ امین معماری، مدیر گروه دیده‌بان پارک ملی کویر رفتیم تا ماجرا را از زبان او که از آغاز درگیر مسائل مرتبط با کشف نفت در پارک بوده است، بشنویم. معماری می‌گوید:«بهمن سال 85 گروهی متشکل از 30 نفر از کارشناسان شرکت چینی سینوپک از کوه 12 امام و دریاچه نمک بازدید کردند که البته این بازدید به‌دلیل مانور نظامی ناتمام ماند. شش ماه بعد در روز دوم مرداد 86 گروه چینی قصد داشتند به پارک ملی وارد شوند اما محیط بانان مانع ورود آنها به پارک شدند.»
معماری می‌افزاید: «گرچه این تصور وجود داشت که عملیات اکتشاف لغو شده اما در سال 87 گروه چینی وارد منطقه شدند و بعد از نقشه‌برداری، عملیات اکتشاف نفت را در قالب لرزه نگاری و انفجار در منطقه حفاظت شده ورامین و منطقه آزاد گرمسار انجام دادند. به عبارت دیگر بخشی از عملیات لرزه‌نگاری و انفجاری در 2 منطقه ابردژ ورامین و پیشوا که حدود 30کیلومتر با محدوده پارک ملی کویر فاصله دارد و بخش دیگر در کوه گیجا در 35 کیلومتری پارک ملی کویر صورت گرفت. اما از آنجایی که احتمال وجود نفت در منطقه بسیارکم بود از حفاری منصرف شدند. در این میان، گزینه اصلی چینی‌ها برای اکتشاف، منطقه طلحه بود که در زون حساس پارک قرار دارد؛ 50 سال پیش هم در منطقه طلحه چند حلقه چاه برای اکتشاف نفت حفر می‌شود در نتیجه با توجه به این پیشینه از سال‌ها پیش هرازگاهی شرکت نفت دست روی این منطقه گذاشته و اکنون این منطقه به‌عنوان گزینه اصلی اکتشاف انتخاب شده است.»
این فعال محیط‌زیست درادامه یادآور شد: « ارتعاشات ناشی ازعملیات لرزه نگاری و انفجاری به اندازه‌ای بود که پس لرزه‌های آن درگرمسار به‌خوبی احساس می‌شد. این عملیات و تردد ماشین آلات چند صد تنی اکتشاف و آلودگی‌های صوتی ناشی از عبور ومرور در منطقه که تا انتهای سال 87 ادامه داشت سرانجام به‌دلیل درگیری و تیراندازی محیط‌بانان متوقف شد. اما اثرات نامطلوبی روی طعمه‌های یوز برجای گذاشت ازجمله میزان سقط جنین در قوچ و میش و کل وبز وجبیر در منطقه بسیار زیاد شد تا آنجا که جمعیت این‌گونه‌ها به‌طور محسوسی کاهش یافت، علاوه براین، ناامنی در زیستگاه‌های پارک سبب شد تا جبیر و دیگر حیوانات به دامنه جنوبی سیاه کوه کوچ کنند و در نتیجه شماری از این حیوانات به‌دلیل کم آبی در سیاه کوه تلف شدند.»
معماری ادامه داد: «پس از این ماجراها شرکت چینی به‌دلیل متوقف شدن پروژه ازسوی سازمان حفاظت محیط‌زیست به‌دلیل نداشتن مطالعات ارزیابی ادعای خسارت کرد. درپی آن، از اردیبهشت ماه امسال نماینده گرمسار در مجلس شورای اسلامی موضوع اکتشاف نفت را به شورای‌عالی محیط‌زیست برد و شورای‌عالی محیط‌زیست هم با کسب موافقت سازمان حفاظت محیط‌زیست مجوز لازم را صادر کرد.»به گفته معماری، شرکت نفت در کنار این عملیات قصد دارد پروژه ذخیره‌سازی گاز را نیز در منطقه به اجرا درآورد.
از دید مدافع
در این میان خبری از قول عبدالرضا ترابی نماینده مردم گرمسار یکشنبه گذشته روی خروجی خبرگزاری‌ها قرار گرفت که طی آن وی اعلام کرده بود: «مجوز آغاز عملیات اکتشاف نفت در حوزه گرمسار اخیرا در نشست شورای‌عالی محیط‌زیست صادر شده است و عملیات حفاری و اکتشاف نفت به دنبال این موافقت آغاز خواهد شد.» وی با اشاره به اینکه این حوزه از گرمسار تا آران بیدگل کاشان ادامه دارد، افزوده بود: «اکتشاف در حوزه گرمسار یک پروژه چهارساله است که توسط یک شرکت چینی انجام می‌شود.»
ترابی پیش از این در توجیه عملیات اکتشاف نفت در پارک ملی کویر با اشاره به اینکه نه محیط‌زیست خراب می‌شود نه آسمان به زمین می‌رود، خاطر نشان کرده بود:«پارکی که هیچ درآمد ارزی ندارد و هیچ توریستی به آنجا نمی‌رود چه فایده دارد؟» ترابی همچنین گفته است:«درتهران هیچ اقدامی برای آلودگی‌ها انجام نمی‌شود، حالا درپارک ملی کویر که قرار است یک عدد لوله سه اینچی (لوله‌ای به قطر 20 سانتی‌متر) در زمین قرار دهند چگونه محیط‌زیست خراب می‌شود؟ این افراد سعی دارند شلوغش کنند.»
از منظر دیگر
اما پارک ملی به چه منطقه‌ای اطلاق می‌شود؟ پاسخ این پرسش بی‌کم وکاست از اطلس مناطق حفاظت شده ایران که به اهتمام سازمان حفاظت محیط‌زیست و با همکاری دانشگاه تهران منتشر شده عینا نقل می‌شود:«مناطق طبیعی به نسبت وسیع و دارای ویژگی‌های خاص و اهمیت ملی به لحاظ زمین‌شناسی، بوم‌شناسی، جغرافیای زیستی و چشم‌انداز، با هدف‌های حفظ وضعیت زیستی و طبیعی، بهبود جمعیت گونه‌های جانوری و رویشگاه‌های گیاهی و همچنین بهره‌برداری تفرجی به‌عنوان پارک ملی انتخاب می‌شوند. پارک‌های ملی محل مناسبی برای فعالیت‌های آموزشی، پژوهشی و گردشگری در طبیعت به شمار می‌آیند. به‌منظور حفاظت بنیادی از تنوع زیستی، ذخایر ژنتیک، یکپارچگی اکولوژیک و چشم‌اندازها، فعالیت‌های مرتبط با بهره‌برداری‌های مصرفی و مسکونی در این مناطق مجاز نیست. به همین دلیل برای پارک‌های ملی پشتوانه قانونی حفاظتی مستحکم‌تری نسبت به سایر مناطق حفاظت شده پیش‌بینی شده است.»
در سال 1355، براساس آنچه در تعریف پارک ملی آمده است، منطقه حفاظت شده کویر که از سال 1343 تحت حفاظت بود به پارک ملی ارتقا می‌یابد اما اهمیت این منطقه به اندازه‌ای است که در همان سال به‌عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره نیز معرفی می‌شود. اکنون پس از 34سال با وجود پشتوانه قوانینی که برای حفاظت از پارک‌های ملی تدوین شده و به‌رغم صراحت اصل پنجاهم قانون اساسی، پارک ملی کویر این چنین دستخوش تخریب می‌شود.
نکته دیگر اینکه با وجود همه تنگناهای گردشگری که صنعت بیمار توریسم و اکوتوریسم با آن دست به گریبان است بنا به آمار رسمی منتشر شده اداره میراث فرهنگی و گردشگری گرمسار فقط در سال گذشته 1207گردشگر داخلی وخارجی از قصر بهرام واقع در پارک ملی کویر دیدن کرده‌اند. اما آمار گردشگران تنها به این ارقام محدود نمی‌شود. اداره پارک ملی کویر واقع در گرمسار آمار در خور توجهی دارد بنا به اعلام مسئولان این اداره، طی سال گذشته 2569 گردشگر ایرانی و 31 گردشگر خارجی از اداره مذکور مجوز بازدید از پارک ملی کویر را دریافت کرده‌اند.
می‌بینید پارک ملی کویر، همچون گذشته برای طبیعت‌گردان جذابیت خاص خودش را دارد. مطمئن باشید اگر تمهیدات لازم برای بازدید از این پارک فراهم شود هزاران علاقه‌مند به طبیعت به سوی این منطقه سرازیر خواهند شد. مشکل، پارک ملی کویر نیست مشکل را در جای دیگری باید جست‌وجو کرد .
