هوا در شرایط هشدار قرار گرفته است و اخطار پشت اخطار که شهروندان مسن، بیماران قلبی و تنفسی، کودکان، زنان باردار و خلاصه هیچ تهرانی‌ای در شهر تردد نکند. راستش را بخواهید کم‌کم عظمت و بلندای توچال را هم داریم از یاد می‌بریم از بس که دود دو دستی این کوه را در آغوش گرفته و رهایش نمی‌کند. قدیم‌ترها اگر تهران تعطیل می‌شد، فریاد بچه‌ها در کوچه‌ها می‌پیچید و آن هم یک دلیل داشت؛ از آسمان سخاوتمند برف می‌بارید و تن‌پوش شهر سفیدی بود و سرما. اما این روزها تهران تعطیل می‌شود و البته کودکان و نوجوانان هم به اجبار والدین در خانه‌ها می‌مانند تا هوای آلوده شهر را استنشاق نکنند و کوچه‌ها هم ساکت می‌مانند. حالا دیگر هوا به قدری آلوده است که نه دیگر می‌توان پرواز طوطی‌های سبز را در گوشه و کنار شهر تماشا کرد نه صدای قار‌قار کلاغ‌ها را شنید؛ تهران را دود فرا گرفته است.
شاید سابقه نخستین تعطیلی تهران به‌دلیل آلودگی هوا بیش از 10سال نباشد؛ همان سال‌هایی که مدیران شهری و مسئولان دولتی از لزوم تهیه برنامه‌ای جامع برای کاهش آلودگی هوای تهران خبر دادند و پیگیر تصویب آن شدند.
طرح جامع کاهش آلودگی هوای تهران در سال79 برای 7شهر کشور و همچنین تهران تهیه و تدوین شد. در این برنامه برای کاهش آلودگی هوا در شهرهای بزرگ کشور برنامه‌های متفاوتی در نظر گرفته شده بود که سازمان حفاظت از محیط‌زیست نیز وظیفه نظارت بر اجرایی شدن آن را داشت.
طرح تعطیل شد، نشد
معصومه ابتکار، عضو شورای شهر تهران و رئیس سابق سازمان محیط‌زیست کشور درباره این برنامه و نتایج آن به همشهری می‌گوید: برنامه جامعی که براساس مطالعات عظیم و تحقیقات مشترک با مراکز تحقیقاتی سوئد و ژاپن تدوین شده بود، تلاش گسترده‌ای برای کاهش آلودگی هوای تهران داشت. وی با اشاره به نتایج این طرح می‌افزاید: با تصویب برنامه جامع کاهش آلودگی هوای تهران کمیته اجرایی آن نیز با محوریت سازمان محیط‌زیست تأسیس شد که مهم‌ترین اقدامات کمیته تا سال84 حذف کامل سرب از بنزین عرضه شده در جایگاه‌ها و استاندارد شدن 53 خط تولید خودرو بود. همچنین حذف پیکان از چرخه تولید خودرو و توسعه ناوگان اتوبوس‌های گازسوز، به‌علاوه ایجاد محدودیت در تردد خودروهای گازوئیلی از دیگر دستاوردهای مهم اجرای طرح جامع در آن سال‌ها بود.
طرح جامع کاهش آلودگی هوای تهران تا سال84 موفقیت‌ها و دستاوردهای خوبی داشت اما متأسفانه از سال84 اجرای برنامه دچار رکود و حتی در بخش‌های عمده‌ای متوقف شد. جلسات هماهنگی هم تعطیل و به‌روزرسانی استانداردها نیز به وقتی دیگر موکول شد.
رئیس اسبق سازمان حفاظت از محیط‌زیست درباره متوقف شدن اجرای این طرح و پایان مهلت 10 ساله آن می‌گوید: ما تأکید می‌کنیم که آماده هستیم در طرح جامع کاهش آلودگی هوای تهران بازنگری داشته باشیم. همچنین هنوز هم اعلام می‌کنیم که شورا آمادگی دارد برنامه جامع کاهش آلودگی هوای بازنگری شده را اجرا کند. ضمن اینکه متأسفانه در سال‌های گذشته دستگاهی که بر اجرای طرح جامع نظارت کند، وجود نداشت.
اشاره وی درباره نبود نظارت بر اجرای طرح جامع کاهش آلودگی هوای تهران به مواردی چون اجازه استقرار دوباره صنایع در محدوده 120کیلومتری تهران، نبود سختگیری نسبت به واحدهای صنعتی، ورود دوباره خودروهای دیزلی به شهر و تأمین نشدن جایگاه‌های تأمین گاز برای اتوبوس‌های گازسوز باز می‌گردد.
این در حالی است که علی رسول اشرفی‌پور، مدیرکل محیط‌زیست استان تهران درباره طرح جامع کاهش آلودگی هوای تهران نظر دیگری دارد. وی در این باره به همشهری می‌گوید: اجرای این برنامه متوقف نشد. به گفته او اصل پیگیری برنامه جامع کاهش آلودگی هوای تهران نیز از سال82 با آغاز تعریف استانداردهای زیست‌محیطی برای خودروها شروع شد و بیشترین پیشرفت فیزیکی بابت از رده خارج کردن خودروهای فرسوده هم از سال85 به دست آمد. ضمن اینکه بحث پایش‌های زیست‌محیطی صنایع هم از سال85 به بعد حداقل در سطح اداره‌های کل محیط‌زیست استان‌ها 3برابر شده است. همچنین در بخش خوداظهاری واحدهای صنعتی و نیز موضوع آنلاین بودن، صنایع آلاینده توجه جدی صورت گرفت که در نتیجه نیز شکل عملیاتی به‌خود گرفت.در کنار این نظر باید به اظهارات یوسف رشیدی، مدیرعامل شرکت کنترل و کیفیت هوای تهران نیز توجه کرد.
وی می‌گوید: طرح جامعی که در سال79 برای کاهش آلودگی هوا تدوین شد برنامه‌ای بود از طرح گسترده‌تری که باید انجام می‌شد. رشیدی در گفت‌وگو با همشهری، بر لزوم بازنگری در بخش‌هایی از بندهای برنامه 10ساله جامع تدوین شده در سال79 که تا سال84 ادامه داشت، تأکید کرد و افزود: بازنگری در برخی بندهای طرح جامع منجر به رسیدن هوای شهر به وضعیت استاندارد است.به گفته رشیدی، دولت در برنامه‌های سوم و چهارم مکلف شد وضعیت هوای تهران را به استاندارد جهانی برساند که به گفته وی، تاکنون موفق به انجام این تعهد نشده است. مدیرعامل شرکت کنترل و کیفیت هوای تهران می‌افزاید: اگرچه برنامه جامع سال79 یک‌بار بازنگری شد ولی بازنگری آن هم اجرا نشد. در حال حاضر نیز شنیده‌ها حاکی از آن است که ظاهرا سازمان محیط‌زیست کشور برنامه جدیدی تدوین کرده و قصد دارد آن‌را ارائه کند.
برنامه جدید برای آلودگی هوا
هفته گذشته با اوج‌گیری آلودگی هوای تهران و به صدا درآمدن زنگ هشدار که حتی چندین بار تا مرز اضطرار هم پیش رفت، بار دیگر تهیه و تدوین طرحی نو برای کاهش آلودگی هوای تهران و البته کلانشهرها در سطح ملی مورد توجه قرار گرفت؛ طرحی که به گفته مدیرکل اداره محیط‌زیست استان تهران تاکنون پیش‌نویس آن تهیه و جلساتی هم برای آن برگزار شده است. اشرفی‌پور در این باره با اشاره به مشکلات طرح 10ساله قبلی به همشهری می‌گوید: طرح جامع قبلی ایرادات مفصلی دارد. مهم‌ترین ایراد هم این بود که زمان آن 10ساله بود و همین امر موجب می‌شد تا این طرح با برنامه‌های 5ساله توسعه اقتصادی و اجتماعی هماهنگ نباشد. ضمن اینکه گاهی بعضی از وظایفی هم که برای نهادها و ارگان‌ها مشخص شده بود، ضمانت اجرایی نداشتند.
وی در ادامه می‌افزاید: به‌دلیل مواردی که گفتم و یکسری مسائل دیگر اداره کل محیط‌زیست استان تهران بازنگری در برنامه جامع را در دستور کار خود قرار داد. پیش‌نویس بازنگری در برنامه جامع تهیه هم شده و الان در 2جلسه اخیر با حضور استاندار تهران به این موضوع توجه جدی شده، ضمن اینکه اقداماتی را برای دستگاه‌ها و وزارتخانه‌های مختلف در این طرح متصور شده‌ایم و قرار شده دستگاه‌های مختلف، پیشنهادها و برنامه‌های خود را اصلاح و تکمیل کنند. خیلی از قسمت‌های این برنامه نیاز دارد که در سطح ملی مورد توجه قرار بگیرد.
اشرفی‌پور درباره مراحل پس از تهیه پیش‌نویس طرح جامع کاهش آلودگی هوا می‌افزاید: بعد از اینکه این پیش‌نویس در کارگروه استانی مورد تأیید قرار گرفت نسخه نهایی را هم به کمیته مدیریت کاهش آلودگی هوای کشور ارسال می‌کنیم. البته شورای برنامه‌ریزی استان هم باید درباره آن نظر دهد.
مدیرکل محیط‌زیست استان تهران این برنامه را در 10محور عمده معرفی کرده و ویژگی‌های آن را در مواردی چون انطباق زمانی 5ساله با برنامه‌های اقتصادی و اجتماعی و نگاه ویژه به تهران از لحاظ پایتخت و کلانشهر بودن می‌داند. وی درباره اهمیت حمل‌ونقل عمومی در این برنامه نیز خاطر نشان می‌کند که شهرداری تهران براساس مدیریت شهری باید مواردی را که نسبت به آنها اعتقاد کارشناسی دارد، در برنامه بیاورد تا مشخص شود که برنامه مدیریت شهری چیست و توسعه مترو، اتوبوسرانی و تاکسیرانی به چه اندازه مورد توجه است.
هوای وارونه تهران باز هم موجب شده است تا مسئولان به تکاپو بیفتند و طرح پشت طرح طراحی کنند. حالا اینکه نتیجه طرح 5ساله جدید بعد از آن طرح 10ساله قدیم، چه باشد و ما در چه وضعیتی باشیم، خدا عالم است.
