صدقه دادن یکی از سنت‌هایی است که احیا شده. اعتکاف هم یکی دیگر از آن‌ها است که چند سالی است رواج یافته و در روزهایی که جوان‌ها متهم به دین‌گریزی و بی‌دینی هستند برای اعتکاف هم باید ثبت‌نام کرد و صف کشید!
نمونة دیگر، همین نماز عید قربان که دارد جان می‌گیرد. بحث ما البته دربارة یکی دیگر از این سنت‌های مذهبی و حسنة پیامبر اعظم(ص) است که فراموش شده و امیدواریم بار دیگر تازه شود. تا به حال دربارة «عقد اخوت» چیزی شنیده‌‌اید؟
کمتر از یک سال از ورود پیامبر(ص) به مدینه گذشته بود. مهاجرینی که از مکه آمده بودند، وضع زندگی نامناسبی داشتند و همه چیزشان در مکه به غارت رفته بود.
در این موقعیت بود که پیامبر دست به اقدامی زد که وضع مسلمانان را دگرگون کرد. پیامبر میان مهاجرین و انصار عقد اخوت جاری و آن‌ها را با یکدیگر برادر کرد و حقوقی را میان برادران قرار داد.
نقطة عطف این قضیه و نهایت آن، عقد اخوتی است که بین پیامبر اسلام و امیرالمؤمنین، جاری شد و پیامبر از همان جا شأن و شخصیت علی(ع) را برای مسلمانان روشن کرد.
عقد اخوتی که میان مهاجرین و انصار در مدینه جاری شد نتایج جالبی داشت؛ غریبه‌هایی که هر کدام از سویی به مدینه آمده بودند، به سبب این عقد اخوت از غربت و تنهایی بیرون آمدند و هر کدام با کسی که از نظر روحی و عاطفی نزدیک‌تر بودند، همنشین و هم‌صحبت شدند.
از طرف دیگر با این کار تا حد زیادی انگیزه‌های قبیله‌ای و عشیره‌ای حذف شد و تنها اعتقاد و ایمان واحد بود که دو نفر را همراه می‌کرد و در این بین خیلی از اختلافات قومی و قبیله‌ای و خونریزی‌ها و درگیری‌های داخلی از بین رفت.
وحدت و الفتی که از این طریق بین مسلمان‌ها پدید آمد بی‌نظیر بود و این می‌توانست راه رسیدن به اهداف دیگر را هموار کند.
اخوت یعنی چی؟
اخوت به معنای برادری است و عقد اخوت یا صیغة اخوت هم پیوندی است که بین دو نفر بسته می‌شود و برای خودش آدابی دارد.
عقد اخوت می‌تواند دو تا دوست را که هیچ پیوند خونی و فامیلی با هم ندارند تبدیل به دو برادر کند. یعنی حقوقی را بر گردن طرفین بگذارد و یک‌جوری دوستی و رفاقت را ثبت رسمی و دائمی کند.
دو نفر که از نظر روحی و فکری نزدیک هستند و احساس می‌کنند که می‌توانند این رفاقت را سال‌ها ادامه دهند، می‌توانند طرفین این عقد بی‌مهریه و هزینه باشند!
برقراری این پیوند، اتفاق جالبی است که می‌تواند رخ دهد و نتایج مناسبی داشته باشد. با این حال حجت الاسلام آقایی از استادان حوزه در این‌باره معتقد است که با هر کسی نباید عقد اخوت بست.
یعنی یک طورهایی باید عاقلانه به موضوع نگاه کرد و احساسی نمی‌شود عمل کرد. چون این دو نفر باید یک عمر این رابطة محکم را حفظ کنند و از طرفی هم نباید طوری شود که به رفاقت‌های افراطی و رفیق‌بازی منجر شود.
حجت‌الاسلام آقایی که تجربیات زیادی هم از کار فرهنگی و ارتباط با جوان‌ها دارد، دوستی‌های افراطی دوران نوجوانی را خطرناک می‌داند. ولی می‌گوید: «عقد اخوت چیزی فراتر از این حرف‌ها است و اگر درست جا بیفتد و اجرا شود، آثار تربیتی فوق‌العاده‌ای خواهد داشت.»
معلوم نیست که چرا هر وقت حرف از دوستی و رفاقت و برادری به میان می‌آید یاد نوجوان‌ها و جوان‌ها می‌افتیم. انگار آدم بزرگ‌ها دل ندارند و رفاقت سرشان نمی‌شود. حاج آقا آقایی معتقد است که این اتفاق می‌تواند در بین آدم‌ها با هر سن و سالی بیفتد و مثلا در ایام خاصی در مساجد و هیأت‌ها عقد اخوت دسته‌جمعی خوانده شود.
ظاهرا سال‌ها بعد از پیامبر بود که سنت عقد اخوت در بین مسلمانان در روز عید غدیر رواج پیدا کرد و این روز بزرگ بهانه‌ای شد برای پیوند برادری.
حق و حقوق ما چی شد؟
اگر نگاهی به متن صیغة برادری بیندازید چیزهایی از حق و حقوق دو طرف دستگیرتان می‌شود. طبق این متن دو طرف همة حق‌های برادران خونی را بر یکدیگر می‌بخشند غیر از سه چیز؛ دعا کردن برای همدیگر، به دیدار یکدیگر رفتن و مهم‌تر از همه شفاعت کردن از هم در روز قیامت.
همین شرط آخری است که خیلی ماجرا را مهم می‌کند. با یک نفر پیوند برادری ببندید که از خودتان کار درست‌تر باشد. وبال گردن که نمی‌خواهید. باید کسی را پیدا کنید که اگر فردای قیامت کارتان لنگ ماند، طرف بتواند یک کاری برایتان بکند. پس بهتر است دنبال آدم‌های معنوی و با تقوا بگردید و یک جوری مخ طرف را بزنید که حاضر شود با شما عقد اخوت بخواند و بله را بگوید.
دو شرط اول هم جای تأمل دارد به ویژه این‌که این روزها، ای‌میل و sms، جای دیدار و سرکشی به فک‌وفامیل و دوست و رفیق را گرفته. اگر صیغة اخوت خوانده شد دیگر پیام کوتاه و این چیزها جواب نمی‌دهد.
در متن عربی، کلمه «زیاره» آمده است و این یعنی دیدار و ملاقات از نزدیک. یعنی باید چند هفته یک بار هم که شده به طرف سر بزنی. دعا کردن‌مان هم این روزها به شدت شخصی شده. همة چیزهای خوب را برای خودمان می‌خواهیم و بعضی وقت‌ها هم اگر بتوانیم یک طوری دیگران را نفرین می‌کنیم و به زمین می‌زنیم که دیگر بلند نشوند. ولی آن‌چه که در دین‌مان توصیه شده، دعا برای دیگران اعم از فامیل و دوست و همسایه است. ظاهرا یکی از راه‌های اجابت شدن دعا همین است.
برادر صیغه‌ای که شدید نمی‌توانید از زیر دعا کردن برای همدیگر شانه خالی کنید و صد البته این خیلی به نفعتان است.
اول بله، بعد عملیات
در سال‌های جنگ، عقد اخوت حسابی در بین رزمنده‌ها رواج داشت و گاهی تعداد کسانی که به یکباره برادر می‌شدند بیشتر از ده نفر می‌شد. فکرش را بکنید یک دفعه کلی داداش پیدا کنید.
شاید یکی از مهم‌ترین علت‌های آن هم این بود که هر لحظه ممکن بود یک نفر از جمع شهید شود و یک تیر یا ترکش کافی بود. به همین دلیل خیلی از این عقد اخوت‌های سال‌های جنگ در شب‌های عملیات یا در مواقع حساس و زیر آتش دشمن اتفاق می‌افتاد. دست‌ها را روی هم می‌گذاشتند و بله را می‌گفتند و آن‌وقت هر کس شهید می‌شد باید بقیه را هم شفاعت می‌کرد و با زور هم که می‌شد با خودش می‌برد بهشت.
بسیجی‌های زرنگ هم این‌طور وقت‌ها دنبال یک نفر می‌گشتند که به قول خودشان نور بالا بزند و شهادت‌اش نزدیک باشد. سریع یقة طرف را می‌چسبیدند و هر طور که بود صیغه می‌خواندند.
برادری در قرن21
حالا این سؤال پیش می‌آید که آیا این سال‌ها و این روزها هم می‌توان دست به چنین کارهایی زد؟ بعضی‌ها فکر می‌کنند که این سنت‌ها مربوط به شرایط خاصی است. مثلا در زمان جنگ یا اتفاقاتی از این قبیل.
ولی آیا کسی فکرش را می‌کرد که در قرن21 کلی جوان با تیپ و ظاهرهای متفاوت با هزار و یک سرگرمی و دل مشغولی که هر کدامشان برای یک عمر بس است و با وجود هزاران دلیل موجه که یکی‌شان درس و امتحان و کنکور است،سه روز بی‌خیال همه چیز شوند و دنیا را تعطیل کنند و کنج مساجد معتکف شوند؟
دکتر اکبری جامعه‌شناس معتقد است که اگر با در نظر گرفتن جوانب امر عقد اخوت ترویج شود، می‌تواند آثار بسیار خوبی داشته باشد.
همدلی‌های از بین رفته و به فکر یکدیگر بودن و آرامش اجتماعی را پدید می‌آورد. او اثر این قضیه را در ایجاد وحدت و یکدلی در جامعه بسیار خوب می‌داند. به ویژه این‌که با تحولات پیش‌آمده در جهان و اثرگذاری تکنولوژی و ارتباطات بر فرهنگ‌ها، می‌توان با روش‌هایی اینچنینی خلأهای پیش‌آمده را برطرف کرد.
دکتر اکبری سنت حسنة صدقه دادن را که در بین ایرانیان رواج دارد، هم نوعی از همین روش‌ها و احساس مسؤولیت در برابر دیگران می‌داند و مسلما پیوند برادری می‌تواند کامل‌ترین روش در این بین باشد.
چطور عقد اخوت ببندیم
اگر با همة توصیفات راضی شده‌اید که بروید و این سنت را به جا بیاورید، عجله کنید. روز عید غدیر، ترگل و ورگل راه بیفتید... اما نروید سر کوچه و اولین کسی که به چشمتان خورد، دستش را بگیرید، بیاورید خانه که من می‌خواهم تو برادرم باشی! نه‌خیر.
فکر کنید و رفقایی را که می‌شناسید و دوست خوب‌تان به حساب می‌آیند را خبر کنید. یک عید دیدنی درست و حسابی با هم داشته باشید و به این شکل عهد اخوت را با هم ببندید: دست راست خود را روی دست راست دوستتان بگذارید و بگویید:
وأخَیْتُکَ فی الله و صافَیْتُکَ فی الله و صافَحْتُکَ فی الله و عاهَدْتُ الله و ملائکتَهُ و کُتُبَهُ و رُسُلَهُ و أنبیائَهُ و الائمه المعصومین علیهم السلام علی أنّی إن کُنْتُ مِن أهلِ الجنه و الشَّفاعه و اُذِنَ لی بأنْ أدخُلَ الجنه لا أدخُلَها إلا و أنت معی.
ترجمه فارسی‌اش این است: با تو برادر شدم در راه خدا و صاف کردم دلم را با تو در راه خدا و دست دادم با تو در راه خدا و در حضور خدا و ملائکه و کتاب‌های آسمانی و رسولانش و انبیاء و ائمة معصومین علیهم السلام با تو عهد می‌بندم که اگر از اهل بهشت و شفاعت بودم و به من اذن داده شد که داخل بهشت شوم، داخل آن نمی‌شوم مگر با تو.
بعد طرف مقابل بگوید: قبلت، یعنی قبول کردم (بی‌زحمت بدون گل چیدن باشد، لطفا)
بعد کسی که صیغه را خوانده، بگوید: أسْقَطْتُ عَنْکَ جَمیعَ حُقوقَ الاِ خوَه ما خَلا الشَّفاعه و الدُعاء و الزیاره. یعنی همة حقوق برادری را از تو ساقط کردم جز شفاعت، دعا و زیارت (همان دید و بازدید).
نکات تستی
1 - صیغه را به همان لفظ عربی‌اش بخوانید یعنی ترجمه‌اش را بی‌خیال شوید. چرا؟ به دلایل زیادی از جمله این‌که هر کاری راهی دارد. عربی، زبان تخصصی دین است.
2 - خانم‌های عزیز در نظر داشته باشند که عهد اخوت یا برادری فقط منظور، عهد بین آقایان نیست. خانم‌ها هم می‌توانند با هم عهد ببندند.
3 - شفاعت که ان‌شاءالله قسمت‌تان شود آن دنیا! ولی یادتان نرود که این حق دعا و زیارت را بعد از این عقد باید به جا بیاورید. یعنی بر گردن‌تان است. یادتان نرود!
