در روزهای اخیر چالش بر سر نحوه استقلال بیشتر بانک مرکزی باعث شده تا دست‌کم در مجلس پیشنهادهای متفاوتی مطرح شود که در نهایت ترکیب شورای پول و اعتبار و مجمع عمومی بانک مرکزی به‌گونه‌ای تغییر کند که رضایت نسبی دولت را در پی داشته باشد اما تصمیم دیروز مجلس با مخالفت دولت همراه بود. درباره چرایی و چگونگی استقلال بانک مرکزی با داوود دانش جعفری، اقتصاددان و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام گفت‌وگو کرده‌ایم.
- نظر شما در رابطه با مصوبه مجلس مبنی بر انتخاب رئیس‌کل بانک مرکزی از طرف رئیس‌جمهور و تایید مجمع و رای اکثریت مجلس چیست؟
اصول اقتصاد بانک مرکزی که در مباحث اقتصاد کلان مورد توجه قرار می‌گیرد این است که بانک مرکزی قدرت خلق پول و اعتبار دارد و این می‌تواند آثار مثبت و منفی بر اقتصاد داشته باشد. دولت‌ها همواره به لحاظ نیازی که به منابع مالی دارند ممکن است در جهت افزایش حجم پول وسوسه شوند. از طرف دیگر افزایش حجم بی‌رویه پول و اعتبار ممکن است باعث کم ارزش شدن پول در اقتصاد شود که دود آن در نهایت به چشم صاحبان پول یعنی مردم می‌رود. بنا بر این سیاست‌گذاران باید به‌گونه‌ای عمل کنند تا ضمن حفظ منافع ملی، منافع مردم و دولت تامین شود.
واقعیت این است که بانک مرکزی به‌عنوان سیاستگذار پولی و به سبب تصمیم‌های شورای پول و اعتبار جهت کلی سیاست‌های پولی و اعتباری کشور را ورای از نیازهای مالی دولت‌ها با 2 هدف دنبال می‌کند؛ نخست تامین منابع مالی سالم برای نیازهای اقتصادی کشور و دوم حفظ ارزش پول سپرده‌گذاران یعنی مردم. ازاین‌رو بانک مرکزی این وظیفه را هم بر عهده دارد که سیاست‌های نشر و تزریق پول را تنظیم کند. البته سیاست‌های نشر و چاپ و تزریق پول می‌تواند آثار مثبت و منفی بسیاری در اقتصاد کشور داشته باشد چرا که سیاست‌های بانک مرکزی تاثیر مستقیم بر قدرت خرید دولت و قدرت خرید مردم دارد.
- درباره تاثیرات آن توضیح می‌دهید؟
درواقع سیاست‌گذاری برای نشر پول و اعتبار باید به‌گونه‌ای باشد که اثر آن بر قدرت خرید دولت و قدرت خرید مردم را درنظر بگیرد. اما تاثیر پذیری تصمیمات اتخاذ شده از گرایش‌های خاص می‌تواند موجب آسیب رساندن به مردم یا دولت شود. پس بانک مرکزی باید با حفظ استقلال خود در نهایت برای حفظ منافع ملی تصمیم‌گیری کند.
- وابستگی و تاثیرپذیری بانک مرکزی از سیاست‌های مالی دولت چه پیامدهایی دارد؟
به‌طور طبیعی به‌دلیل انتشار پول برای تامین نیازهای مالی دولت، حجم نقدینگی افزایش خواهد یافت و افزایش بی‌رویه حجم نقدینگی در اقتصاد به تورم دامن خواهد زد و به همین دلیل اگر نقدینگی از طرف بانک مرکزی با انتشار پول افزایش پیدا کند آثار جبران‌ناپذیری به اقتصاد ملی و مردم وارد خواهد کرد. پس تصمیم‌گیری در بانک مرکزی نباید تحت فشار و تاثیر پذیر از عوامل بیرونی باشد.
- استقلال بانک مرکزی بیشتر از چه سازوکارهایی تقویت خواهد شد؟
فکر می‌کنم ترکیب اعضای شورای پول و اعتبار و تصمیم‌گیری آنها و استقلال‌شان بیشتر و بهتر به استقلال بانک مرکزی کمک می‌کند. البته اگر اعضای شورای پول و اعتبار بیشتر دولتی باشند بازهم آنها نیازهای دولت را درنظر می‌گیرند و براساس آن تصمیم می‌گیرند. اعضای شورای پول و اعتبار چه از سوی دولت انتخاب شوند و چه از سوی مجلس شایسته این است که حق تغییر یکباره آنها جایز نباشد و تا پایان دوره عمر فعالیت شان به‌مدت 5 تا 7 سال عزل نشوند و این افراد به سبب استقلال و قدرت کارشناسی بالا نسبت به تنظیم سیاست‌های کلان بانک مرکزی و سیاست‌های پولی اقدام کنند.
- با تصمیم مجلس درباره نحوه انتخاب رئیس‌کل بانک مرکزی آیا استقلال و اقتدار رئیس‌کل بانک مرکزی بیشتر خواهد شد؟
ببینید! این شیوه انتخاب رئیس‌کل بانک مرکزی جنبه‌های مثبت و منفی زیادی دارد. با این شیوه رئیس‌کل بانک مرکزی تا حدودی مستقل‌تر از دولت خواهد بود ولی در مقابل شاید با خواسته‌های منطقه‌ای برخی از نمایندگان مجلس نیز مواجه شود. این شیوه در هیچ جای دنیا مرسوم نیست و روسای بانک مرکزی در سایر کشورها از طرف رئیس‌جمهور برای یک مدت مشخص تعیین می‌شوند و طی این دوره رئیس‌جمهور حق عزل ندارد و در پایان دوره با توجه به شرایط و عملکرد امکان جابه‌جایی وجود دارد که این استقلال و امنیت در کشور ما نیز باید رعایت شود.
- پس نظر شما این است که استقلال بانک مرکزی را باید بیشتر در استقلال عمل شورای پول و اعتبار جست‌وجو کرد؟
بله! در هر صورت چه اعضای شورای پول و اعتبار و رئیس‌کل بانک مرکزی از سوی مجلس تعیین شوند و چه از طریق دولت، الزامات استقلال بانک مرکزی همان است که پیشتر گفتم و دولتی بودن ترکیب اعضا و انتخاب رئیس‌کل از طرف دولت به نوعی باعث تاثیر پذیری سیاست‌های بانک مرکزی از سیاست‌های مالی دولت خواهد شد و انتخاب اعضای یادشده از سوی مجلس هم ممکن است باعث اثر پذیری آنها از نگرش‌های منطقه‌ای نمایندگان شود.
- آیا نمایندگان مجلس پس از تایید صلاحیت رئیس‌کل بانک مرکزی، اجازه سؤال، تذکر یا حتی استیضاح او را خواهند داشت؟
فکر نمی‌کنم؛ چرا که براساس قانون اساسی، نمایندگان مجلس تنها اجازه سؤال و استیضاح وزرا را دارند و سایر مدیران و معاونین رئیس‌جمهوری از این امر مستثنی هستند.
