ساعت‌هایی که تند‌تر از حرکت ماشین‌ها می‌گذرند و آدم‌ها را هر روز دیرتر از دیروز به دستگاه‌های کارت‌زنی ادارات و باز شدن همیشگی حجره‌های کاسبی می‌رسانند. ترافیک جزو جدایی‌ناپذیر زندگی شهری در تهران شده است؛ با آغاز فصل تحصیل بیشتر و در تابستان کمتر.
گفتن تعداد خودرو‌هایی که هرساله شماره‌گذاری می‌شوند و سر از خیابان‌های تهران درمی‌آورند دیگر کسی را نمی‌ترساند؛ انگار که خیلی طبیعی است که خودرو‌ها روز‌به‌روز تعدادشان زیاد شود؛ استاندارد هم نباشند طوری نیست. طرح‌های کنترلی هم در حد زوج و فرد شدن روزهای تردد و دیر و زود درآمدن آدم‌ها از خانه‌هایشان محدود شده است.
طرح زوج و فرد اگرچه تغییر بسیار محسوسی در ترافیک ایجاد کرد اما از آنجایی که اجرایی شدن آن در طولانی مدت مشکلاتی به‌وجود می‌آورد، نمی‌تواند راه‌حل دائمی باشد. تغییر ساعات اداری سال‌هاست که در دستور کار دولت است و هر از گاهی با مخالفت و موافقت اصناف و آموزش و پرورش و... مواجه می‌شود.
سال 85 مجلس تصویب کرد که بانک‌ها نیم‌ساعت زودتر از ادارات کارشان را شروع کنند. دولت معتقد است که این تغییر ساعت کاری فقط 10 درصد در میزان ترافیک تأثیر داشته است و آن را کاهش داده و اگر ساعت کاری بانک‌ها در شهر تهران با ساعت کاری ادارات جا‌به‌جا شود می‌توان تأثیر قابل‌توجهی در میزان ترافیک روزانه شاهد بود.
پیشنهادهای متنوعی برای آن در یکی دو سال اخیر شده؛ یکی می‌گوید بهترین گزینه ثابت‌نگاه‌داشتن ساعات مدارس و تغییر ساعات بخش‌های دیگر است. دیگری می‌گوید که بهتر است ساعت آغاز به کار مراکز کارگری، کارخانجات، مراکز دولتی و نیروهای نظامی و انتظامی 6 صبح، ادارات و نهادها 7 صبح، مراکز آموزشی اعم از مدارس و دانشگاه‌ها 8 صبح و بازار، اصناف و کسبه حدود 9 صبح باشد. همچنین ساعات پایان کار مراکز آموزشی اعم از مدارس و دانشگاه‌ها ساعت 12، کارخانجات و مراکز نظامی و انتظامی 13/30، ادارات و نهادها 15/30 و کسبه و بازاریان 17/30 باشد.
شورای‌عالی ترافیک که تصمیمات نهایی را در مورد ترافیک تهران می‌گیرد، اواخر ماه پیش تصمیم گرفت تا ساعات کاری ادارات دولتی، سازمان‌ها و... را همان ساعاتی بگذارد که حدود 3ماه است با آغاز فصل مدارس شروع شده است. این طرح به‌صورت آزمایشی انجام شد. با این حساب ساعت شروع به‌کار مراکز نظامی و انتظامی 6:30 تا 7، کارخانجات و واحد‌های صنعتی 7، مدارس و آموزشگاه‌ها 7:15 تا 7:45 به‌صورت شناور، بانک‌ها دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها، مراکز آموزش عالی و بیمارستان‌ها 8صبح، سازمان‌های دولتی و عمومی 8:30 و اصناف کسبه و بازاریان 9:30 تا 10 صبح شد.
اجرای آزمایشی طرح تغییر ساعت شروع به کار ادارات، مدارس و بانک‌ها، به‌منظور شناسایی منافع و مضرات و ارزیابی مشکلات، نقاط قوت و مسائل مهم مرتبط با اجرای آن بود. در همان زمان مرکز آموزش و پژوهش روزنامه همشهری به سفارش اداره کل مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران اقدام به‌نظرسنجی تلفنی از شهروندان تهرانی کرد و نظر شهروندان را درباره تغییر ساعت شروع به کار ادارات، مدارس و بانک‌ها و تأثیر آن در ترافیک صبحگاهی و عصرگاهی تهران، میزان و شرایط استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی جویا شد، ضمن اینکه پیشنهادهای پاسخگویان را مبنی بر اولویت شروع به کار مدارس، ادارات و بانک‌ها بررسی کرد. این تحقیق براساس نمونه‌گیری تصادفی با طبقه‌بندی از 686 شهروند تهران به‌صورت نظرسنجی تلفنی انجام شده است. جامعه آماری این پژوهش، شهروندان تهرانی دارای تلفن‌ثابت در تمامی مناطق شهر تهران هستند که بیش از 15سال سن دارند. زمان انجام این تحقیق، روزهای اول تا چهارم آبان ماه سال 1389، بین ساعات 10 صبح تا 18بعدازظهر است.
ویژگی‌های افراد
در این تحقیق 49/3درصد از پاسخگویان را زنان و 50/7درصد را مردان تشکیل می‌دادند. تحلیل سطح تحصیلات پاسخگویان نشان می‌دهد که 2/6درصد آنها را بیسواد، 5/7درصد ابتدایی، 7/3درصد راهنمایی، 52/8درصد دیپلم، 7/5درصد فوق‌دیپلم، 19/2درصد کارشناسی، 4/6درصد کارشناسی‌ارشد و 0/3درصد را دکترا تشکیل می‌دهند همچنین حدود 53درصد از پاسخگویان را شاغلان و حدود 26درصد خانه‌دار و بقیه را با درصد‌های کمتر دانشجو، بازنشسته، بیکار و سرباز تشکیل می‌دهند.
42درصد از شرکت‌کنندگان در این پژوهش بیش از 30سال و حدود 49درصد بین 11 تا 30 سال دارند و 9درصد کمتر از 10 سال در محل سکونت خود زندگی می‌کنند.
اگرچه 54/2 درصد از پاسخگویان از نحوه تغییر ساعات کاری اطلاع داشتند و به هر حال تعدادشان بیشتر از کسانی است که از موضوع مطلع نبودند اما این 45/8درصد پاسخگوی غیرمطلع از موضوعی چنین فراگیر، عددی چشمگیر و معناداری است. این نشان می‌دهد که شاید راه‌های اطلاع‌رسانی دولت آنچنان که انتظار می‌رود قوی نیست.
در این تحقیق به تفکیک تغییر ساعت ادارات، مدارس و بانک‌ها پاسخگویان میزان آگاهی خود را از این تغییر اعلام کرده‌اند. این اعداد میزان سر و کار داشتن پاسخگویان با هر کدام از موارد مربوط به تغییر ساعت شروع به‌کار ادارات، مدارس و بانک‌ها را دارند.
34/8 درصد آنها با بانک‌ها، 33/7 درصد با مدارس و 31/5درصد با ادارات سر و کار داشتند. پاسخگویانی که از تغییر ساعت شروع به کار مدارس، ادارات و بانک‌ها اطلاع نداشتند، میزان سر و کار داشتن با این نهادها را اینگونه بیان کرده‌اند: 44/3درصد با بانک‌ها، 41درصد با مدارس و 14/8درصد با ادارات.
از آنجایی که بخشی از مسافرکش‌های شخصی را کارمندان ادارات تشکیل می‌دهند تغییر در ساعت شروع کاری بر خدمات‌رسانی آنها بی‌تأثیر نخواهد بود. از میان پاسخگویان 44/2درصد از وسیله نقلیه شخصی، 28/7درصد از اتوبوس، 14/7درصد از مترو و 12/4درصد از تاکسی استفاده می‌کنند.
در این تحقیق به تفکیک وسیله نقلیه مورد استفاده پاسخگویان، وضعیت اشتغال آنها ارائه شده است. نتایج به‌دست آمده نشان می‌دهد که 47/3 درصد پاسخگویان شاغل، 45درصد پاسخگویان بازنشسته و 43/1درصد پاسخگویان خانه‌دار هستند و با وسیله نقلیه شخصی رفت‌وآمد روزانه دارند. 41/9درصد پاسخگویان دانشجو یا محصل و 41/2درصد پاسخگویان بیکار هستند و با اتوبوس رفت‌وآمد روزانه دارند و 50درصد پاسخگویان سرباز هستند با اتوبوس و 50درصد دیگر از تاکسی برای رفت‌وآمد روزانه استفاده می‌کنند.
یکی از مهم‌ترین سؤالات این تحقیق تغییر ترافیک صبحگاهی تهران پس از تغییر ساعت شروع به کار ادارات، مدارس و بانک‌ها از نظر پاسخگویان است.
از نظر پاسخگویان، ترافیک صبحگاهی تهران، از زمان تغییر ساعات کاری 36/8درصد کمتر شده، 35/2درصد از آنها معتقدندکه تغییری نکرده و 28درصد نیز معتقدند بیشتر شده است.
برای تغییر ترافیک عصرگاهی نیز 60/2درصد پاسخگویان معتقدند که بیشتر شده، 24/5درصد تغییری نکرده و 15/3درصد کمتر شده است.
میزان تأثیر تغییر ساعت کاری در کاهش ترافیک تهران به نوعی دیگر هم پرسیده شده است که نتایج آن نشان می‌دهد در کل کاهش ترافیک تهران چندان محسوس نیست. به عبارت دیگر 55 درصد از مردم تأثیر آن را در سطح بسیار کم و کم، 25/2درصد در حد متوسط و 19/7درصد در سطح بسیار زیاد و زیاد دانسته‌اند.
پاسخگویان میزان استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی مانند: مترو، اتوبوس و تاکسی را پس از تغییر ساعت شروع به کار ادارات، مدارس و بانک‌ها اینگونه ارزیابی می‌کنند: 66/8درصد بیشتر شده، 23/4درصد تغییری نکرده و 9/8درصد کمتر شده است.
شرایط استفاده از وسایط نقلیه عمومی بعد از اجرای آزمایشی این طرح به‌نظر شرکت‌کنندگان در این نظر سنجی نشان می‌دهد که به‌نظر 46/4درصد آنها شرایط راحت‌تر، 39/4درصد سخت‌تر و 14/3درصد تغییری نکرده است.
بیشتر مردم ترجیح می‌دهند اول بچه‌هایشان را به مدرسه برسانند بعد سر کار بروند و در نهایت برای کار بانکی بتوانند از محل کار خارج شوند. آمار‌ها نشان می‌دهد که 40/8درصد پاسخگویان ترجیح می‌دهند مدارس زودتر شروع به کار کنند، 39/6درصد ادارات زودتر و 19/6درصد بانک‌ها زودتر کار را شروع کنند.
نظرات پاسخگویان درباره تأخیر در ساعت شروع به کار ادارات، مدارس و بانک‌ها به این شرح است: 38/6درصد بانک‌ها دیرتر، 32/7درصد مدارس دیرتر و 28/7درصد ادارات دیرتر.بررسی میزان رضایت پاسخگویان از تأثیر تغییر ساعت کاری نشان می‌دهد که 51/8درصد آنها رضایتشان در حد کم و بسیار کم، 34/8درصد در حد متوسط و 13/4درصد در حد زیاد و بسیار زیاد است. باوجود رضایت 13درصدی، این طرح به‌صورت دائمی اجرا خواهد شد.
