اولین مانع حضور معلول در جامعه برخی مشکلات و موانع فرهنگی، اجتماعی و نوع تفکر خانواده‌هاست. پنهان کردن مشکلات یک راه حل ساده برای این است که دیگران آنها را موجودات بی‌عیب و نقص وکاملی به حساب آورند. جامعه با دیدن معلولان احساسات ناخوشایندی مانند احساس گناه از سالم بودن، ترس از بیمار شدن و ... را تجربه می‌کند و این می‌تواند دلیل روانشناختی عدم تمایل والدین و جامعه به حضور معلولان در جامعه باشد. باورهای غلط مانند اینکه معلولین را عقوبتی برای گناهان (انجام داده یا انجام نداده) خود دانستن وجود دارد که نتیجه آن هم پنهان کردن اصل مشکل می‌شود، غافل از اینکه معلولیت یک بیماری مزمن است. عوامل متعددی نظیر آسیب هنگام تولد، سوءتغذیه، ازدواج فامیلی و همخونی، سوءمصرف برخی داروها، تماس با مواد رادیو اکتیو، تصادفات، جنگ و مین‌های خنثی نشده، سیل، زلزله، عدم توجه به واکسیناسیون، بیماری‌های عفونی، انتقال ژن معلولیت از خانواده به فرزندان، تب و تشنج شدید دوران کودکی، بیمارهای مزمن از قبیل دیابت و... همه می‌توانند عامل معلولیت باشند، نه گناهان انجام شده یا نشده فرد یا خانواده معلول.
باورهای غلط جامعه یا هر دلیلی که منجر به عدم حضور معلول در جامعه شود، موجب می‌شود که خانواده و خود معلول احساس تنهایی کنند و این منجر به آزردگی بیشتر می‌شود و معلولان از وجود خود خجل می‌شوند و انگیزه حضور در جامعه را از دست می‌دهند. هنگامی که معلول در جامعه حضور نداشته باشد، مردم با وی آشنا نمی‌شوند و مشکلات معلولین را درک نخواهند کرد. یکی دیگر از عوامل عدم حضور توان‌یابان در جامعه، موانع فیزیکی و معماری است. موانع موجود در جامعه شهری در واقع یک نوع توهین به حقوق معلولان است. شهر بدون مانع و مناسب‌سازی یکی از آن مفاهیمی است که پیام‌آور محیط سالمی برای زندگی معلولان می‌تواند باشد. شهر بدون مانع تنها موقعیت فیزیکی گذرگاه‌ها را مشخص نمی‌کند، بلکه در ادبیات موضوعی، بیانگر زیربنای مساوی‌سازی فرصت‌ها و نگاه وسیع‌تر به حقوق انسانی است. هدف از مناسب‌سازی محیط زندگی، دستیابی معلولان در جهت رسیدن به استقلال نسبی و به عبارتی تساوی فرصت‌ها و عدالت اجتماعی است. مزایای رفع موانع برای معلولین تلفیق و هم‌آمیختگی اجتماعی، کسب مهارت در زندگی، کاهش اثرات معلولیت، خودشکوفایی و استقلال فردی است.
کنوانسیون جهانی معلولان
کنوانسیون حقوق افراد کم‌توان، در تاریخ 14دسامبر سال 2006به تصویب سازمان ملل متحد رسید و نخستین کنوانسیون هزاره سوم و تازه‌ترین دستاورد فعالان و طرفداران جنبش حقوق معلولان است. تاکنون بیش از 130کشور به این معاهده‌نامه پیوسته‌اند؛ البته ایران هنوز این معاهده‌نامه را امضا نکرده است. این کنوانسیون تمامی جنبه‌های حقوقی معلولان را درنظرگرفته است و 8محور اساسی دارد که عبارتند از: 1- احترام به منزلت ذاتی 2- استقلال فردی وحق انتخاب افراد دارای معلولیت 3- رفع تبعیض4- مشارکت موثر و همه‌جانبه 5 - احترام به تنوع و تکثر انسان‌ها و پذیرش افراد دارای معلولیت به عنوان بخشی از تنوع بشری 6 - قابلیت دسترسی 7 - عدم تبعیض جنسیتی 8 - احترام به قابلیت‌های ذاتی کودکـــان معلـول و احترام به حق آنها برای داشتن هویت مستقل. کنوانسیون جهانی معلولین جزو قوانین حقوق بشری است که به‌رفع تبعیض می‌پردازد. پذیرش این کنوانسیون، کشورها را متعهد به فکر کردن و توجه به مفاد آن می‌کند.
قانون جامع حمایت از حقوق معلولان
قانون حمایت از معلولان با پیگیری مدافعان حقوق معلولان به تاریخ 1383/3/6 در مجلس شورای اسلامی تصویب شد. تدوین قانون و رسمیت یافتن آن یکی از مهم‌ترین عوامل برای رسیدن به حقوق حقه است. قوانین حمایتی، رفاهی و توسعه‌ای به تامین نیاز اقتصادی و اجتماعی مردم می‌پردازد و به طور مستقیم به مردم منفعت می‌رساند. قانون جامع حمایت از حقوق معلولان از این دست قوانین است؛ اما مسئله مهم این است که قوانین تصویب شده چه وقت به اجرا درمی‌آیند؟
برای آشنا شدن جامعه معلولان، مسئولین دولتی و جامعه با فرازهایی از قانون حمایت معلولان، آن را مرور می‌کنیم:
- دولت موظف است زمینه‌های لازم برای تامین حقوق معلولان را فراهم کرده و حمایت لازم را از آنها به عمل آورد.
- کلیه نهادهای عمومی و دولتی موظف به طراحی اماکن عمومی و معابر و وسایل خدماتی هستند، به نحوی که امکان بهره‌مندی از آنها برای معلولان فراهم شود.
- کلیه نهادهای عمومی و دولتی موظفند برای بهره‌مندی معلولان اماکن عمومی، ورزشی، تفریحی و معابر را مناسب‌سازی کنند. شهرداری‌ها موظفند از صدور پروانه احداث و پایان‌کار اماکن‌عمومی و معابری که مناسب‌سازی نشده‌اند جلوگیری کنند.
- بهزیستی در چارچوب اعتباراتش موظف به تامین خدمات توان‌بخشی، حمایتی،آموزشی، حرفه‌آموزی، پرداخت یارانه، گسترش کارگاه‌های آموزشی، حمایتی تولیدی معلولان، تامین و تحویل وسایل کمک توان‌بخشی مورد نیاز معلولان است.
و در دیگر بخش‌های این قانون می‌خوانیم:
- تسهیلات نیم‌بها برای استفاده از امکانات ورزشی، تفریحی، فرهنگی و وسایل حمل‌ونقل برای معلولین
- تحت پوشش قرارگرفتن بیمه خدمات درمانی معلولان با معرفی بهزیستی
- معافیت از خدمت وظیفه عمومی یکی از فرزندان اولیایی که فرزند معلول دارند.
- اختصاص حداقل 3درصد از مجوزهای استخدامی به افراد معلول. اختصاص 60درصد پست‌های سازمانی، تلفنچی و ماشین‌نویسی شرکت‌های دولتی به افراد نابینا، کم‌بینا یا معلول جسمی و حرکتی
- تامین حق بیمه سهم کارفرما توسط بهزیستی و پرداخت آن به کارفرمایی که افراد معلول را به کار می‌گیرد.
- آموزش رایگان معلولان نیازمند با معرفی بهزیستی در واحدهای آموزشی
- موظف شدن وزارت مسکن، بنیاد مسکن و بانک مسکن، مبنی به اینکه حداقل 10درصد از واحدهای مسکونی احداثی، استیجاری و ارزان خود را به معلولان نیازمند فاقد مسکن اختصاص دهند.
- مرکز آمار ایران مکلف به سرشماری افراد معلول به تفکیک معلولیت است.
- سازمان صدا وسیما مکلف است 2ساعت از برنامه‌های هفتگی را به برنامه‌های سازمان بهزیستی اختصاص دهد.
- سازمان بهزیستی موظف است نسبت به قیمومیت افرادمعلول اقدام کند.
نگاهی به آمار معلولان
براساس برآورد سازمان بهداشت جهانی(WHO) بیش از نیم میلیارد از جمعیت جهان از نوعی معلولیت و کم‌توانی رنج می‌برند. تخمین زده می‌شود که 10درصد جمعیت دنیا به نوعی نقص یا کم توانی را تجربه می‌کنند. بنا بر آمار سال1385 مرکز آمار ایران، 2درصد از کل جمعیت روستایی دارای معلولیت بارز هستند که تعداد آنها بالغ بر 440 هزارنفر تخمین‌زده می‌شود.
