سال 1158 هجری شمسی بود؛ 232 سال پیش. میرزا محمدحسن زنوزی‌خویی، نویسنده کتاب ریاض‌الجنه که پس از زلزله از تبریز می‌گذشت، آنچه را دیده، برای حفظ در تاریخ نوشته است: «در تبریز به بلندی یک وجب دیوار بر سر پا نماند، در بیشتر کوه‌ها شکاف‌های بزرگ پدیدار گردید و در راه شبلی [گردنه‌ای در راه تبریز به تهران] شکافی دراز نزدیک به 7 فرسنگ [42 کیلومتر] به هم رسید و در شعاع نزدیک به 12 فرسنگ [72 کیلومتر] از پیرامون شهر در پی زمین لرزه ویران گردید». استاد یحیی ذکاء نیز در کتاب خود به نام «زمین‌لرزه‌های تبریز» درباره این زلزله می‌نویسد که این،هشتمین زمین‌لرزه مخرب تبریز بوده و پیش از این نیز بارها، زلزله شهر را به کلی ویران کرده است و تبریزی‌ها دوباره آن را ساخته‌اند. تاریخ تبریز با این زلزله‌ها عجین شده و شاید برای همین است که نخستین «شهرک امن» ایران در این شهر ساخته می‌شود.
تبریز یک میلیون و 500 هزار نفر جمعیت دارد که این جمعیت همواره در معرض خطر زلزله قرار داشته و دارد. در آذربایجان 2 گسل بزرگ وجود دارد که در شهر تبریز به هم می‌رسند. بر اساس اعلام سازمان زمین‌شناسی، در میان کلانشهرهای ایران از نظر قرار گرفتن در گسل زلزله، وضعیت 2 کلانشهر تبریز و تهران نگران‌کننده‌تر است.
بر پایه آنچه مورخان گفته‌اند و کارشناسان زلزله‌شناسی می‌گویند تاکنون تقریبا در هر 100 سال یک زلزله ویرانگر در تبریز به وقوع پیوسته است. این پیشینه باعث شده است هر مدیری که امور شهری تبریز را بر عهده می‌گیرد، بر تلاش برای کاهش خسارات مالی و جانی زلزله احتمالی تبریز تاکید کند.
ساخت شهرک امن که مکانی با امکانات اولیه برای اسکان ساکنان نواحی زلزله‌زده به‌شمار می‌رود، طرحی بود که از چندی پیش در ذهن مدیران شهری تبریز وجود داشت و سرانجام خرداد‌ماه سال گذشته عملیاتی شد. علیرضا نوین، شهردار تبریز، در مراسم افتتاح عملیات ساخت این شهرک که در کنار پارک جنگلی بهشت عدن واقع شده است و بخشی از آن به حساب می‌آید، گفت: «زلزله به‌عنوان یک بلای طبیعی غیرقابل پیش‌بینی همواره در کمین شهرهایی نظیر تبریز است که به‌دلیل آسیب‌پذیری تبریز در برابر این بلای طبیعی و با توجه به این‌که درصورت وقوع زلزله در این شهر، بسیاری از مناطق در معرض آسیب جدی قرار خواهند گرفت، تصمیم به ساخت شهرک امن گرفتیم.»
مدیریت بحران نیز در چند سال اخیر در تبریز فعال‌تر عمل کرده و علاوه بر برگزاری کلاس‌های آموزشی و توجیهی در کارخانه‌ها، مدارس و محله‌ها، مکان‌هایی هم برای روز مبادا در نظر گرفته است. به گفته شهردار تبریز، تاکنون 20 سالن چند منظوره در نقاط مختلف شهر تجهیز شده و تعداد ایستگاه‌های آتش‌نشانی نیز از 5 ایستگاه به 18 ایستگاه افزایش یافته است.
هنگام طراحی شهرک امن تبریز مانند سالن‌های ساخته شده در محله‌ها، کاربرد چندمنظوره مدنظر قرار گرفته است. قرار است از این شهرک در حالت عادی برای رونق گردشگری استفاده شود و در صورت وقوع زلزله احتمالی، به کارکرد اصلی خود بازگردد. طبق اعلام شهرداری تبریز، از شهرک امن تبریز در مواقع عادی به‌عنوان یک مجموعه فضای سبز و تفریحی استفاده خواهد شد. در واقع شهرک امن، اردویی برای مسافران و گردشگرانی که در سفر هستند، خواهد بود تا وقتی که زلزله بیاید. شاید با این تدابیر، در روز واقعه تعداد تلفات بسیار کمتر از آنی باشد که تاریخ درباره آخرین زلزله ویرانگر تبریز به ثبت رسانده است.
با این حال، شهرداری و شورای شهر تبریز از این که دولت و وزارت مسکن و شهرسازی برای ساخت شهرک امن کمکی نکرده است، ناراضی هستند. شهردار تبریز در روز افتتاح عملیات اجرایی این شهرک گفت: «مسئولان بحران استان همواره در صحبت‌های خود، مسائلی را مطرح می‌کنند، اما متأسفانه برای روزهای بحرانی و وقوع زلزله و سیل کار اجرایی و عملیاتی انجام نمی‌دهند. کار اسکان موقت وظیفه اصلی سازمان مسکن و شهرسازی است در حالی که این سازمان برنامه‌ای را برای مواقع بحرانی در نظر نگرفته است.»
حبیب شیری‌آذر، عضو شورای شهر تبریز نیز به کمک نکردن دولت برای ساخت زیرساخت‌های مدیریت بحران در تبریز اشاره
می‌کند. او می‌گوید: «کلانشهر تبریز که سابقه چندین هزار ساله در تاریخ و تمدن ایران زمین دارد، تاکنون لطمات جبران‌ناپذیری از بلای طبیعی دیده، به‌طوری که بنا به گفته یکی از زمین‌شناسان برجسته کشور، اگر زلزله‌های مهیب تبریز نبود، امروزه تبریز جزو 10 شهر مهم جهان به شمار می‌رفت.» شیری آذر می‌افزاید: «کمک‌های مالی دولت به تبریز به هیچ وجه قابل توجه نیست و تلقی این است که اصولا برنامه‌ای برای کاستن از آسیب‌های احتمالی زلزله در تبریز تدوین نشده است.»
تبریز، شهری که گسل‌ها را در آغوش گرفت
تبریز هم از شهرهای زلزله‌خیز ایران است و ساکنان این شهر به لرزش‌های خفیف زمین عادت کرده‌اند. آخرین زمین‌لرزه‌ای که شهروندان این کلانشهر را مضطرب کرد، بهمن سال 88 روی داد. حدود ساعت 5 بعد از ظهر بود که زلزله‌ای به قدرت 4 ریشتر، بستان‌آباد در حوالی تبریز را لرزاند.
قبل از این روز هم 4 زمین‌لرزه دیگر به بزرگی 3/6، 3/4، 4/6 و 3/8در مقیاس امواج درونی زمین، بستان‌آباد را لرزانده بود. این لرزه‌ها گرچه باعث وحشت مردم، به‌ویژه دانش‌آموزانی که سرکلاس درس بودند شد، تلفات جانی در پی نداشت. زلزله‌های بستان‌آباد خسارت چندانی بر جای نگذاشت و تنها ریزش یکی، دو دیوار در خانه‌های روستایی در منطقه گزارش شد. در سال 86 نیز استان آذربایجان غربی شاهد وقوع زمین‌لرزه بود. در حدود ساعت 10 شب دهم آذر 86، زلزله‌ای 6/4 ریشتری در منطقه خواجه واقع در 2 کیلومتری شمال شرقی مسیر تبریز و اهر به وقوع پیوست و تا روز بعد هم زلزله‌هایی با قدرت مشابه در تبریز رخ داد.
آن زمان به‌دلیل دلهره و ترس مردم، آموزش و پرورش استان آذربایجان‌شرقی مدارس نوبت صبح شهر تبریز را تعطیل اعلام کرد و روز بعد نیز مقاطع پیش‌دبستانی، ابتدایی و راهنمایی تبریز و حومه برای حفظ آرامش دانش‌آموزان و جلوگیری از انتقال اضطراب آنان به محیط آموزشی تعطیل اعلام شد.
براساس چنین سابقه‌ای، زلزله‌های کوچک سال گذشته بار دیگر خبرنگاران رسانه‌ها را به اتاق کارشناسان برد و این پرسش را دوباره مطرح کرد که «آیا به‌زودی تبریز شاهد زلزله شدید خواهد بود؟» تبریز در کنار 2 خط گسل شمال تبریز و گسل آذرشهر (دهخوارقان) قرار دارد و از این رو احتمال می‌رود با فعال شدن هریک از این گسل‌ها، شهر تبریز و اطراف آن در معرض زلزله مهیبی
قرار بگیرند.
تحقیقات انجام شده نشان می‌دهند که احتمال وقوع زلزله در تبریز چندان پایین نیست، زیرا سامانه گسل شمال تبریز در شمال و شمال شرقی فروافتادگی دریاچه ارومیه، یک پهنه شکستگی با طول 250 کیلومتر درست کرده است و از سوی دیگر، سامانه گسل آذرشهر تا تبریز در جهت شمال شرقی تا جنوب غربی در قسمت غربی شهر تبریز قرار دارد و این 2 سامانه دقیقا در محل شهر تبریز با هم تداخل می‌کنند. گسل شمال تبریز که زمانی از چند کیلومتری شهر تبریز عبور می‌کرد، اکنون زیر چند محله تبریز واقع شده است. محله‌های باغمیشه، ولی امر، یوسف‌آباد و ارم دقیقا روی گسل شمال تبریز بنا شده‌اند.
برخی متخصصان زلزله‌شناسی، با توجه به نزدیک شدن دوره بازگشت زمین‌لرزه‌های منطقه، بر احتمال بالای زلزله در شهر تبریز صحه می‌گذارند. اگر این اتفاق رخ دهد، علاوه بر تخریب منازل و اماکن عمومی، خطر آتش‌سوزی به‌علت لوله‌کشی گاز منازل و همچنین آتش‌سوزی در پالایشگاه و پتروشیمی کنار شهر تبریز وجود دارد. سدهایی که در کنار شهر ساخته شده است، به‌ویژه سد تفریحی بارنج، شهر را درصورت وقوع زلزله با خطر سیل نیز مواجه خواهد کرد.
تبریز در طول تاریخ مکتوب خود، بر اثر زمین‌لرزه‌های مهیب، 12 بار با خاک یکسان شده است. برخی از این زلزله‌ها در سال‌های 791، 858، 1041، 1721 و 1780 میلادی رخ داده‌اند. آخرین زلزله مخرب تبریز، در 8 ژانویه 1780 میلادی (18 دی سال 1158 هجری شمسی) به‌وقوع پیوست که در فهرست سازمان زمین‌شناسی آمریکا جزو زمین‌لرزه‌های مخرب و مرگبار جهان با 77 هزار کشته ثبت شده است. طبق آنچه در متون کهن ایرانی و فرنگی درباره این زلزله نگاشته شده، پس از زلزله کمتر دیواری در تبریز دیده می‌شد که سر‌پا مانده باشد. شهر به کلی ویران شده بود و کشتگان در کوچه‌ها پراکنده بودند.
