این وضعیت در سال‌های قبل از تغییر ساختار فعالیت اصناف و اتکای زیاد اقتصاد ایران به درآمد حاصل از صادرات نفت، حاکم بر ایجاد و فعالیت اصناف بوده ولی اکنون این ارتباط کم شده است. بررسی روند ایجاد و گسترش بازارها در ایران و سایر کشورهای اسلامی، نشان‌دهنده تأثیر عمیق آموزه‌های دینی بر طراحی و ایجاد بنگاه‌های صنفی مختلف در سراها، بازارچه‌ها و بازارهاست که موجب شده تا این بنگاه‌ها با فاصله‌های مشخص و نزدیک به مساجد، حسینیه‌ها و تکیه‌ها ایجاد شده و فعالیت داشته باشند، به‌گونه‌ای که بازار همواره ارتباط هماهنگ و منسجمی با مسجد و روحانیون داشته و این ارتباط منسجم از یک سو موجب تأثیر بسیار زیاد آداب و اصول اسلامی بر فضای کسب و کار (با شکل‌گیری نرم‌افزار فعالیت بازارها همچون قوانین، مقررات و دستورالعمل‌های رعایت عدالت، انصاف و در مجموع استیفای حقوق مصرف‌کننده) شده و از سوی دیگر سخت‌افزار بازارها و بنگاه‌های صنفی که مرتبط با طراحی و ایجاد فضاهای تجاری، عمومی و صنفی در مناطق مختلف بوده را ایجاد کرده است.
باید توجه داشت که سازه‌های بسیار بزرگ و پیچیده‌بازارها، که دربرگیرنده تعداد زیادی بنگاه صنفی توزیعی، خدماتی، خدمات فنی و تولیدی و همچنین مکان‌هایی که پیش نیاز فعالیت اصناف برای نگهداری و ذخیره‌سازی، فراوری و بسته‌بندی کالاها عموما در کارو‌انسراها و در کنار آنها فضاهای شهری دیگر همچون مسجد، مقر حکومتی، فضای ورزشی(زور‌خانه) و... است، با‌توجه به قوانین و مقررات کارا و پویا طراحی و ایجاد شده‌اند. در‌نتیجه باید قوانین و مقررات و دستورالعمل‌های قوی برای طراحی همه بخش‌های یک بازار براساس حداقل پیش‌نیازهای فعالیت اصناف مختلف در جهت رعایت حداقل استانداردهای بهداشتی از یک سو و همچنین رعایت حداقل حقوق مصرف‌کنندگان از سوی دیگر استفاده شده باشد.
نقشه‌راه تولید و توزیع
با این روند می‌توان گفت قوانین و مقرراتی که تحت عنوان آداب تجارت از طریق روحانیون در ارتباط روزانه، در اختیار اصناف قرار می‌گرفت، مهم‌ترین منبع راهنمایی اصناف و دیگر افراد در سخت‌افزار و نرم‌افزار مرتبط با راه و روش کسب و کار تولید و توزیع کالا و خدمات و نقشه‌راه واحدهای صنفی بوده و شکل‌گیری بازارهای بزرگ و پویا که حتی با گذشت قرن‌ها از فعالیت هنوز همچنان قلب تپنده اقتصاد شهرهای بزرگ کشورهای اسلامی، به‌خصوص ایران محسوب می‌شوند را به‌دنبال داشته است.
کارکرد بازارها در گذشته تنها به حوزه اقتصادی و کسب درآمد مربوط نمی‌شد بلکه‌موقعیت و جایگاه شهری بازارها و فضاها و مراکز واقع در امتداد آن و اهمیت نقش و منزلت اجتماعی اصناف و بازاریان در زندگی شهری موجب شده بازار فضایی برای بسیاری از فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی از جمله کمک به اقشار کم‌درآمد، جمع‌آوری کمک به حادثه‌‌دیدگان از حوادث قهری، برگزاری جشن‌های ملی و مذهبی و... باشد. البته باید توجه داشت که برخی از کارکردهای فرهنگی و اجتماعی بازارها اگر چه نسبت به گذشته کم شده اما در سالیان اخیر کارکرد جدید گردشگری در بازارهای قدیمی ایجاد شده که درصورت برنامه‌ریزی و سیاستگذاری مناسب می‌تواند منشأ رشد و توسعه مجدد این میراث بزرگ ایرانیان شود.
آموزه‌های دینی کسب و کار
از جمله ساز و کارهایی که اکنون برای اصلاح فعالیت اصناف از جنبه‌های مختلف باید مد نظر قرار گیرد، توجه بیشتر به آداب و اصول اسلامی در کسب و کار است. البته موضوعات مرتبط با «آداب تجارت» در فعالیت اصناف نیز همچون سایر موضوعات دیگر، نیازمند به روزرسانی و تغییراتی همگام با پیشرفت علوم مختلف بوده و لازم است بزرگان و محققان آشنا به علوم اسلامی، بازرگانی و اصناف، در این زمینه اقدام کنند. به هر حال امروزه بیشتر از هر زمانی توجه به اصول و آداب اسلامی فعالیت اصناف برای اصلاح فعالیت بخش‌های مختلف ضرورت یافته است.
همچنین روح کلی قوانین و مقررات ایجاد و فعالیت بنگاه‌های خرده‌فروشی در کشورهای توسعه‌یافته که موجب ساماندهی تولید، تجارت کالا و خدمات در این کشورها شده، همچون «آداب تجارت در اسلام» است.این قوانین بسیار مترقی و پیش‌نیاز رشد و توسعه اقتصاد کشورهاست که در آن تأکید زیادی بر رعایت حقوق مصرف‌کنندگان شده است. براین اساس برای اصلاح نظام توزیع کالا و خدمات لازم است قوانین و مقررات و دستورالعمل‌های ایجاد، فعالیت و... اصناف با‌توجه به این آداب، بازنگری و اصلاح شود.
آداب تجارت در اسلام
برای شکل‌گیری بازارهای اسلامی که در آن نه‌تنها اجحافی به مصرف‌کنندگان نشود بلکه تمامی فعالیت‌های تولید و عرضه کالاها و خدمات بر اساس استانداردهای معمول انجام شود، باید به سمت استفاده بیشتر از اصول و آداب اسلامی فعالیت توسط اصناف، تشکل‌های صنفی و دولت حرکت شود. در این بین توجه به آموزش «آداب تجارت در اسلام» در فعالیت اصناف، به‌متقاضیان شروع فعالیت صنفی، همچنین افراد صنفی و شاغلان آنها، از اهمیت زیادی برخوردار است، ضمن آنکه لازم است به‌گونه‌ای نوین، ارتباط گسترده و پویای بازار و روحانیون همچون گذشته در انجام فعالیت‌های مختلف تولید و عرضه کالا و خدمات گسترش یابد.
همچنین باید تحقیقات و پژوهش‌هایی برای به‌روزرسانی برخی آداب و اصول فعالیت در اصناف که با پیشرفت روزافزون علوم، تغییراتی در آنها صورت گرفته، انجام شود، چرا که بدون تحقیق و مطالعه، فعالیتی به‌خوبی انجام نخواهد شد. براین‌اساس برای شکل‌دهی بازاری اسلامی که حامی مصرف‌کنندگان و پایبند به اصول اخلاق اسلامی باشد، باید از مطالعه و تحقیق مناسب در این زمینه حمایت شود. درمجموع همانطور که نیاکان و بزرگان ما در گذشته با الهام از قوانین و مقررات اسلامی و پیوند بازار و روحانیون، موجب پایه‌ریزی سخت‌افزاری و نرم‌افزاری بازارهای بزرگ اسلامی شدند که امروزه میراث فرهنگی و افتخار ما محسوب می‌شود اکنون نیز مجددا باید با توکل به اصول انسان‌ساز اسلام و با توجه به آداب تجارت در اسلام و همچنین استفاده از نتایج تحقیقات محققان، بازارهای پویا و استاندارد در جهت رشد و توسعه اقتصاد کشور و حمایت از حق و حقوق عموم مردم ایجاد
کنیم.
