هفتمین جشنواره موسیقی نواحی از 24 تا 28 اردیبهشت ماه سال‌جاری در تهران و کرمان برگزار می‌شود. این دوره از جشنواره به دبیری جهانگیر نصری اشرفی برگزار می‌شود؛ چهره‌ای که در حوزه موسیقی خصوصا موسیقی نواحی و البته پژوهش موسیقی چهره شناخته‌شده‌ای محسوب می‌شود. 182هنرمند، 7 گروه داخلی، 9سخنران از داخل و خارج از کشور و نیز یک گروه فولکلور اسکاندیناوی در این دوره از جشنواره حضور یافته‌اند و البته این دوره از جشنواره شکل و شمایلی متفاوت با 6 دوره قبلی خود دارد که در گفت‌وگو با دبیر جشنواره به این تفاوت‌ها اشاره شده است.
- امسال رویکرد جشنواره بر پژوهش و موسیقی خنیاگری بود. این امر بر چه اساسی شکل گرفت.
اساس جشنواره‌های موسیقی نواحی باید همین باشد، اگر تا به حال اینگونه نبوده، از اشکالات جشنواره بوده است. در دوره‌های قبل همواره تعدادی آدم مشخص به تعدادی دیگر زنگ می‌زدند و آنان را برای جشنواره دعوت می‌کردند؛ هم آنهایی که زنگ می‌زدند و هم آنهایی که دعوت می‌شدند، آدم‌های بزرگی بودند اما در بیشتر جشنواره‌ها برنامه تعریف شده‌ای وجود نداشت. ما آدم‌هایی داریم که در 20جشنواره با 20برنامه یکسان شرکت کرده‌اند، درصورتی که موسیقی نواحی و قومی ایران حوزه‌های وسیعی از مباحث فرهنگی و قومی را دربرمی‌گیرد. از موضوعات اجتماعی گرفته تا مباحث فرهنگی. با توجه به اینکه این نوع موسیقی کاربردی است و با تمام شئونات مردم به‌صورت تنگاتنگ در ارتباط است، تنها نباید یک گروه خاص با موضوعات تکراری در جشنواره شرکت داشته باشد. مرحوم حاج قربان سلیمانی همیشه به جشنواره می‌آمد و تنها یک قطعه خاص را اجرا می‌کرد، درحالی‌که او مرجع بزرگ موسیقی شمال خراسان بود که می‌توانست داستان‌های ترک این منطقه را روایت کند، اما چون مسئولان و برگزارکنندگان تنها یک قطعه را می‌شناختند یا آن را دوست داشتند، او تنها همان قطعه را روایت می‌کرد. در حقیقت حضور این هنرمند بزرگ نقشی در معرفی درست موسیقی قومی عشایری نداشت.
پیرو سؤال شما باید بگویم که اساس جشنواره موسیقی نواحی باید مبنای طبقه بندی و تعریف مشخص سازماندهی شود و اینکه برگزارکنندگان باید بدانند که چه چیزی را می‌خواهند به مردم ارائه کنند و از هنرمندان چه می‌خواهند. اگر به هنرمند بگوییم که هرچی می‌خواهید بزنید، او یک قطعه را انتخاب می‌کند و برای مخاطب این تصور به‌وجود می‌آید که این یعنی موسیقی نواحی، در حالی که اگر به‌عنوان یک محقق، شناخت نسبی از موسیقی بومی داشته باشیم، باید از او بخواهیم که قطعاتی را بنوازد که سیاست جشنواره تعریف کرده است، در این صورت افق جدیدی از موسیقی کشور برای شنونده نمایان می‌شود.
- به همین دلیل خواستید که جشنواره براساس پژوهش باشد؟
ذات این موسیقی کارکرد پژوهشی دارد. این نوع موسیقی در حال منسوخ شدن است و به همین دلیل باید آن را بازشناخت. این نوع موسیقی روزآمد نیست و برخلاف گونه‌های دیگر موسیقی، همه مردم از این نوع موسیقی استفاده نمی‌کنند. به‌دلیل اینکه این نوع موسیقی کارکردهای معیشتی، تولیدی، اجتماعی و تاریخی خودش را به لحاظ استفاده عمومی از دست داده، و چون کارکردهای روزمره خودش را به‌دلیل تغییرات گسترده فرهنگی و اجتماعی از دست داده است پس باید آن را مورد بررسی قرار داد. اما اینکه می‌گوید جشنواره صرفا پژوهشی است باید بگویم که اینگونه نیست. در تالار وحدت ما اجراهایی را طراحی کرده‌ایم که این قابلیت را دارند که چندهزار نفر آن را ببینند.
- منظورم از پژوهش، بخش علمی جشنواره بود که به‌نظرم فضای علمی روی کل فضای جشنواره غالب است.
بله این دید درست است. ما سعی کردیم در شناخت و ارائه این نوع موسیقی براساس موسیقی‌شناختی اقوام حرکت کنیم و آن را در سطح یک جشن تقلیل ندهیم. ما سعی کردیم که نگاهی پژوهشی به کل جشنواره داشته باشیم و برنامه‌ریزی 3 ساله برای جشنواره در نظر گرفتیم تا در دوره‌های بعدی و درصورت نیاز از این طراحی استفاده شود.
- یعنی از الان برای دوره‌های بعدی برنامه‌ریزی کرده‌اید؟
بله. صحبت‌هایی شده که جشنواره دوسالانه برگزار شود. در دوره‌های بعدی من حضور نخواهم داشت، اما طراحی‌هایی برای 3 دوره آینده انجام داده‌ایم که بخش مهمی از موسیقی ایران در جشنواره‌های آینده بررسی و اجرا شود؛ یعنی از همین الان مضامینی که قرار است در جشنواره ارائه شود، برنامه‌ریزی شده است.
- اشاره می‌کنید که در دوره‌های آینده شما نخواهید بود. چه تضمینی وجود دارد که این برنامه اجرا شود؟
اگر دبیر بعدی نخواست این راه را ادامه بدهد، با این کاری که من کردم، برای جشنواره تعریف خواهد داشت. اگر تعریف نداشته باشد، دچار مشکل خواهد شد، چرا که منتقدان، صاحب‌نظران، دانشجویان و هنرمندان از سیاست جشنواره انتقاد خواهند کرد. این تقسیم‌بندی که من برای 3دوره آتی کرده‌ام تنها تقسیم بندی موجود برای موسیقی نواحی نیست، موضوعات و مفاهیم زیادی وجود دارد که می‌توان براساس آن جشنواره را طراحی کرد؛ البته باید بگویم که الزامی هم به‌وجود نیاوردم که حتما برنامه‌هایی که من نوشتم را اجرا کنند؛ اما اگر دبیری دلسوز باشد نگاهی جدی به همه ساختارهای متفاوت موسیقی خواهد داشت.
- صحبت‌های شما درست است اما در ایران جشنواره‌ها قائم به‌وجود دبیر جشنواره است؛ همان طور که شما در هفتمین دوره جشنواره شکل دیگری به جشنواره موسیقی نواحی دادید؛ خصوصا اینکه شما در دوره بعدی نخواهید بود و از طرف دیگر قرار است این جشنواره دوسالانه برگزار شود. تا 2سال دیگر سیاست‌های هنری تغییر عمده‌ای خواهد داشت.
مسئولان با ما در برگزاری جشنواره همکاری خوبی کردند و فضای مناسبی را برای طراحی جشنواره در اختیار ما گذاشتند، به‌دلیل تصمیم شخصی در دوره‌های بعدی نخواهم بود، اما به‌دلیل دغدغه‌هایی که من و دوستانم داشتیم، خواستیم به گروه بعدی کمک کنیم و ساختاری را طراحی کردیم تا این جشنواره درادامه کار خود، به نتایجی قانع‌کننده برسد. مثلا امسال 25 فیلم از این جشنواره تدوین خواهد شد که از اساتید منحصر به فرد این حوزه خواهد بود یا مجموعه بزرگی از ادبیات خنیاگری منتشر خواهیم کرد که دستاورد بزرگی از جشنواره خواهد بود. برای جشنواره بعدی نیز ساختار را طوری طراحی کرده‌ایم که منابع بزرگی از موسیقی نواحی تولید بشود؛ یعنی این طوری نباشد که تنها یک جشنواره برگزار و کار، تمام شود.
- زمانی که در جشنواره‌ای اعلام می‌شود که سیاست امسال بر کشف استعداد جوانان یا معرفی چهره‌های جدید است، می‌توان نتیجه گرفت که بودجه جشنواره کم است. امسال هم سیاست هفتمین جشنواره موسیقی نواحی بر معرفی چهره‌های جدید است. آیا بودجه جشنواره کم است؟
تا به امروز در بخش مالی برای من محدودیتی قائل نشده‌اند. با توجه به صحبت‌هایی که ابتدای امر با دفتر موسیقی و معاونت هنری داشتیم، هیچ محدودیتی تا به امروز برای جشنواره قائل نشده‌اند. ما موضوعات جشنواره را براساس طراحی اولیه و بدون هیچ تغییر تا به امروز پیش برده‌ایم.
- موسیقی نواحی هر کشوری متعلق به همان کشور است، اما قرار است در این دوره سخنرانانی از کشورهای همسایه سخنرانی کنند. اگر قرار است که در مورد موسیقی نواحی صحبت شود این سخنرانی باید در مورد موسیقی نواحی ایران باشد. درست است که در بین موسیقی این کشورها اشتراکاتی وجود دارد.
صحبت شما از یک جهت می‌تواند درست باشد و از یک جهت دیگر می‌تواند جامع نباشد. به این دلیل وقتی می‌خواهیم در مورد داستان‌پردازی ایرانی صحبت بکنیم، بخش مهمی از داستان‌پردازی کهن ایرانی مربوط به گوسان‌ها و سپس حافظ‌هاست؛ گوسان‌هایی که در حال حاضر در ارمنستان زندگی می‌کنند. هیچ‌گونه تناقضی بین این فرهنگ‌ها وجود ندارد و برخی ژانر‌ها و روایاتی را که امروز در ایران از بین رفته است را می‌توانیم در کشورها دیگر مورد بررسی قرار بدهیم.
- در این دوره یک‌سری از هنرمندان موسیقی نواحی معرفی می‌شوند. این بخشی از وظیفه یک جشنواره است که چهره‌های جدید را به دنیای موسیقی معرفی کند. اما در این دوره جای خالی برخی از چهره‌های بنام موسیقی نواحی به چشم می‌خورد. هیچ جایی برای تکنوازی اساتید در نظر نگرفته‌اید؟
برای این جشنواره ما یک تعریف ویژه داریم. اعتقادم بر این است که تا حد ممکن در این دوره از جشنواره آدم‌های تکراری نداشته باشیم خصوصا اینکه این جشنواره پس از سال‌ها برگزار می‌شود. فکر می‌کنم که استاد قدمیار که 117 ساله است برخلاف شاگردانش تا به امروز در هیچ جشنواره‌ای شرکت نکرده و این موضوع نشان می‌دهد که حقوق این گروه از هنرمندان چقدر در جشنواره‌های مختلف تضییع شده‌است. هنرمندان دیگر در جشنواره‌های متعددی شرکت کرده‌اند و مطرح هم شده‌اند اما ما هنرمندان بسیاری داریم که هرگز در جشنواره‌ای شرکت نکرده‌اند. به هرحال جشنواره‌ها ظرفیت‌های محدودی دارند و ما نمی‌توانیم از هنرمندان زیادی دعوت بکنیم. شما اشاره کردید که آیا این جشنواره بودجه کافی در اختیار شما گذاشته است؟ من هم گفتم بله، اما بودجه کافی به معنی این نبوده که بودجه ما نامحدود بوده است. با این حال شک نکنید که در این دوره از جشنواره شما شاهد حضور لااقل 50چهره جدید خواهید بود که در هیچ جشنواره دیگری حضور نداشته‌اند. از سوی دیگر با توجه به تقسیم‌بندی‌ای که برای دوره‌های بعدی جشنواره شده است، خیلی از هنرمندانی که شما به آنها اشاره دارید، می‌توانند در دوره‌های بعدی شرکت کنند و قطعا جایشان هم محفوظ است و من منکر جایگاه و هنر آنان نیستم و آنان در دوره‌های بعدی جشنواره می‌توانند شرکت کنند، اما در این دوره سیاستگذاری در جشنواره پیرامون موضوعات دیگری است.
هفتمین جشنواره موسیقی نواحی ایران در یک نگاه
* هفتمین جشنواره موسیقی نواحی ایران در 4بخش طراحی شده‌است.
* مهم‌ترین بخش جشنواره موسیقی نواحی به خنیاگری و داستان‌پردازی اختصاص دارد که حدود 80نوازنده به اجرای شاخص‌ترین داستان‌ها و منظومه‌های موسیقی خواهند پرداخت. این بخش در سالن رودکی اجرا می‌شود.
* در بخش خنیاگری داستان‌های موسیقایی 8منطقه زاگرس، البرز، خراسان، آذربایجان، خوزستان، سیستان و بلوچستان، کرمان، یزد و سواحل جنوبی ایران روایت می‌شود و پژوهشگران بومی توضیحاتی پیرامون هریک از داستان‌ها، موسیقی و سازهای آن منطقه ارائه خواهند کرد.
* بخش دیگر این جشنواره، بخش کارگاهی است که هنرمندان و خنیاگرانی از کشورهای ایران، ازبکستان، تاجیکستان، افغانستان، آذربایجان و گرجستان نمونه‌های فاخر داستان‌های موسیقایی را براساس مباحث کارگاهی پژوهشگران و سخنرانان این کشورها ارائه خواهند کرد. این بخش صبح‌ها در دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران اجرا می‌شود.
* بخش سوم هفتمین جشنواره موسیقی نواحی ایران مجموعه سخنرانی و اجراهایی است که اختصاص به مبنایی‌ترین موضوعات ماهوی و ساختاری موسیقی داستانی ایران دارد. در این بخش پس از سخنرانی پژوهشگران، منظومه‌هایی همچون خسرو و شیرین، لیلی مجنون، کوراوغلو، شاهنامه‌خوانی و نظامی‌خوانی اجرا خواهد شد. این بخش عصرها در سالن خانه موسیقی اجرا خواهد شد.
* بخش گروه‌نوازی جشنواره با شرکت 8گروه برجسته عاشیقلار، سازی‌نه، خیوه‌لی، گیل آمارد، زهیروک رزیف و گروه‌هایی از تاجیکستان برگزار می‌شود. این برنامه هر روز عصر در تالار وحدت گزیده‌ای از موسیقی مناطق را برای مخاطبان اجرا می‌کند.
* این جشنواره به شکل همزمان در کرمان با تعریفی مشترک و تقریبا بر همین اساس اجرا خواهد شد.
* در این دوره از جشنواره طبق روال چنین جشنواره‌هایی از چند تن از پیشکسوتان و استادان تقدیر خواهد شد. امسال هم مقرر شده تا از 4تن از هنرمندان و خنیاگران فعال تقدیر و از یک نفر نیز تجلیل شود. آن طور که سیاستگذاران جشنواره اعلام کرده‌اند این مسئله در حقیقت نوعی ارزشگذاری و احترام به موسیقی قومی عشایر و مجریان این هنر ارجمند است.
