در این مدت تعدادی از دامداران از سایر شهرها طی تماس تلفنی با همشهری، از وضع کاروبار‌شان گلایه کردند که همین تماس‌ها سبب شد دوباره به بررسی مشکلات دامداران بپردازیم. پرداختن به این موضوع از آن‌رو اهمیت دوچندان پیدا می‌کند که بدانیم مشکلات این حرفه، دامداری‌های کوچک را بیشتر از واحدهای بزرگ تحت‌تأثیر قرار می‌دهد؛ به عبارت دیگر، سرشکن ضرر و زیان برای واحدهای دامداری کوچک که معمولا به وسیله روستائیان اداره می‌شود، به حدی است که گاه آنان را از تنها آب باریکه‌ای که برای زندگی دارند، مایوس می‌کند.
مشکلات دامداری به اندازه‌ای است که به گفته یکی از دامداران شهرستان ری، این حرفه را رو به مرگ می‌برد. حمیدرضا پورکریمی در این باره می‌گوید:«من کارشناس دامپروری هستم و بیش از 20سال در این کار تجربه دارم، صاحبان این حرفه همیشه مظلوم واقع شده‌اند و با اینکه تولید گوشت، شیر و سایر محصولات لبنی در تغذیه سالم جایگاه مهمی دارد، همچنین با وجود اینکه دامداری به‌طور مستقیم و غیرمستقیم اشتغال فراوانی ایجاد می‌کند، نگاه مثبت و حمایت کننده‌ای به این بخش نمی‌شود.»
او ادامه می‌دهد:«کسانی که اکنون در دامداری فعال هستند، یا حرفه دیگری بلد نیستند و ناچارند ادامه بدهند یا واقعا از سر علاقه دامداری را رها نمی‌کنند مسئولان هم گویا دندان شاغلان این حرفه را شمرده‌اند و می‌دانند که کار دیگری از دست دامدار برنمی‌آید، منتظرند تا این صنعت زمین بخورد، بعد فکری به حالش بکنند.»
پورکریمی در توضیح مشکلاتی که گریبان این حرفه را گرفته است، می‌گوید:« یکی از مشکلات ما ناپایداری بازار فروش شیر است. هیچ کارخانه تولید فراورده‌های لبنی با دامدار برای خرید شیر قرارداد نمی‌بندد. شیر قطره قطره و با زحمت تولید و با فلاکت فروخته می‌شود. کارخانه‌ها خیلی راحت از خرید شیر سرباز می‌زنند و می‌گویند از فردا شیر تحویل نمی‌گیریم.»
او اضافه می‌کند:« وقتی کارخانه از تحویل شیر امتناع می‌کند، ناچاریم شیر را به دلال‌ها با قیمت لیتری 200 تا 300تومان بفروشیم. آنها با برخی کارخانه‌ها زد و بند دارند و همین شیر را دوباره به آنها می‌فروشند یا اینکه با ماست‌بندی‌ها معامله می‌کنند.»
اینطور که پورکریمی می‌گوید کارخانههای تولید محصولات لبنی، شیر را با قیمتی پایین‌تر از قیمت تمام شده از دامدار می‌خرند. وی می‌افزاید:« هزینه تمام شده هر لیتر شیر برای دامدار حدود 550 تومان است اما کارخانه‌ها از ما لیتری 400تومان می‌خرند. این قیمت در شهرستان‌ها کمتر نیز هست.»
او از دولت می‌خواهد که با قیمت‌گذاری عادلانه، امکان فروش شیر با 10 درصد سود بیشتر از قیمت تمام شده رابرای دامدار فراهم کند. به گفته این دامدار، همین مشکل سبب شده که دامدار انگیزه‌ای برای افزایش تولید نداشته باشد. وی ادامه می‌دهد:«اکنون میانگین روزهای شیردهی گله‌ام 200روز و میانگین تولید روزانه گله، 32کیلو از هر گاو است. این یک وضع آرمانی برای هر دامدار است که می‌تواند کارش را ارتقا دهد اما وقتی برای فروش همین مقدار شیر، بازار با ثباتی وجود ندارد، چطور می‌توانم به افزایش بهره‌وری فکر کنم؟»
پورکریمی از افزایش قیمت نهاده‌های دام و سایر هزینه‌های تولید نیز گلایه دارد. او می‌گوید:«همه نهاده‌های دام مانند سبوس، مواد معدنی، ذرت، سویا، کلزا و...گران شده‌اند. هزینه انرژی و حمل‌ونقل همچنین دستمزد کارگر افزایش پیدا کرده اما قیمت شیر ثابت مانده است. دولت از ما می‌خواهد تا با مدیریت، هزینه‌ها را کاهش دهیم، در حالی‌که اگر دامدار 2تومان از گاو کم بگذارد، گاو 3تومان کم می‌گذارد.»
او در پاسخ به اینکه آیا تسهیلاتی از بخش دولتی دریافت کرده است یا خیر؟
می گوید:«چرا تسهیلات را برای کاری بگیریم که بازده ندارد و تنها قرضش روی دست مان می‌ماند؟ بانک‌هایی که به دامدار تسهیلات می‌دهند چه دامدار متضرر شود، چه سود ببرد، از سودشان نمی‌گذرند. در حالی‌که در بانکداری اسلامی، بانک باید با وام گیرنده مشارکت کند و در سود و زیان کار شریک شود.»
بسته پیشنهادی کمیسیون کشاورزی
عباس رجایی، رئیس کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس با تأکید بر اینکه خودکفایی کشور در تولید مواد پروتئینی و لبنی از برنامه‌های بخش کشاورزی است، می‌گوید: «وضع دامداری قبل از خشکسالی سال 87 و شیوع تب برفکی در سال 88 بهتر بود، به‌طوری که تولید شیر به 9میلیون تن و گوشت قرمز به 900هزار تن در سال رسید اما خشکسالی که البته منحصر به ایران هم نبود، سبب شد بسیاری از دام‌های مولد با کمبود علوفه روبه‌رو و راهی کشتارگاه شوند و بخشی از زیرساخت‌های توسعه دام در کشور از بین برود.» به گفته وی، تب برفکی نیز 13استان را دچار آسیب کرد و تولید گوشت قرمز با چالش روبه‌رو شد.
نماینده اراک و کمیجان با تأکید بر لزوم اصلاح ساختار در چنین وضعی ادامه می‌دهد: «الگو‌هایی که تاکنون برای بهبود وضع موجود طراحی شده است، سریع، بهره ور و اقتصادی نبوده همچنین افزون بر اینکه ساختار تولید در بخش کشاورزی و تولیدات دامی را اصلاح می‌کنیم، نحوه پرداخت یارانه‌ها نیز باید اصلاح شود.»
وی توضیح می‌دهد:« تاکنون یارانه‌هایی را که باید به بخش کشاورزی تزریق می‌شد، به عوامل ثانوی تولید یا مصرف‌کنندگان اختصاص می‌دادیم، به‌عنوان نمونه، یارانه شیر اکنون به کارخانههای تولید محصولات لبنی داده می‌شود که مشکلاتی را هم ایجاد کرده و موجب رانت‌خواری و فساد شده است، گاهی جهش قیمت در محصولات لبنی دیده می‌شود، گاهی کارخانه شیر را از دامدار نمی‌خرد و اتفاقاتی از این دست می‌افتد.»رجایی اضافه می‌کند:«همانطور که در همه دنیا مرسوم است، نمی‌توان یارانه را از بخش کشاورزی برداشت، زیرا دامداری و کشاورزی با موجود زنده و طبیعت سروکار دارد و اگر بیماری یا آسیب به آن وارد شود، به سرعت شیوع پیدا می‌کند و خسارت ناشی از آن نابود‌کننده می‌شود. بنابر این بخش کشاورزی نیازمند مراقبت ویژه است که با سیاست‌هایی مانند گسترش بیمه و پرداخت یارانه به تولید‌کننده اولیه که در سرخط تولید قرار دارد محقق می‌شود.»
رجایی از تصمیم کمیسیون کشاورزی برای پرداخت یارانه شیر به دامدار می‌گوید و اضافه می‌کند:« دامدار وقتی یارانه شیر را دریافت کند، می‌تواند آن را با قیمتی پایین‌تر از قیمت تمام شده کنونی یعنی به جای لیتری 550 تومان، لیتری 400تومان به کارخانههای تولید محصولات لبنی بفروشد. کارخانه نیز محصول را با قیمت مناسب‌تر به مصرف‌کننده عرضه می‌کند. به این ترتیب از تولید‌کننده اصلی حمایت می‌شود.»
اما مشکل اینجاست که اکنون نیز دامدار به‌عنوان تولید‌کننده سر خط، شیر را پایین‌تر از قیمت اصلی به کارخانه عرضه می‌کند و با اختصاص یارانه به دامدار این قیمت باز هم کاهش پیدا خواهد کرد. در حالی‌که اکنون کارخانه‌ها هم یارانه را از دولت دریافت می‌کنند و هم شیر را لیتری 150 تا 200تومان ارزان‌تر از دامدار می‌خرند. در نتیجه آنکه از 2سر سود می‌برد، باز هم کارخانه تولید فراورده لبنی است.
رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس در پاسخ به این ابهام می‌گوید:« نخستین کاری که برای حمایت از دامدار و تضمین خرید شیر به قیمت تمام شده باید انجام شود، این است که اتحادیه‌های تولید‌کننده فراورده‌های دامی، باید صاحب صنایع پشتیبان تولید شوند. برای نمونه اتحادیه دامداران تهران، کارخانه بسازند یا در سهام کارخانههای دولتی تولید فراورده‌های لبنی شریک شود. که در این صورت لنگر تعادلی ایجاد می‌شود که در بازار عرضه و تقاضا تأثیر مثبت دارد.»
دومین راهکار مدنظر کمیسیون کشاورزی برای رفع مشکل دامداران تقویت نظارت سازمان حمایت از تولید‌کننده و مصرف‌کننده در این حوزه است. رجایی در این‌باره می‌گوید:«این سازمان باید قرارداد بین کارخانههای تولید فراورده‌های لبنی و دامداران را تحت نظارت داشته باشد تا حقوق دامداران در این میان تضییع نشود.»
این در حالی است که به گفته دامداران، اکنون کارخانههای تولید شیر حاضر به بستن قرارداد با دامداری‌ها نیستند و هیچ تضمینی برای فروش شیر دامداری‌ها وجود ندارد.
نماینده اراک و کمیجان سومین راه حل کمیسیون کشاورزی را برای رهایی دامداران از بن‌بست موجود، ممنوعیت واردات شیرخشک اعلام می‌کند. به گفته رجایی هر کیلو شیرخشک، با اضافه کردن آب به 12 لیتر شیر تبدیل می‌شود اما وقتی شیر خشک در دسترس کارخانه‌دار نباشد، ناگزیر است شیر تازه دامدار را خریداری کند. او ادامه می‌دهد:«اکنون کارخانههای تولید فراورده‌های لبنی با 30درصد ظرفیت خود فعالیت می‌کنند که در بسته پیشنهادی کمیسیون کشاورزی، وزارت صنایع آنها را مجبور می‌کند این ظرفیت را به 70درصد افزایش دهند. به این ترتیب کارخانه‌ها می‌توانند 15میلیون تن شیر در سال جذب کنند.»
تأمین اقلام علوفه‌ای وارداتی با قیمت مناسب‌تر از سوی وزارت جهاد و کشاورزی نیز در این بسته قرار دارد که به گفته رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس می‌تواند روابط کارخانههای تولید فراورده‌های لبنی و دامدار را تنظیم و از مشکلات آنها بکاهد.
رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس تأکید می‌کند که پیشنهاد‌های این کمیسیون در یک بسته تعریف شده‌اند و باید با هم اجرا شوند تا تأثیر خود را داشته باشند.
مصایب دامداران از تولید تا عرضه
روزانه هزاران لیتر شیر تازه در خودروهای ویژه راهی کارخانههای تولید فراورده‌های لبنی می‌شود اما کارخانههای تولید محصولات لبنی بخشی از آنها را باز پس می‌فرستند. دامداران می‌گویند که کارخانه‌‌داران به دلایل گوناگون از خرید شیر سر باز می زنند. گاهی دلایل روشنی ندارد و در بعضی مواقع بالا بودن آنتی‌بیوتیک شیر و زیاد بودن درصد میکروب‌ها سبب خودداری از خرید شیر می‌شود؛ این موارد با آزمایش نمونه شیر در مدت 15دقیقه مشخص می شود. وقتی تعداد میکروب‌های زنده و مرده در 10گرم شیر بیش از یک‌‌میلیون باشد، کارخانه، شیر را تحویل نمی‌گیرد.
حال باید دید شیرهایی که از کارخانه‌ها برگشت می‌خورند، به کجا می‌روند؟ دامداران می‌گویند در 80درصد موارد، دلالان، شیرهای برگشت خورده را با قیمت هر لیتر 200 تا 300تومان از آنان می‌خرند. دلال‌ها نیز یا شیر را با استفاده از روابط دوباره به کارخانه‌ها می‌فروشند یا به ماست‌بندی‌های محلی می‌دهند؛ بنابر‌این، در هر دو حالت این شیر به اصطلاح غیراستاندارد دوباره وارد چرخه تولید می‌شود و به صورت پنیر پیتزا، ماست محلی و... به دست مصرف‌کننده می‌رسد. در این میان تنها دامدار است که متضرر می‌شود. موسی رنجبران، دامدار شاغل در شهریار، درباره سرانجام شیرهای برگشت خورده می‌گوید: «شیر تازه پس از دوشیدن باید مدت 24 تا 48 ساعت، بسته به وضع نگهداری، فراوری شود، اما بسیاری اوقات شیر آن‌قدر روی دست دامدار و در انتظار تحویل به کارخانه می‌ماند که فاسد شده و رنگش عوض می‌شود. خریداران این شیرها با تغییر اسیدیته شیر و رنگ آن، دوباره شیر را قابل مصرف می‌کنند». به گفته وی، اکنون برخی محصولات لبنیاتی‌های محلی، همچنین پنیرهای پیتزا عمدتا با کمک شیرهای برگشتی و غیراستاندارد تولید می‌شوند».
او می‌افزاید: «در تولید ماست‌‌های پرچرب از روغن نباتی قنادی استفاده می‌کنند وگرنه چربی شیر در بهترین حالت بیش از 4گرم در لیتر نیست اما شما در بازار با محصولاتی با 5 تا 7درصد چربی روبه‌رو می‌شوید».
رنجبران نحوه تعیین خسارت از سوی شرکت‌های بیمه را یکی دیگر از مشکلاتی عنوان می‌کند که دامداران را تحت فشار قرار داده است. وی می‌گوید: «با وجود بیماری تب‌‌برفکی و سایر مشکلاتی که سال گذشته حرفه دامداری را با بحران روبه‌رو کرد، انتظار داشتیم شرکت‌های بیمه‌گذار خسارت دامدار را جبران کنند. سال گذشته دامداری من 16رأس تلفات داشت که بیمه بسیار کمتر از قیمت واقعی و تنها 7میلیون تومان پرداخت کرد».
قیمت بالای نهاده‌های دامی نیز از دیگر مشکلاتی است که این دامدار مطرح می‌کند. او می‌گوید: «دولت در گذشته سبوس را کیلویی 120تومان به دامدار می‌داد که عرضه آن هم متوقف شده است. اکنون سبوس را باید کیلویی 290تومان بدون کرایه حمل بخریم. قیمت یونجه هم افزایش چشمگیری داشته است و سیلو (ذرت خرد شده با ساقه) از کیلویی 30تومان به 80تومان افزایش پیدا کرده است. همچنین قیمت کلزا از کیلویی 270تومان به 400تومان و قیمت ذرت از کیلویی 270تومان به 410تومان رسیده و این در حالی است که قیمت شیر تغییری نکرده است. جوی ایرانی هم که کیلویی 335تومان بود، به‌وسیله دولت در سیلوها انبار شده است و اجازه فروشش را نمی‌دهند و ما باید جوی آرژانتینی را با قیمت کیلویی 360تومان بخریم».
او از ثابت ماندن قیمت شیر و افزایش قیمت محصولات لبنی گلایه‌مند است و می‌گوید: «قیمت شیری که از ما خریده می‌شود، ثابت مانده اما قیمت بستنی فقط در یکی از کارخانه‌ها از 500تومان به 700تومان افزایش یافته است، در حالی که از هر لیتر شیر، بدون احتساب سایر موادی که افزوده می‌شود، دست‌کم 14بستنی 60گرمی تولید می‌شود؛ یعنی 400تومان به 9800تومان تبدیل می‌شود». این دامدار، تأمین سوخت تجهیزات دامداری را از دیگر مشکلات دامداران در ماه‌های اخیر عنوان می‌کند و توضیح می‌دهد: «پیش از این، سالی یک بار برای گرفتن سهمیه گازوئیل اقدام می‌کردیم، اما اکنون این مدت به ماهی یک‌‌بار رسیده است و هرماه چندین روز صرف مراجعه به اداره‌های گوناگون برای دریافت سهمیه گازوئیل می‌شود».
او ادامه می‌دهد: «هرماه به دفاتر خدمات الکترونیک مراجعه و در سایت شرکت پخش فراورده‌های نفتی ثبت‌‌نام می‌کنم، بعد به سازمان جهادکشاورزی شهریار مراجعه و نامه تأیید را از آنها دریافت می‌کنم، این نامه را به اداره پخش فراورده نفتی شهریار می‌برم و آنها برای تحویل سوخت تأییدیه‌ای می‌خواهند مبنی بر اینکه دامداری ما گازکشی ندارد. این نامه مربوط به شرکت گاز را هم هر سه‌ماه یک‌‌بار باید در اداره گاز تمدید کنم. 3روز بعد دوباره به اداره پخش فراورده نفتی شهریار مراجعه می‌کنم و تأیید سهمیه را می‌گیرم. دوباره باید به دفتر خدمات الکترونیک بروم و گازوئیل را خریداری کنم، سپس بروم شرکت نفت و نشانی دامداری را بدهم. وقتی هم گازوئیل را می‌آورند، پلمب نیست و امکان هر کم و زیاد و افزودن آب در آن وجود دارد؛ البته همه این ماجرا را ماه بعد دوباره باید تکرار کنم».
