آشنایی با تاریخچه و انواع گیتار

هنری جرج مایر مستشرق و موسیقی شناس معروف انگلیسی می‌گوید: باربی توس همان عود قدیم ایران، یعنی بربط می‌باشد و آن را به این سبب بربط نام نهادند که کاسه‌اش به شکل سینه (بر) مرغابی (بط) است.

در قرن 11 میلادی به واسطه تصرف اعراب بر خاک اسپانیا العود به اروپای جنوبی برده شد. عود شاید مهمترین ساز موسیقی است که شرق به غرب داده است. العود که در زبان انگلیسی با حفظ حرف تعریف اول کلمه لوت خوانده شد انواع بسیاری از آن مشتق گردید.

اینگرید ذهبی در مقاله‌ای تحت عنوان پیدایش گیتار می‌نویسد: در سال 1492 هنگامی‌که اعراب و یهودی‌ها مجبور به ترک خاک اسپانیا شدند، نواختن گیتار یا عود در اسپانیا و مخصوصاً در جنوب این کشور چنان رواج یافت که مردم آن را به چشم ساز محلی خود می‌نگریستند. البته در اندازه گیتار تغییراتی داده شد، آن را کمی کوچکتر کردند و روی آن تزئیناتی نیز نقش کردند و آنگاه آنرا ویولا نام نهادند.

از ماخذ دیگری که برای گیتار آورده شده موریس جی سامرفیلد در کتاب گیتار کلاسیک از 1800 تا امروز چهارتار ایرانی را منشا اصلی گیتار ذکر کرده‌اند و همچنین هنری جرج فایر در مقاله‌ای می‌گوید شیخ حیدرکه در سال 898 هجری وفات یافت و یکی از مؤسسین سلسله صفوی است، چهارتار را اختراع کرد.

همچنین در دائره‌المعارف آمریکا چاپ 5 - 1974 آورده شده: گیتار، سازی است که در قرن 12 میلادی توسط اعراب از ایران به اسپانیا برده شده است. مراجع گوناگون دیگر نیز همه حاکی از این است که گیتار سازی است با اصالت و ریشه ایرانی.

گیتار از جمله سازهایی است که امروزه به طور وسیعی در انواع موسیقی - از کلاسیک گرفته تا جز و راک - به کار می‌رود. انواع این ساز، با طنین صداهای منحصر به خود، طیف وسیعی از علاقمندان سبک‌های موسیقی را ارضا می‌نماید که این موضوع گیتار را پر طرفدارترین ساز معاصر نموده است.

کسانی که برای اولین بار تصمیم به خرید یک گیتار دارند همواره با این سؤال روبرو هستند که چه نوع گیتاری انتخاب کنند. بنا بر این اگر تصمیم دارید برای اولین بار، گیتار را به عنوان یکی از سازهای خود انتخاب کنید بسیار مهم است که در وهله اول بدانید علاقمند به فراگیری چه سبکی از نوازندگی هستید و باید چه نوع سازی انتخاب کنید. این آگاهی شما را در فراگیری موسیقی علاقمندتر و هدفمندتر می‌سازد.

انواع گیتار

Classic guitar:

گیتار کلاسیک که با اسامی(Nylon string acoustic guitar) نیز شناخته می‌شود از معروفترین و مرسوم‌ترین نوع گیتار در ایران است.

ساختار گیتار کلاسیک از 3 سیم نایلونی و 3 سیم ابریشمی که با سیم پیچ فلزی پیچیده شده است تشکیل گردیده است. به همین دلیل طنین صدای آن نسبت به انواع دیگر نرم تر و لطیف تر بوده و به خاطر نوع سیمهای آن نوازندگی با آن و انگشت گذاری روی فرتها، نسبتاً راحت‌تر است.

هر چند دسته گیتار کلاسیک از انواع دیگر پهن‌تر است و تکنیک‌هایی مثل باره گرفتن روی دسته آن نیاز به تمرین بیشتری دارد.

Cutaway guitar:

طنین صدای این ساز (بسته به جنس بدنه و سیم‌ها) مناسب برای موسیقی کلاسیک، فلامنکو و بعضاً موسیقی پاپ است. بنابر این اگر علاقمند به نوازندگی به سبک کلاسیک یا فلامنکو هستید یا تصمیم دارید برای اولین بار گیتار یاد بگیرید، این نوع گیتار برای شما مناسب‌تر است.

جنس صدای گیتار فلامنکو خشن تر و تیز تر است در حالیکه صدای گیتار کلاسیک آرام، شفاف و لطیف تر است. تفاوت صدای این دو گیتار (با وجود ظاهر و ساختار یکسان) در جنس چوب و سیم به کار رفته است. بدنه گیتار فلامنکو معمولاً از چوب اقاقیای کانادایی و رویه آنها از چوب صنوبر است که باعث ایجاد صدایی کاملاً خشک و منحصر به فلامنکو می‌شود.

در نوعی از گیتارها موسوم به Cutaway بدنه دارای انحنائی در یک طرف است که به نوازنده اجازه می دهد تا از فرت‌های پایین برای اجرای ملودی استفاده نماید. این نوع گیتار کلاسیک در موسیقی پاپ و برخی اجراهای موسیقی جز به کار می رود و معمولاً دارای پیکاپ است.

Acoustic guitar:

 ظاهر گیتار آکوستیک شبیه به گیتار کلاسیک است. سیم‌های این گیتار فلزی است و کاسه صدای آن بزرگتر می‌باشد. به همین دلیل صدای گیتار آکوستیک دارای یک زنگ خاص است و به دلیل همین طنین زنگدار بیشتر در آهنگ‌های بلوز، کانتری، فولک و راک به کار می رود. اما اگر از طرفداران موسیقی بلوز، کانتری یا فولک هستید بهتر است این نوع گیتار را انتخاب کنید.

دسته گیتار آکوستیک نسبت به گیتار کلاسیک باریکتر است و سیم‌ها به یکدیگر نزدیک ترند. لذا تکنیک‌هایی مثل باره گرفتن روی این ساز راحت تر است و حتی بعضاً تکنیک‌هایی روی این ساز قابل اجرا است که با گیتار کلاسیک امکان پذیر نیستند.

مثلاً بعضی از نوازندگان آکوستیک، از انگشت شست دست چپ خود برای گرفتن سیم‌های بالاتر استفاده می کنند. البته اجرای صحیح و شفاف نتها با این ساز قدرت بیشتری لازم دارد. چرا که سیم‌های این ساز فلزی هستند و حتی در سازهای با اکشن پایین، نسبتاً به نیروی بیشتری برای نواختن نت یا بند کردن احتیاج دارند.

جنس این نوع ساز، در انواع مرغوب از جنس Rosewood یا چوب افرا است و دسته آن معمولاً دارای 14 فرت تا لبه بدنه و 20 فرت تا سوراخ صدا است. انواع پیکاپ دار این ساز نیز در بازار وجود دارد.

12 String Acoustic guitar:

گیتار آکوستیک 12 سیم کاملاً شبیه به گیتار آکوستیک است. با این تفاوت که دارای 12 سیم بوده، اما هر 2 سیم دارای یک کوک می‌باشند و با هم نواخته می‌شوند، لذا حجم صدای تولید شده آن بالاتر از آکوستیک است.

به همین دلیل مناسب اجرای ریتم در موسیقی هستند و از آنها برای نواختن سولو استفاده نمی کنند. نواختن این نوع گیتار نیاز به قدرت زیاد و تمرین فراوان دارد.

Ovation Guitar:

گیتار آوِیشن نسل جدیدی از گیتارآکوستیک است که کاسه صدای آن از جنس PVC می باشد و اولین بار در دهه 50 مدل‌های نخست آن تولید شدند.

گیتار آویشن دارای یک پیکاپ "پیزو" است (لینک به مطلب پیکاپ‌ها) و صدایی بین گیتار الکتریک و آکوستیک تولید می کند. اما صدای بدون پیکاپ آنها مشابه گیتار آکوستیک است.

برخی از انواع آویشن‌ها به دلیل تغییراتی که در سوراخ صدای آنها ایجاد شده است، دارای ظاهر بسیار زیبا و منحصر به فردی هستند.
این ساز بیشتر مناسب نوازندگان آکوستیکی است که در کنسرت‌هایشان با مشکل فیدبک در صداهای بالای آمپلی فایر دست و پنجه نرم می کنند.

Dobro Resonator Guitar:

دوبرو یا گیتار رزوناتور در اواخر دهه 20 میلادی که گیتار به عنوان یکی از سازهای اصلی موسیقی بلوز مطرح شده بود، طیف جدیدی از درخواست‌ها از سازندگان گیتار در آمریکا، مبنی بر ساخت نوعی از گیتار که صدای بلندتر و پر طنین تری داشته باشد و برای ضبط در استودیوهای ابتدایی آن زمان مناسب باشد، آغاز شد.

برای اولین بار در سال 1920 گیتارهایی با بدنه آلومینیوم، با طراحی خاص سوراخ‌های صدا، ساخته و عرضه گردید که مورد توجه نوازندگان بلوز قرار گرفت. این گیتارها به دوبرو موسوم هستند و صدایی به اصطلاح تودماغی دارند.

این ساز معمولاً با اسلاید (یک لوله فلزی یا شیشه‌ای که در یکی از انگشتان دست چپ نوازنده قرار می‌گیرد و نوازنده آن را روی سیم می‌لغزاند) نواخته می‌شود. این نوع گیتار تنها در برخی قطعات بلوز (به خصوص سبک دلتا بلوز) و بلوگرس به کار می‌رود و در ایران بسیار بسیار به ندرت یافت می‌شوند.

Electric guitar:

گیتار برقی یا گیتار الکتریک (Electric guitar) نوعی گیتار است که صدای آن به وسیله تقویت کننده‌ای الکتریکی تشدید و یا تغییر می‌کند.

ایده پیدایش گیتارهای الکتریکی از آنجا آغاز شد که در همنوازی‌ها‌ صدای گیتار آکوستیک در بین صدای سازهای دیگر مانند بیس و درام گم بود و به وضوح شنیده نمی‌شد.

در نتیجه درصدد آن برآمدند تا صدای گیتار را تقویت کنند و بهترین راه برای این کار استفاده از علم الکترونیک بود.

در حدود دهه ۳۰ میلادی گیتار‌های الکتریکی وارد موسیقی شدند. این اتفاق،‌ انقلابی در صدا و تکنولوژی بود که تا امروز نیز ادامه دارد.

با پیدایش راک اند رول در دهه ۵۰ میلادی، گیتار‌های الکتریکی به سرعت در موسیقی جا باز کردند و به یکی از فراگیر‌ترین سازهای تاریخ مبدل شدند. معمولا در گروه‌های راک دو نوازنده گیتار الکتریک وجود دارد که یک نفر ملودی‌ها را می‌نوازد (گیتار لید) و دیگری ریتم‌ها را.

ارتعاشات وارده بر سیم‌های گیتار توسط قطعه‌ای به نام پیک‌آپ به سیگنال‌های الکتریکی تبدیل می‌شود.

در واقع پیک‌آپ همانند یک میکروفن عمل کرده و سیگنال‌ها را از طریق یک سیم به آمپلیفایر (تقویت کننده) می‌فرستد و سپس صدای تقویت شده توسط یک یا چند بلندگو پخش می‌شود. در ابتدا گیتارهای الکتریکی تنها یک پیک‌آپ داشتند، اما امروزه با دو یا سه پیک‌آپ ساخته می‌شوند.

انواع گیتار برقی:

معمولا گیتارهای الکتریکی 6 سیم دارند. بعضی نیز دارای ۱۲ سیم می‌باشند که هر جفت با یک نت کوک می‌شود، منتهی با اکتاوهای متفاوت. این گیتارها اکثراً در موسیقی فولک کاربرد دارند.

در گیتارهای الکتریک، یک یا چند پیکاپ ارتعاش سیم‌ها را به فرکانس صوتی تبدیل می‌کند و صوت حاصل توسط یک آمپلی فایر تقویت می‌شود.

فرکانس صوتی تولید شده توسط پیکاپ ها قابل تغییر و فیلتر شدن است. لذا با استفاده از افکت‌ها صدای خروجی از گیتار الکتریک قابل اصلاح به سلیقه نوازنده است.

اجزاء گیتار برقی عبارتند از:

• سردسته

• خرک بالا

• پیچ‌های کوک یا گوشی‌ها

• پرده‌نما یا دستان

• تنظیم کننده دسته

• علامت‌های روی دسته

• دسته

• اتصال دسته به بدنه

• خرک

• محافظ مضراب

• بدنه: قسمت اصلی گیتار است که به دسته متصل شده و برخلاف گیتار آکوستیک معمولاً توخالی نیست و بخش‌هایی مانند پیک‌آپ و خرک بر روی آن قرار دارد.

• زخمه‌گاه: یک سیم پیچ مغناطیسی است که بر روی بدنه گیتار و زیر سیم‌ها قرار دارد و وقتی سیم‌ها بر اثر زخمه زدن مرتعش می‌شوند تحت تأثیر میدان مغناطیسی پیک‌آپ قرار می‌گیرند و این تحریک به آمپلیفایر فرستاده می‌شود و سپس آنجا تقویت می‌شود.

• کنترل صدا و تن: پیچ‌هایی که روی بدنه گیتار قرار گرفته‌اند و می‌توانند صدا و تن گیتار را تغییر دهند.

• کلید زخمه‌گاه: یک تعویض کننده که بر روی بدنه گیتار قرار گرفته و برای تعویض پیک‌آپ و تغییر دادن تُن و صدا بکار می‌رود.

• لرزانه: میله‌ای که روی بعضی گیتارها قرار دارد و به خرک متصل شده. با حرکت دادن آن به بالا و پایین خرک حرکت می‌کند و باعث زیر و بم شدن صدا می‌شود. به آن اصطلاحا دسته ویبراتو نیز گفته می‌شود.

گیتارهای الکتریک انواع مختلفی دارند، اما می‌توان آنها را به دو نوع کلّی تقسیم کرد:

Guitar Hollowed Body: این دسته از گیتارها دارای بدنه تو خالی هستند و اصولا به عنوان نسل اولیه گیتارهای الکتریک به حساب می‌آیند. کاسه صدای این سازها معمولاً دارای دو سوراخ f شکل (مثل ویولون) هستند.

بهترین و معروفترین مدل‌های این نوع گیتار Epiphone و Gibson مدل ES هستند. این دسته از گیتارهای الکتریک در قدیم، در انواع موسیقی به کار می‌رفته‌اند، اما امروزه از این ساز، بیشتر در موسیقی جز و بلوز استفاده می‌شود.

Solid Body Guitar: این دسته از گیتارها دارای بدنه تو پر هستند و در اصل کاسه تولید صدای آکوستیک ندارند.

شناخته شده‌ترین و معروفترین انواع این گیتارها- از نظر ظاهر- به صورت زیر طبقه بندی می‌شوند:

Stratocaster: این نوع گیتار الکتریک برای اولین بار در دهه 50 میلادی توسط لئو فندر ساخته شد. گیتارهای مدل استراتوکستر، معمولترین نوع گیتار الکتریک هستند و به دلیل ویژگی‌های خاص خود در تمامی سبک‌های موسیقی، از بلوز گرفته تا راک و حتی متال، مورد استفاده قرار می‌گیرند.

برای اولین بار دسته‌ای برای شل و سفت کردن پیچ سیم‌ها یا در حین نوازندگی برای ویبراتو روی خرک این نوع گیتارها نصب شد. استراتوکستر ها دارای قابلیت نوازندگی فوق العاده‌ای هستند و نسبت به مدل‌های دیگر، بسیار سبکترند و همه این عوامل باعث محبوبیت استراتوکسترها است.

بدنه این ساز از چوب توسکا یا چوب درخت زبان گنجشک و دسته از جنس اقاقیا یا دسته‌های تیره یا افرا دسته‌های روشن است و دارای سه پیکاپ است.

بزرگترین نوازندگان استراتوکستر عبارتند از: جیمی هندریکس، اریک کلایپتون، جف بک، مارک نافلر، دیوید گیلمور، ریچی بلکمور، ینگوی مالمستین، بادی گای و ...

Telecaster: این نوع گیتار الکتریک، قدیمی‌ترین نوع از دسته گیتارهای Solid body است و اولین بار توسط فندر ساخته شد. تله کستر بسیار ساده است و قابلیت‌های این ساز نسبت به Stratocaster ها محدودتر است، اما صدای منحصر به فرد تله کسترها همچنان طرفداران زیادی دارد.

صدای تله کستر مقطع، شفاف و زنگ مانند است و به همین دلیل بیشتر نوازندگان کانتری و راک اند رول از آن استفاده می کنند. بدنه این ساز معمولاً از چوب توسکا (Alder) یا چوب زبان گنجشک (Ash) و دسته آن از چوب افرا (maple) است و دارای دو پیکاپ single coil است.

Gibson Les Pauel: گیتار مدل لس پاول گیبسون یکی از مرسوم ترین گیتار های الکتریک است. این مدل گیتار در آهنگ های بلوز، راک و هارد راک استفاده می شود.

مزیت این سازها بکار گیری پیکاپ‌های هوم باکر (Humbucker) در آنها است که باعث از بین رفتن نویز در خروجی صدای آنها می شود و در نتیجه صدای گیبسون لس پاول به نسبت، کمی تودماغی و گرمتر است.

دسته یا neck این ساز نسبت به مدل‌های دیگر کمی پهن تر است و کلاً گیتار گیبسون لس پاول، نسبت به انواع دیگر بسیار سنگین تر می باشد. بدنه انواع مرغوب این ساز از چوب ماهون و دسته آن از چوب ماهون یا افرا بوده و دارای دو پیکاپ هوم باکر است.

Flying V: این نوع گیتارهای الکتریک، جزء گیتارهای با طراحی مدرن محسوب می شوند و دارای شکلی شبیه به حرف V هستند.

از این ساز بیشتر در موسیقی هارد راک و متال استفاده می شود، هرچند آلبرت کینگ در دهه 70 از این ساز در موسیقی بلوز استفاده می‌کرده است. بدنه این ساز از چوب ماهون یا ‌است و دسته عمدتاً از اقاقیا یا آبنوس می‌باشد و دارای دو پیکاپ هوم باکر است.
Explorer: این نوع گیتار نیز مثل مدل Flying V جزء گیتارهای با طراحی مدرن به حساب می‌آید. هرچند در ابتدای تولید این ساز، استقبال چندانی از آنها نشد، اما بعدها این گیتار در موسیقی هارد راک و متال مورد استفاده قرار گرفت. مشخصات ساختاری Explorer ها نیز مشابه Flying V است.

توجه داشته باشید که صدای گیتار کلاسیک به فاصله یک اکتاو پائین‌تر از صدائی است که روی خطوط حامل نگارش و اجرا می‌شود.