ویولن در اصل سازى شرقى است که بعد از جنگ‌هاى صلیبى به اروپا راه یافت. این ساز جنسش از چوب است و وزن سبک و انداه‌اى کوچک دارد. ویولن داراى بدنه، دسته و سر است.
پیدایش ویولن در اروپا و به قرن ۹ میلادی باز می‌گردد. بسیاری معتقدند که ویولن نمونه تکمیل شده ساز رباب است.
رباب سازی است که بعدها وقتی به اروپا آورده شد و تغییراتی در آن بوجود آمد به نام ربک در اروپا شهرت یافت. برخی بر این باورند که ساز ویولن متعلق به یک امپراطوری در هند در ۵۰۰۰ سال قبل از میلاد بوده‌است و برخی دیگر ریشه آن را در افریقا و حتی کشورهای عربی می‌دانند.
ویولن در زمان نواختن معمولاً روی شانه چپ قرار می‌گیرد و با آرشه که در دست راست نوازنده‌است نواخته می‌شود. کوک سیم‌های ویولن از زیر به بم به ترتیب عبارتند از: می (سیم اول)، لا (سیم دوم)، ر (سیم سوم)، سل (سیم چهارم).
به طور کلی ویولن در هنگام نواخته شدن با 3 نقطه چانه، شانه و دست چپ در تماس است و هر یک از این نقاط بخشی از بار دست گرفتن ساز را به دوش می‌کشند.
فرم‌های اولیه دارای سوراخی بودند که روی ساز قرار داشت اما بعدها این سوراخ از بدنه ساز‌ها حذف شدند و این ساز با 4 سیم سر آغاز ساز ویولن تکامل یافته در سال‌های آینده شد. در اروپا از قرن ۱۱ به بعد ساز ویلن به صورت تکامل یافته دیده شد.
قسمت‌های تشکیل دهنده ویولن:
این ساز از ۵۸ قطعه مختلف ساخته می‌شود و وزن آن در حدود ۴۰۰ گرم است. ویولن از بخش‌های زیر تشکیل شده‌است:
- آرشه یا کمان، ترکه‌ای چوبی است که رشته‌های موی دم اسب در طول آن کشیده شده و به دو سر آن ثابت شده‌است.
- جعبه طنینی (جعبه ریزونانس): جعبه‌ای است که از 3 بخش صفحه روئی، صفحه زیرین و زوارهای دور تشکیل شده‌است. گریف، خرک و سیم‌گیر در این ساز از جنس چوب آبنوس (به دلیل استحکام بیشتر) می‌باشد.
- دسته یا گردن: در واقع دنباله چوب آبنوس تکیه سیم‌هاست که محل انگشت گذاری نوازنده در قسمت بالای آن قرار دارد. نوازنده ویولن قادر است در تمام طول چوب آبنوس انگشت‌گذاری کند. انتهای دسته به جعبه کوچکی (جعبه کوک) ختم می‌شود که سیم‌ها در درون آن به دور گوشی‌های کوک پیچیده می‌شوند.
- خرک: این قطعه در واقع پلی است بین سیم‌ها و جعبه طنینی. نقش خرک تقسیم راه سیم‌ها، نگه داشتن سیم‌ها با ارتفاع خاص برای حرکت روی جعبه طنینی و انتقال ارتعاشات سیم‌ها به جعبه طنینی. در داخل جعبه طنینی استوانه چوبی کوچکی قرار دارد که نقش آن انتقال ارتعاشات به صفحه زیرین ساز و مانعی در جهت عدم شکسته شدن صفحه روئی ساز از فشار سیم‌ها و خرک.
- گریف: از آبنوس ساخته شده و در طول دسته ویولن چسبیده‌است و تا میانه جعبه ساز ادامه دارد. گریف بخشی است که نوازنده با انگشت خود سیم را به آن می‌چسباند و به این ترتیب طول سیم را کوتاه می‌کند و نت‌های مختلف را می‌نوازد.
- سیم گیر: از چوب آبنوس ساخته شده و در فاصله اندکی از خرک تا آخر تنه ویولن کشیده شده‌است. با زهی از جنس روده یا پلاستیک یا سیم به دکمه‌ای که در قسمت پائین جدار تعبیه شده وصل می‌شود.
- سیم‌ها: سیم‌ها از جعبه کوچک سر ساز آغاز شده در طول چوب آبنوس تکیه‌گاه سیم‌ها ادامه یافته، از روی خرک عبور کرده و در سیم‌گیر مهار می‌شوند. سیم‌های ویولن قبلا از روده گوسفند ساخته می‌شد. امروزه در سیم‌های بم‌تر، روی روده سیم فلزی نازکی می‌پیچند و در سیم‌های زیرتر از مفتول فلزی تنها استفاده می‌شود.
نقش این ساز چه در ارکسترها، به صورت گروه نوازی و چه در ارکستر مجلسی و حتی به صورت تکنوازی پر اهمیت است.
ویولن الکتریک:
این نوع از ویولن در واقع به یک خروجی الکتریکی صدا مجهز بوده و معمولا بدنه آن فلزی است. ویولن الکتریک اولین بار در سال 1920 توسط استاف اسمیت در موسیقی جاز و بلوز مورد استفاده قرار گرفت.
صدای این نوع ویولن مختص موسیقی راک، پاپ و ... است. ویولن‌های با بدنه فلزی اصولا یک طراحی غیر سنتی و مینیمالیستیک برای کم کردن وزن دارند، لذا معمولا دارای بدنه نرمال، همانند ویلن آکوستیک نیستند. ویولن‌های الکتریک ممکن است تعداد بیشتری سیم نسبت به آکوستیک داشته باشند.
سیگنال‌های ویولن الکتریک همانند گیتار الکتریک بر اثر پردازش‌های الکترونیکی، برای بدست آوردن صدای دلخواه بوجود می‌آید.
ویولن‌های الکتریکی معمولا از پیکاپ‌های مغناطیسی و یا فیزوالکتریک استفاده می کنند که در پیکاپ‌های مغناطیسی لازم است که رشته‌های ویلن از جنس یک عنصرحاوی آهن باشند.
وجهه جهانی ویولن را می‌توان در سازگاری آن با فرهنگ‌های مختلف و حضور این ساز در موسیقی ملل مختلف دید.
از اولین سازندگان ویولن می‌توان از گاسپارو برتولونی ایتالیایی نام برد، که در برخی موارد وی را مخترع این ساز نیز می‌دانند. از شاگردان مشهور گاسپارو برتولونی، آندره آماتی بود که او هم بهترین سازنده ویلن در سطح جهان یعنی آنتونیو استرادیواری ایتالیایی را آموزش داد.
ویولن از اواخر دوره ناصرالدین‌شاه جاى کمانچه را در ایران گرفت. با ورود ویولن به ایران برخی از نوازندگان کمانچه مانند حسین خان اسماعیل زاده، علی اصغر بهاری، حسین یاحقی و... به آموختن آن پرداختند.
نوازندگان کمانچه تکنیک خود را به ویولن انتقال دادند و جز استاد ابوالحسن صبا و سایر شاگردان مدرسه عالى موسیقى که ویولن را با تکنیک حقیقى آن مى‌نواختند، بقیه ویولنیست‌هاى ایرانى از روش کمانچه‌کش‌ها پیروى مى‌کردند.
شیوهٔ استاد صبا با شاگردانش منتقل شد و آنها با تغییراتى چند، ویولن را تا حدودى از تکنیک کمانچه‌کشى جدا کردند. از این‌رو نوازندگان این دو ساز، گاه هر دو را مى‌نواخته‌اند و به هر دو تسلط داشته‌اند.
از جمله نوازندگان صاحب سبک این ساز(در سبک موسیقی ایرانی)، می‌توان به علی محجوبی، رکن الدین مختاری، ابوالحسن صبا، علی تجویدی، اسدالله ملک، حبیب‌الله بدیعی، پرویز یاحقی، ابراهیم لطفی، مجتبی منصوری، رحمت‌الله بدیعی، امیرحسین وفائی و همایون خرم اشاره کرد.
