شاید شهرنشینی در تئوری بتواند با فراهم آوردن امکانات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی، شرایط بهتر سلامت را برای شهرنشینان همراه داشته باشد، اما در عمل شهرنشینی برنامه‌ریزی نشده، اثراتی منفی برای سلامت افراد و جامعه پدید آورده است.
مطالعات و تحقیقات نشان می‌دهد که سکته‌های قلبی و مغزی و بیماری‌های شریان‌های قلب در افرادی که در کلانشهرها زندگی می‌کنند شایع‌تر است. بیماری قلب که در کاهش طول عمر مؤثر است بر عکس در افرادی که زندگی شاد و آرامی دارند و از شغل خود راضی هستند و دارای ارتباط اجتماعی مطلوب هستند کمتر دیده می‌شوند.شهرهای بزرگ ایران با چالش‌های متعددی از جمله تراکم جمعیت، مسکن، استقرار صنایع بزرگ، استقرار واحدهای عمده تهیه و توزیع کالا، آلودگی هوا و شرایط زیست‌محیطی نامناسب، کمبود امکانات و تأسیسات جمع‌آوری و تصفیه پسماندها، بیکاری، اعتیاد و ترافیک روبه‌رو هستند که این مسئله ضرورت بازنگری در سیاستگذاری مدیریت کلانشهرها و توجه جدی به سلامت شهری را گوشزد می‌کند.
میانگین طول عمر یکی از فاکتورهای بسیار مهمی است که بیانگر سلامت گروهی از انسان‌ها در جامعه است. متأسفانه به‌رغم رفاه نسبی مردمان شهرنشین، طول عمرآنها نسبت به مردمان روستانشین پایین‌تر است.
مهدی وکیلی، محقق و کارشناس حوزه خدمات شهری دلایل مختلفی را عامل این اختلاف دانست و به همشهری گفت: به‌عنوان مثال نبود هوای سالم، تحرک بسیار اندک مردمان شهرنشین، فشارهای شدید عصبی و روانی به‌دلیل نوع زندگی و کار در شهر و فرهنگ خاص زندگی شهری در مورد تغذیه و نوع مواد غذایی مصرفی و رشد افسارگسیخته شهرنشینی و حواشی آن، سلامت روان بسیاری از شهروندان را به‌طور مستمر تهدید می‌کند. ازدحام جمعیت، بیکاری، فقر، اختلافات فرهنگی و احساس تنهایی در کنار مشکل مسکن برای آنها که اجاره‌نشین هستند همگی عوامل مهم تشدید استرس‌های روحی در شهرها هستند. طبق آمارها، شهرنشینی به افزایش محسوس بار بیماری‌های اعصاب و روان انجامیده است.
همچنین مقاومت نسبت به درمان‌های موجود در ساکنان مراکز کلانشهرها بیشتر مشاهده می‌شود. مطالعات گسترده نشان داده است که کودکان در نواحی شهری با مشکلات روحی بیشتری در مقایسه با کودکان روستایی روبه‌رو هستند. تراکم جمعیت و اجبار به زندگی در آپارتمان‌ها موجب شده است تا نقش همسایه‌ها نیز به‌عنوان یک عامل دخیل در سلامت روان مورد توجه قرار گیرد. آلودگی‌های صوتی، نداشتن اطمینان متقابل و تفاوت‌های رفتاری و فرهنگی موجب از بین رفتن احساس امنیت و آرامش روحی بسیاری از شهروندان می‌شود.
شهرنشینی تحت تأثیر وضعیت اقتصادی
بنا به گفته وکیلی، توجه به سلامت در سطح شهرها و پرداختن به عوامل مؤثر بر آن به‌ویژه با مدنظر قرار دادن این واقعیت اهمیت می‌یابد که سلامت انسان‌ها تا حد زیادی تحت‌تأثیر وضعیت اجتماعی و اقتصادی آنهاست و با صرف پیشگیری و درمان بیماری‌ها، سلامت جامعه بهبود نمی‌یابد. شهر تهران با جمعیتی بیش از 8میلیون نفر به تنهایی 20درصد جمعیت کل و حدود 30درصد جمعیت شهرهای کشور را در خود جای داده است. این شهر بزرگ که یک‌چهارم تولید ناخالص داخلی ایران را در بردارد، امروز به نمادی از مسائل پیچیده اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی شهرهای بزرگ تبدیل شده است.
شهرنشینی، استرس و سلامت روان
شهرنشینی و پیشرفت تمدن امروز، دگرگونی روابط اجتماعی، به‌خصوص زندگی در شهرهای بزرگ و پرجنجال، فشارهای جسمی و روانی ناشی از ترافیک و آلودگی‌های هوا، امواج و صدا و اثرات آن بر روان و رفتار انسان، موجبات تشدید استرس را فراهم می‌کند.
فشار روانی نیرویی است که بر هر قسمتی از بدن وارد شود کار آن را مختل می‌کند و زمینه استرس را در انسان فراهم می‌آورد. هر عملی که موجب برهم‌خوردن تعادل روانی انسان و تغییرات سریع احساسی، عاطفی، خلقی و رفتاری شود، استرس‌زاست. همچنین عدم‌توانایی در برقراری ارتباط با دیگران، احساس خود کم‌بینی، ترس از اظهار وجود و از دست دادن اعتماد به نفس و نومیدی استرس‌زاست.استرس موجب اختلالات جسمی چون ضربان قلب و اختلال در تنفس و گوارش و احساس دردهای استخوانی و جسمی می‌شود. متأسفانه اکثریت مردم حتی جوانان دچار استـرس هستند که اگــر شدت یابد آنها را بیمار و ناتوان می‌کند. شرایط و موقعیت‌هایی که موجب افزایش و تشدید استرس می‌شوند باید برای آنها روشن و شیوه‌های حل آن بازگو شود. استرس با سن، جنس، وضعیت تأهل، رضایت از شغل، وضعیت مسکن، تحصیلات و تعادل بین میزان درآمد و هزینه زندگی
در ارتباط است. افسردگی، اضطراب، وسواس، پرخاشگری و دردهای جسمی به‌دلیل استرس تشدید می‌شوند. استرس عامل عمده کاهش کمیت و کیفیت نیروی انسانی و انرژی در کار و زندگی می‌شود؛ به عبارت دیگر میزان درآمد بهره‌وری را کم می‌کند.
شهری زیبا با آسمانی نازیبا
در حال حاضر بیش از یک‌میلیارد نفر از جمعیت جهان در هوای آلوده و ناسالم تنفس می‌کنند که شهروندان تهرانی جزو آنان هستند. براساس شاخص‌های جهانی، آلودگی هوا موجب مرگ بیش از 800 هزار نفر در دنیا شده و این مقدار حدود
7 میلیون و 900 هزار سال عمر از دست رفته است. آلودگی هوا امروز یک مسئله جهانی است و بیش از 130کشور جهان که عمدتا از کشورهای در حال توسعه هستند، با آن و پیامدهایش به‌صورت جدی دست به گریبان هستند. براساس اعلام شرکت کنترل کیفیت هوا، سالانه حدود یک میلیون و 645 هزار تن انواع آلاینده‌ها تنها از منابع متحرک به هوای تهران وارد می‌شود. براساس گزارش بانک جهانی، خسارت سالانه آلودگی هوا در ایران تا 10 سال آینده به حدود 16 میلیارد دلار می‌رسد.
ترافیک و فرسایش روانی
ساعت‌ها در ترافیک ماندن، باعث شده که 30درصد مردم تهران دچار افسردگی و اضطراب شوند. شهروندان تهرانی که هر روز ناچار هستند ساعات زیادی را در ترافیک معطل شوند، قطعا دچار کسالت و خستگی خواهند شد به‌طوری که سازمان بهداشت جهانی، از افسردگی با عنوان «اپیدمی خاموش» نام می‌برد.کارشناسان می‌گویند: ترافیک و ساعت‌های طولانی در ترافیک سپری کردن و در معرض آلودگی هوا قرارداشتن، عامل تشدید بیماری‌های قلبی، تنفسی، نازایی، سقط‌جنین و سرطان است و درصورت بالا‌تربودن غلظت آلاینده‌های هوا از یک حد معین، می‌تواند منجر به مرگ آنی افراد شود.
شهرسازی و سلامت
مطالعه محققان نشان داده که برخی عوامل شهری مانند دسترسی به پارک‌ها و سالن‌های ورزشی، همچنین وجود فروشگاه‌هایی که بتوان به‌راحتی از آنها میوه و سبزیجات تازه و مناسب خریداری کرد، باعث می‌شود که شهروندان ساکن آن محله، کمتر از سایرین به دیابت مبتلا شوند. به گفته وکیلی، هدف دولت‌ها و مقامات شهری در خطاب قرار دادن توسعه شهری و سلامت باید سرمایه‌گذاری در بخش ارتقای سلامت و بهداشت شهرها باشد. مقامات این سازمان تأکید دارند که برای دستیابی به منافع بالقوه شهرنشینی همه با هم باید اقدام کنیم.
