در انداختن طرح نو سخت است

 اما شاعران نوحه‌های جدید، جوان‌اند و بهتر از هر کس دیگری سلیقه‌های نسل خودشان را می‌دانند. به امام ارادت دارند وگرنه سرشان درد نمی‌کرد که به جای هر شعر دیگری، نوحه بنویسند. چه می‌شود کرد تا گاهی شور جوانی، در کارهایشان پررنگ‌تر از خود مصیبت نشود؟ چه کنیم که ناگهان مضمون‌های عاشقانه غلبه نکنند: «تا که به چشماش می‌رسم، کشیدنش چه مشکله، آخه چشای عشق من، سیاهه خیلی خوشگله!» با آن‌ها که حرف می‌زنی، دلایل خودشان را دارند.

حتی برای غلوهایشان دلیل دارند. بیشترشان به این متن از جلد سوم کتاب قلب سلیم آیت‌الله دستغیب استناد می‌کنند: «هرگاه شاعری در مدح اهل بیت، اشعاری بگوید که ظاهرش غلو یا نسبت خدایی باشد، جایز نیست که حکم کفران داده شود. زیرا محتمل است معنای مجازی صحیحی اراده کرده باشد. یعنی ممکن است معنا این باشد که آل محمد به اذن خدا و قدرتی که خدا به آن‌ها داده، چنین و چنان می‌کنند.»

به نظر می‌رسد قضاوت دربارة آن‌ها به این آسانی نیست که بعضی‌ها خیال می‌کنند.

حامد رزاقی

•  شعرهای کدام مداح‌ها را شما می‌گویید؟

کسی برای کس خاصی شعر نمی‌گوید. شعر دست به دست بین مداح‌ها می‌گردد و بعد یک مداح، آن را می‌خواند.

•  جزئیات مراحل به وجود آمدن یک شعر چی است؟

بیشتر یک مداح تماس می‌گیرد و آهنگ یا موضوع خاصی را می‌گوید. بعد شاعر اگر بتواند روی آن کار می‌سازد.

•  آهنگ را چطوری می‌گوید؟ با دهن می‌زند؟

خودتان هم می‌دانید، خیلی آهنگ‌ها که از طریق بعضی از مداح‌ها خوانده می‌شود، آهنگ‌هایی است که خواننده‌های پاپ خوانده‌اند. بله بعضی‌هایش را هم با دهن می‌زنند یا این که مثلا می‌گویند روی فلان آهنگ معروف، شعر بگو.

•  نظر خودتان راجع به شعر گفتنِ این‌طوری برای ائمه چی است؟ اول آهنگ بعد شعر؟

خب بعضی وقت‌ها خیلی جالب نمی‌شود. در ضمن توی مداحی هم عین خوانندگی، کلاسیک‌ها خیلی این سبک‌های جدید را قبول ندارند. ولی چون جوان‌ها با این‌جور کارها کیف می کنند، الان باب شده است.

•  چند درصد کارهای خودتان از این آهنگ‌ها بوده؟

خودم از این کارها کرده‌ام. کار هم زیاد ساخته‌ام. بد نبوده، چون چیزی بوده که می‌خواستند. چون ما مشتری خاص نداریم، عامة مردم را باید در نظر بگیریم، ولی گاهی هم چیزهایی خوانده می‌شود که در شأن مجالس ائمه نیست. ولی خب همه منظورشان عشق به ائمه است. این‌ها همه وسیله است. از وسیله می‌شود خوب استفاده کرد یا بد .

•  چه وسواس‌هایی  درکارتان به خرج می‌دهید؟ با توجه به این‌که در ساحت ائمه کار می‌کنید.

نمی‌گویم من خیلی حرفه‌ای کار می‌کنم. ولی به هر حال در وادی شعر آیینی و مذهبی باید یک کششی هم از آن طرف باشد. یعنی حداقل آدم یک حالت خاصی داشته باشد . من غالبا سعی می‌کنم حریم خاصی را رعایت کنم. مخصوصا در مورد حضرت زهرا(س) و حضرت زینب(س)، یا حتما باوضو باشم یا محیط پاک باشد و در ضمن به خودشان توسل می‌کنم.

•  شده تا حالا شعری را بگویید و بعد پشیمان شوید؟

زیاد شده. بعضی از مداح‌ها بعضی اوقات، بزن در رویی خواندند یا این که دقت خاصی نداشتند، یا آن‌قدر توی حال و هوای مجلس بودند که تپق زدند.

•   نشده بعد از این که شعری را گفتید، ببینید نوع اجرایش یا حتی محتوایش باعث اسائه ادب به ائمه شده؟

از لحاظ مطلب و محتوا تا توانستم رعایت کردم. ولی گاهی ریتم خاصی تو ذهن من بوده و موقع اجرا، ریتم دیگری پیدا کرده که متأسفانه اتفاقی که شما می‌گویید افتاده.

•  اعتراض نکردید یا حداقل ابراز دلخوری؟

چرا، به خودشان اعتراض کردم. ولی خب آن‌ها هم می‌گویند می‌خواهند کارشان به دل مردم بنشیند.

•  حتی اگر حرمت ائمه حفظ نشود؟

حرمت ائمه ریخته می‌شود؟ مگر چه اتفاقی افتاده؟ دیگر از خدای عالم که بالاتر نداریم. ما در مناجات هم می‌توانیم با خدا و اهل بیت صریح حرف بزنیم. موسی و شبان را شنیده‌اید؟ به هر حال بلبل به غزل‌خوانی و قمری به ترانه. مهم این است که کار به قصد قربت انجام می‌شود.

•  نتیجه‌اش چی؟ آن مهم نیست؟ یعنی هدف وسیله را توجیه می‌کند؟

هدف عزاداری برای اهل بیت است، ولی در صورتی ممکن است نتیجة عکس بدهد که هر کسی بخواهد بهترین نحو را ارائه بدهد، برای این‌که خودش را مطرح کند. سپاه ابرهه به خانة خدا حمله کرد. خدا خودش از خانة کعبه محافظت کرد. به هر حال این مجالس هم محافظ‌های خودشان را دارند.

•   اگر بعضی از این مداحی‌ها نتیجة عکس می‌دهد، تکلیف ما و شما چیست؟

من خودم صد در صد مخالف‌ام. ولی خب یک مداح می‌آید در اکوی 7 میلیونی می‌خواند مجلس شلوغ می‌شود یا این که عینا از خوانندة غربی تقلید می‌کند. ولی فقط اگر همین باشد خودش می‌بیند که همان مردم کم‌کم نمی‌آیند.

•  تا الان شده مداحی بگوید: «فلانی می‌خواهم یک شعری بگویی که بترکاند یا جیگر مردم را کباب کند؟»

من اول از همه به خاطر دل مردم این کار را  می‌کنم و برای شأنیت خاص ائمة اطهار و بعد هم دل خودم. اگر هم گفته‌اند، قبول نکرده‌ام. بعد گاهی می‌گویند و هستند و این کار را هم می‌کنند. ان‌شاءالله که بقیه نکنند.

نمونه شعر
وقتی که از روضة ما آقا می‌خوای گذر کنی
انقده اسمت رو می‌گم تا که به من نظر کنی
نمک سفرة عشقت سور و سات زندگیمه
واسه تو دل تو دلم نیست اینم از دیوونگیمه

سیدعلی سیدصالحی

•  روند به وجود آمدن  شعر برای مداحی  چطور است؟

معمولا شعر مذهبی دو جور  گفته می‌شود. یک جور براساس چیدمان درست شعری که هم مصالح هست هم عنایت و غیره، اما در دیگری مصالح ندارید، قوانین بلد نیستید، موسیقی ندارید و سبک می‌سازید.

•  شما چی کار می‌کنید؟

بنده خودم تمام ملودی‌ها را می‌سازم، ریتم‌اش را پیدا می‌‌کنم تا به یک سبک برسم.

•  روند غالب در عالم شعر مداحی چطوری است؟

بیشتر ترانه یا موسیقی یا سبکی را از تیتراژ فیلم‌ها یا خواننده‌های این‌ور یا آن‌ور برمی‌‌دارند و براساس مغز آهنگ شروع می‌کنند در رثای اهل بیت شعر گفتن که به نظرم کار صددرصد اشتباهی است. در ضمن، مقام معظم رهبری هم گفتند دست به این کارها نزنید.

•  اشکال این‌جور شعرها چی است؟

ببینید، کار باید به جایی برسد که ما تولید داشته باشیم. این شیوه، یک مصرف بیخود است. من شاید از معدود کسانی باشم که این کار را نمی‌‌کنم.

•  به کسانی که این روش را دارند، انتقاد کرده‌اید؟

بله، بارها گفتم خواهش می‌کنم  نکنید.

•  دلیلشان چی است؟

یا می‌گویند بابا از این فراتر نمی‌توانیم، در حالی که این گام اشتباه است. چون همه چیز به عنایت بستگی دارد. در ضمن، آقای فلانی تو یک زمینه قدرت دارد. یا یکی در بحر طویل، آن یکی در واحد، یکی در دو بیتی، کس دیگری شور خوب می‌گوید، دیگری سرود. نمی‌شود همه را با هم گفت. ولی بعضی‌ها متأسفانه می‌خواهند همه را با هم انجام بدهند.

•  به نظر شما مراسم سال‌‌های اخیر کاملا در شأن ائمه بوده است؟

شأن اهل بیت خیلی بالاتر از این است که ما بگوییم این مراسم را گرفتیم و اسم شما را هم بردیم و تمام. هیچ‌کس هم نمی‌تواند روی مجلس امام حسین(ع) قضاوت کند و نظر بدهد. یعنی نمی‌شود ما بگوییم انحراف پیدا کرده. چون به هیچ‌وجه مجلس امام حسین(ع)  انحراف پیدا نمی‌کند.

•  شما همة حرف‌ها، شعرها و حرکات را در مجالس عزاداری سال‌های اخیر قبول دارید؟

ببینید  گذشتة مداحی به کجا می‌رسد؟ به تعزیه، و  امام سجاد(ع) اولین نفری بودند که شروع کردند به تعزیه‌خوانی و توصیف صحرای کربلا. به هر حال اول تعزیه‌خوان‌ها شروع کردند و بعد افتاد دست عبایی‌ها، منبری‌ها و دیگر گودی‌ها و چهارپایه‌ای‌ها (به ترتیب نیست) تا رسید به مداحی. پس خودشان اداره کردند تا این‌‌جا و حالا هم اگر خدای نکرده در عالم مداحی تخطی شود، حضرت صدیقة زهرا(س)  این نعمت را از ما می‌گیرند و متأسفانه زنگ خطرهایی به گوش می‌رسد.

•  پس زنگ خطر را قبول دارید؟

عده‌ای از ترانه‌خوان‌ها، روضه‌ها و مصیبت‌ها را با موسیقی اجرا می‌کنند. موسیقی مذهبی ما هم همین نوحه‌ها و طبل‌‌زنی‌هاست. ولی وقتی با پاپ و جاز می‌خواهیم در رثای اهل‌بیت بخوانیم، آیا کسی متأثر می‌‌شود؟ (نگویید صدی در یک ممکن است) و چون متأسفانه جلویش را نگرفتیم، خدا می‌داند تا کجاها می‌رود.

•  بزرگ‌ترین آسیب این جریان چی است؟

 اگر مداح یا شاعر بخواهد هر هفته سبک بدهد بیرون یا با دوپس دو پس جاز اسم حضرت اباعبدالله را تکرار کند، آن سوز و نوا وجود دارد؟ (درست است که می‌گویند لاحول ولا قوه الا بالله) ولی در این مجالس تغافل بیشتر به چشم می‌آید تا چیزی که آدم را به خود بیاورد. اگر روضة اباعبدالله حرکت سیاسی و عبادی است، چنین مجلسی که اصلش بر غفلت است، می‌تواند تمام حق مطلب ائمه را ادا کند؟

•   به خاطر نظرات اینچنینی مشکل پیدا نکردید؟

چرا القضا و القصه. مثلا مداحی تماس گرفت و گفت سید روی فلان آهنگ فلان خانم شعر بگو که الان هم حسابی رو  بورس است. گفتم آن دارد در مجلس لهو و لعب استفاده می‌شود، اصلا اساسش بر غفلت است. چطور می‌خواهی با همان آهنگ برای اباعبدالله شعر بخوانی. ولی خب توجیه‌شان این است که با سلاح خودشان می‌رویم به جنگ خودشان. که این توجیه، اشتباه محض است. در هر حال من نکردم.

•  شما نمی‌گویید، ولی خب یکی دیگر  می‌گوید.

بله، متأسفانه خیلی از هیأت‌هایمان دیگر رنگ ندارد، کمتر شفا می‌دهد. مردم می‌گویند برویم هیأت فلانی، نمی‌گویند برویم برای اباعبدالله عزاداری کنیم. مرحوم شیخ مفید بعد از درس، روضة اباعبدالله می‌گفت. دانه‌‌ای که با درس کاشته بود، با روضه آبیاری می‌کرد. روضة امام حسین، این است. ما خیلی چیزها دیدیم یا از قدیم‌ترها که حتی نبودیم شنیدیم. عده‌ای از مداحین کاری می‌کنند که دست عنایت برداشته شود، غفلت زیاد شود و نسبت سنخیت مراسم‌ها با آن اصل، کمتر شود.

•  سلیقة مردم، سبک مداح و شاعر را می‌سازد یا شاعر و مداح، سلیقة مردم را؟

اگر منِ شاعر هم دیوانه، میِ، شراب، چشم مست و چهرة دلبر را بچینم کنار هم، یک جور شعر است یا می‌توانم ساده بگویم حسین را کشتند. خیلی ساده یا بی‌غل و غش. می‌توانم غلو هم کنم. پس شاعر تعیین می‌کند  و ذائقة مردم را می‌سازد.

•  پس با توصیف اغراق‌آمیز یا وصف جمال زیبایی چهرة ائمه هم موافق نیستید؟

در یک جمله خلاصه کنم. به حضرت عباس می‌گفتند «قمر بنی هاشم». بله ایشان زیبا هم بودند، ولی ما در زیارت نمی‌گوییم «السلام علیک یا قمر بنی هاشم» می‌فرمایند: السلام علیک یا عبد الصالح المطیع لله ولرسوله و در آخر: «روی او خواهی ببینی پاک شو»

نمونه شعر
زینب و دل شکسته‌اش
اسیری واویلا ، غریبی واویلا
ای سرود غم، زینب
ای کمانی خم، زینب
ای که چشمت پر از خون
ای سرشکت یم، زینب
اسیری تو نبینم بی‌بی‌جان بی‌بی‌جان زینب

محمد ابوالفتحی

 شنیده‌ایم اولین نفری بودید که مداحی پاپ را باب کردید که معروف به سبک امید هم بود.
بله، تقریبا اولین کس که این کار را کرد، من بودم. فکر کنم نزدیکی‌های سال 81 بود. روی سبک ترانه، شعر گفتیم. سبک ملامحمدجان و امید هم که شما می‌گویید، کار من بود. البته من ملامحمدجان اصفهانی را شنیده بودم. در ضمن، ما ادعای شاعری نداریم. استاد دیده نیستیم؛ این کار دلی و عشقی است.

•  چطوری استفاده از سبک ترانه‌ها به ذهنتان رسید؟

ببینید، من ترانه‌های خودمان را خیلی دوست دارم، وقتی یک موسیقی، ملودی قشنگ دارد، برای حالت مولودی یا کف‌زنی یا اگر نشود سینه‌زنی انتخاب می‌کنیم. یک بار یکی از دوستانم یک ملودی را داشت با خودش زمزمه می‌کرد، دیدم خیلی قشنگ است. با حذف و اضافه، یک کار جدید رویش گفتم.

•  با این کارتان مخالفت نشد؟

چرا انتقاد زیاد شنیدم. یک سری سی‌دی‌هایی هم مثل این که تازه آمده بیرون و آن آهنگ‌هایی که خیلی رو بوده را معرفی کرده و یک روحانی هم رویش صحبت کرده. به هر حال ما این‌‌ها را ساختیم و خیلی هم ازش استقبال شد.

•  با این نقد‌ها مشکل ندارید؟

حرف و حدیث است دیگر. حرف زیاد است. به هر حال خودم الان مدتی است راغب به شعر گفتن نیستم. از آخر صفر پارسال تا الان چیزی نساخته‌‌ام، چون همة کارها یک جور شده.

•  غیر از شعرهایی که برای مداح‌ها می‌گویید، برای اهل‌بیت شعرهای دیگری هم می‌گویید؟ برای دل خودتان هم؟

ما هر چی گفتیم، تا حالا استفاده کردند. البته اسمش شعر نیست. معمولا فولکلوریک و عامیانه است، چون باید با سینه‌زنی جور در بیاید و روان باشد. همان ترانه، اسم بهتری است.

•  شما از کلماتی مثل «خوشگل» یا «دلبر» در رثای ائمه استفاده می‌کنید.

من زیاد استفاده نکردم. مخصوصا از وقتی مقام رهبری گفتند.

•  این که کم کار شده‌اید، به حال و هوای خودتان ربط دارد و یا حال و هوای مداحی؟

متأسفانه بعضی‌ها انگار دنبال یک چیز ماورایی می‌گردند. مثلا می‌گویند یک چیزی تو مایه‌های فلان چیز بگو. توقع دارند یک چیز جدید و عجیب غریب باشد. اصلا از توان آدم خارج است. دیگر آدم نمی‌داند چی بگوید یا مردم چی می‌خواهند.

•  وقتی شعر می‌گویید، چقدر به این فکر می‌‌کنید که مردم خوششان بیاید؟

من واقعا سعی می‌کنم حق عزاداری برای ائمه رعایت بشود. حتی سعی می‌کنم شورهایی را که می‌گویم، از روایات کمک بگیرم. این بیشتر برایم مهم است. ما واسة مردم کار نمی‌کنیم. می‌خواهد خوششان بیاید یا نیاید. برای صاحب مجلس کار می‌کنیم.

•   از این‌که مبدع این سبک‌ها بودید، پشیمان نیستید؟

نه، پشیمان نیستم. کار برای ائمه پشیمانی ندارد. هیچ مشکلی ندارد. بعضی از بچه‌ها به من می‌گویند ببین این بساطی است که تو راه انداختی. ولی من پشیمان نیستم. اگر بعضی‌ها شورش را در می‌آورند، مشکل خودشان است.

•  یعنی مهم نیست اگر در مجلسی بی‌ادبی به محضر ائمه بشود؟

من هتک حرمتی ندیدم؛ مگر بعضی‌ها که یک سری کفری‌جات می‌گویند یا ائمه را در حد خدا بالا می‌برند  مثلا می‌گویند علی اللهی هستم یا حسین اللهی هستم. خب این را خود چهارده معصوم هم قبول ندارند. ولی یک وقت هست که می‌گوییم «عاشقتم»، جواب نمی‌دهد. پس می‌گوییم «می‌پرستمت». من با این مشکل ندارم. چون پرستش، نقطة کمال عشق است.

نمونه شعر
قلندر مسلک، بی‌خویش و مست‌ام
نه کافر نه یهود، نه بت‌پرست‌ام
بود پیرم اباالفضل علمدار
به گردش کمترین درویش هستم
هم ابد هم ازلی تو
بی‌مثل بی‌بدلی تو
نه فقط عالم شیعه
عشق بین‌المللی تو

علی نوروزی

•  مثل این که شما شعرهای زیادی می‌گویید که همه‌اش صرفا برای مداحی هم نیست.

بله، من شعرهای خوانده نشدة زیادی دارم که بایگانی‌اش کرده‌ام برای خودم. ولی خب خیلی از اوقات هم می‌بینم مداحی هست که عاشق ائمه است و کارش خوب است، به‌اش شعر می‌دهم.

•  نظرتان راجع به مداحی پاپ چی است؟

بعضی از مداح‌ها، آهنگ‌های پاپ مثل افتخاری یا اصفهانی یا بسطامی را به ما می‌دهند که سبک‌های زیبایی دارد. خود شاعر هم زیربنای آهنگ را حفظ می‌‌کند و تغییراتی می‌دهد و شعر می‌گوید.

•  کار شما چه شکلی است؟

من سعی می‌کنم تو سبک بنویسم. توی قاعده و قانون قصیده و غزل، شعر می‌گویم. چون وقتی آدم برای پادشاه می‌خواهد کادو ببرد، باید کادویش سنگین باشد. پس سبک هم باید سنگین باشد، نه رده پایین و سبک.

•  با فضای شعر مداحی‌های اخیر مشکلی ندارید؟

سه چهار سالی بود که به سمت عقب می‌رفتیم. هر جور سبکی پیدا می‌شد. الفاظ زیادی به کار می‌رفت که در سطح و شأن ائمه نبود یا به هر حال منِ نوعی نمی‌پسندیدم. یک سالی هست که فکر می‌کنم داریم بهتر می‌شویم. روند عمومی است و مردم خودشان می‌خواهند از لحاظ معنوی بهتر بشود. به هر حال، دیگر وقتش است که مراسم به سمتی حرکت کند که به منش اهل بیت نزدیک بشویم.

•  شما به شاعران یا مداحانی که این فضا را به وجود آوردند، انتقاد نمی‌کنید؟

چرا. خیلی اوقات جنگ و دعوا داشتیم. یا حتی مشکلات زیادی پیش آمد. ولی بعد از سخنرانی مقام معظم رهبری، خیلی‌ها حرف گوش دادند. در ضمن، دو تا دید داریم؛ یکی انتقاد با هدف اصلاح، یکی هم با هدف سرکوب کردن. نباید اجازه بدهیم خیلی‌ها از این فضا سوءاستفاده کنند تا بتوانند همین جمع‌های عزاداری را جمع کنند. ما باید فضایی را فراهم کنیم که به امام حسین بیشتر نزدیک‌ بشویم. پس باید نیت انتقاد را جا بیندازیم تا بقیه حرف‌ها را بپذیرند.

•  اغراق‌هایی را که گاهی در شعرها می‌شود، می‌پسندید؟

اولا این که امام حسین(ع) مظهر راستی و صداقت بودند. پس بدیهی است که دروغ در مجلس ایشان کار اشتباهی است. ول متأسفانه بعضی‌ها برای داغ کردن، اغراق می‌کنند. در ضمن، بعضی از حرف‌ها را حتی اگر حقیقت باشد، هر جایی نباید زد. باید اگر شعری هم می‌گوییم و مطلبی در آن می‌خواهیم بگوییم، مطمئن باشیم که حق مطلب ادا شده یا مردم آمادگی پذیرش آن را دارند. به هر حال احتیاج به سلاخی نیست، چون راه و روش امام حسین(ع)مهم است، نه اشک و گریة زیاد.

•  نظرتان راجع به شعر گفتن در سبک ترانه‌ها چی است؟

یک سری از آهنگ‌ها که رادیو و تلویزیون پخش می‌کنند، دلنشین و قشنگ است و برای ولادت و عید بد نیست. ولی متأسفانه سه چهار سال پیش، مشابه هر ترانة غربی در هیأت‌ها پیدا می‌شد. الحمدلله کم‌کم خود مداح‌‌ها هم از پذیرفتن اکراه داشتند. من فکر نمی‌کنم دیگر مشکلی وجود داشته باشد.