با آغاز اجرای این طرح‌ها بسیاری از فعالان بخش خصوصی از نبود مطالعات امکان‌سنجی این پروژه‌ها در برخی نقاط محروم کشور انتقاد کرده و از عدم‌تمایل تولید‌کنندگان فولاد به مشارکت در این پروژه‌ها خبر دادند. با وجود این دیدگاه‌ها، علی‌اکبرمحرابیان، وزیر سابق صنایع و معادن در روزهای نخست تصدی بر این وزارتخانه از توقف سرمایهگذاری دولت در این پروژه‌ها و واگذاری آن به بخش خصوصی خبر داد؛ دیدگاهی که چند روزی بیشتر دوام نیاورد و وی با تغییر رویکرد، واگذاری این پروژه‌ها به بخش خصوصی را به افزایش پیشرفت در اجرا موکول کرد. اکنون با گذشت چند سال از آغاز اجرای این پروژه‌ها روند احداث 8طرح فولادی در استان‌ها با کندی بسیاری مواجه است. این شرایط موجب شده تا طی سال‌های اخیر سیاستگذاران بخش صنعت و معدن با اتخاذ رویکردهایی مانند انتشار اوراق مشارکت درصدد تامین اعتبار مورد نیاز اجرای این طرح‌ها برآمده و تازه‌ترین خبرها نیز از مشارکت چینی‌ها در اجرای این طرح‌ها حکایت دارد.
کندی پیشرفت در اجرای طرح‌های فولادی موجب شده تا وزیر جدید صنعت، معدن و تجارت نیز با پذیرش تاخیر در اجرای 8طرح فولادی، این شرایط را با توسل به افزایش ظرفیت تولید فولاد طی سال‌های اخیر توجیه کند. مهدی غضنفری با بیان اینکه در سال‌های 83 و 84ظرفیت نصب شده تولید فولاد در کشور حدود 10میلیون تن بود که اکنون این رقم به بیش از 20میلیون تن رسیده است، در مورد کندی اجرای 8طرح فولادی اعلام کرد که این تأخیر به‌دلیل این بوده که ما دنبال استفاده از فاینانس بودیم اما این موضوع علامتی بر عقب‌ماندن کل طرح‌های فولادی کشور نیست؛ گرچه باید مراقب باشیم که فهرست طرح‌های نیمه تمام ما را ناامید نکند. این در حالی است که برخی دست‌اندرکاران صنعت فولاد بر استفاده از توانمندی و سرمایهگذاری بخش خصوصی در این پروژه‌ها تاکید دارند؛ موضوعی که مدیرعامل آرین فولاد با اشاره به آن گفت که اکنون عنصر اصلی پیشرفت کشور صنعت و تولید بوده و ایران با توجه به مزیت‌های خاص و ویژه، بهترین و امن‌ترین محل برای سرمایهگذاری صنعتی در جهان محسوب می‌شود.
بهمن قاسمی افزود: شرایط کنونی واحدهای تولیدی را به تحرک و رقابت وادار نمی‌کند؛ چرا که برخی سوء‌مدیریت‌ها در بنگاه‌های صنعتی موجب شده تا مسائل درون‌بنگاهی و برون‌بنگاهی با حاشیه‌های قابل توجه، به موضوعات دیگری نسبت داده شود. با این شرایط، اجرای درست قوانین بالادستی مانند سیاست‌های ابلاغی اصل44 و قانون هدفمند کردن یارانه‌ها موجب خواهد شد تا مشارکت بخش خصوصی در عرصه‌هایی که اکنون در تصدی دولت است، افزایش یافته و تحرک و پویایی بخش صنعت را به‌دنبال داشته باشد.
وی با اشاره به دیدگاه‌های برخی مسئولان مبنی بر اینکه بخش خصوصی باید سکاندار توسعه اقتصادی کشور و پیشقراول مشارکت در پروژه‌های بزرگ صنعتی باشد، افزود: برای تحقق توسعه اقتصادی کشور راهی جز توجه مناسب به تولید با مشارکت بیشتر سرمایه‌گذاران بخش‌خصوصی در پروژه‌های بزرگ صنعتی وجود ندارد. قاسمی تصریح کرد: در سال جهاد اقتصادی باید نسبت به ترغیب بخش خصوصی به مشارکت بیشتر در پروژه‌های صنعتی، اقدام کنیم؛ موضوعی که نیازمند حمایت بیشتر دولت است چرا که کارفرمایان بخش خصوصی همواره بر تولید مستمر و پایدار تاکید داشته و زمینه‌سازی برای مشارکت بیشتر بخش خصوصی در پروژه‌های بزرگ صنعتی مانند اجرای 8طرح فولادی با رویکرد حمایت از سرمایه‌گذاران داخلی، امری اجتناب‌ناپذیر است.
فاینانس چینی
گسترش حضور چینی‌ها در پروژه‌های اقتصادی کشور در حالی ادامه دارد که حضور این کشور در برخی طرح‌های عمرانی نتایج چندان مشخصی به‌دنبال نداشته است. حرکت لاک‌پشتی در احداث پروژه نیمه‌تمام آزاد راه تهران- شمال یا عقب ماندگی در اجرای پروژه‌های پارس‌جنوبی از جمله مصادیق این عدم‌توفیق است. با این وجود طرح فولادی اکنون در حالی سومین سال اجرای خود را پشت سر می‌گذارد که برخی مسئولان وعده‌هایی برای بهره‌برداری بخشی از این پروژه‌ها تا پایان امسال مطرح کرده‌اند و از سوی دیگر به‌نظر می‌رسد باز هم مقرر شده تا چینی‌ها حلقه پایانی اجرای این پروژه‌ها را رقم بزنند. در واقع می‌توان 8 طرح فولادی را از جمله جنجالی‌‌ترین طرح‌های وزارت صنایع و معادن سابق قلمداد کرد که اجرای آن از زمان طهماسبی، وزیر اسبق صنایع و معادن، آغاز شده و به‌رغم در پیش گرفتن ساز و کارهای اجرایی گوناگون هنوز هم به پایان نرسیده است.
اگرچه این طرح‌ها با هدف افزایش ظرفیت تولید فولاد خام کشور در مناطق نسبتا محروم به اجرا درآمدند، اما در ادامه با مشکل تأمین منابع مالی مواجه شده و حتی در برهه‌ای به‌صورت غیررسمی اجرای آنها متوقف شد. این شرایط موجب شد تا وزارت صنایع و معادن تصمیم به انتشار اوراق مشارکت برای تأمین منابع مالی مورد نیاز برای اجرای این طرح‌ها کند که به‌نظر می‌رسد حتی انتشار این اوراق نیز گره‌گشای مشکل تأمین مالی اجرای این پروژه‌ها نبوده است. با این وجود در ماه‌های گذشته برخی مسئولان اعلام کردند تا پایان امسال واحد تولید آهن اسفنجی تعدادی از طرح‌های هشت‌گانه فولادی به بهره‌برداری می‌رسد و این طرح‌ها با پیشرفت فیزیکی 50 تا 70درصدی در حال اجراست. این در حالی است که شرکت ملی فولاد به‌عنوان مجری 8طرح مذکور تاکنون به‌صورت رسمی آخرین وضعیت پیشرفت فیزیکی این طرح‌ها را اعلام نکرده است.
همچنین پس از عدم‌توفیق در تأمین منابع مالی اجرای این پروژه‌ها از طریق انتشار اوراق قرضه از چندی پیش برخی مسئولان از تأمین منابع مالی 8 طرح فولادی به وسیله فاینانس چینی خبر داده و اعلام کردند که این موضوع در حال پیگیری بوده و پس از تایید شورای پول و اعتبار اجرایی می‌شود. درصورتی که استفاده از فاینانس چینی برای تأمین منابع مالی 8طرح فولادی از سوی شورای پول و اعتبار تایید شود، در این طرح‌ها ترکیبی از ماشین‌آلات اروپایی، چینی و ایرانی مورد استفاده قرار خواهد گرفت و در مجموع بیش از 3هزار میلیارد تومان برای اجرای این طرح‌ها سرمایهگذاری خواهد شد.طرح ایجاد 8 کارخانه فولادی در استان‌های مختلف کشور حدود 3سال پیش با هدف توسعه استان‌های محروم آذربایجان شرقی، چهار محال و بختیاری، خوزستان، فارس، کرمان، یزد، خراسان جنوبی و خراسان رضوی مدنظر قرار گرفت. گرچه سرمایهگذاری در توسعه طرح‌های فولادی در کشورمان به‌دلیل وابستگی اندک در تأمین سنگ آهن به واردات از صرفه اقتصادی برخوردار است اما از همان ابتدا انتقاداتی به مطالعات امکان‌سنجی در اجرای طرح‌های هشت‌گانه فولادی در استان‌ها مطرح بود. علاوه بر مکان‌یابی غیراقتصادی اجرای این طرح‌ها ظرفیت تولید این واحدها نیز از دیگر مواردی است که با انتقاد کارشناسان مواجه شد چرا که به اعتقاد این کارشناسان واحدهای فولادی
کوره بلند با ظرفیت تولید بیش از 3تا 5/2 میلیون تن فولاد دارای توجیه اقتصادی خواهد بود و واحدهای ذوب‌آهن اصفهان، فولاد میبد، زاگرس و زرند از جمله اینگونه واحدها هستند. انتقادها به چگونگی اجرای 8 طرح فولادی در حالی شدت گرفته که از بین همه کشورهای خاورمیانه ایران با دارابودن 4/5 میلیارد تن ذخایر سنگ آهن در 5منطقه اصلی تنها کشوری است که وابستگی چندانی به واردات سنگ‌آهن نداشته و ذخایر مناسبی از این ماده معدنی برای تولید فولاد خام را در اختیار دارد. وجود ذخایر ارزشمند زغال‌سنگ باکیفیت نیز از دیگر زیرساخت‌های موجود تولید فولاد خام در کشورمان است.
با این شرایط ایران توانمندی لازم برای تبدیل شدن به یک قدرت تولیدکننده بزرگ فولاد در جهان را دارد اما به‌رغم همه این توانمندی‌ها هنوز ساز و کار اجرایی مناسبی که قادر به جذب سرمایه یا مشارکت بخش خصوصی در طرح‌های بزرگ فولادی کشور باشد ارائه نشده و سرنوشت اجرای 8 طرح فولادی گواهی بر این مدعا محسوب می‌شود. این شرایط موجب شده تا برخی کارشناسان اصرار بر اجرای 8طرح فولادی را فاقد توجیه اقتصادی قلمداد کنند. غیراقتصادی بودن 8طرح فولادی در حالی مطرح شده که با اجرای قانون هدفمند‌کردن یارانه‌ها قیمت تمام شده تولید فولاد در 8 کارخانه‌ای که در مناطق توسعه نیافته قرار دارد بیش از دیگر کارخانه‌های فولادی کشور افزایش خواهد یافت؛ چرا که به گفته برخی مسئولان، اجرای این قانون، قیمت تمام شده تولید فولاد را در واحدهای دولتی تا 12درصد و در واحدهای خصوصی تا 20درصد افزایش داده است.
