این اقدامات آنچنان سطحی و ابتدایی و البته بیشتر به مانوری برای کاستن از فشار افکار عمومی بر تصمیم‌گیرندگان در موضوع کاهش آلودگی هوای تهران شبیه بود که کارشناسان نیز اعلام کردند تصمیم برای آب‌پاشی آسمان تهران برای سلامتی شهروندان خطر دارد.
بحران آلودگی هوا چنان دامان تهران را گرفت که حتی تعطیلی چندروزه مدارس یا برخی ادارات و توزیع ماسک در سطح شهر نیز پاسخگوی گریز از این بحران کشنده نبود. هشدار برای خانه‌نشین‌کردن سالمندان و کودکان یا افرادی که به بیماری‌های قلبی و تنفسی مبتلا بودند نیز راه‌حل پایانی برای کاستن از خطرات آلودگی هوا نبود. وضعیت چنان بحرانی شد که پس از سال‌ها آمار رسمی مرگ سالانه شهروندان تهرانی به‌دلیل آلودگی هوا منتشر شد، آماری که برخی معتقد بودند صحیح نیست و پزشکی قانونی باید آمار واقعی را به اطلاع شهروندان برساند. بحران آلودگی هوا چنان بالا گرفت که کارشناسان و حتی برخی نمایندگان مجلس نسبت به اجرا نشدن برنامه طرح جامع آلودگی هوای تهران به دولت هشدار دادند.
برنامه جامع کاهش آلودگی هوای شهر تهران در سال1379 در کابینه دولت وقت به تصویب رسیده بود و براساس آنچه اعضای کابینه به آن رأی داده بودند قرار بود در یک دوره ده ساله میزان آلودگی هوا در کلانشهرها ازجمله تهران به استانداردهای ملی برسد. طرح اولیه با بررسی طرح‌های اجرا شده در شهرهای خارجی مشابه تهران و با همفکری کارشناسان ژاپنی تدوین و به تصویب هیأت دولت وقت رسیده بود.
برنامه جامع کاهش آلودگی هوا که در سال79 به تصویب رسید، شروع مناسبی داشت. دستیابی آن برنامه به برخی اهداف تعیین‌شده از جمله حذف سرب از بنزین مصرفی کشور، استقرار و ارتقای استانداردهای زیست‌محیطی در خودروهای سواری و احداث 8مرکز مکانیزه معاینه فنی خودروهای سواری توسط شهرداری در همان سال‌ها پیگیری و اجرا شد. جایگاه‌های استاندارد سوخت‌گیری خودروها نصب شدند و استفاده از گاز در سوخت خودروها به‌عنوان سوخت سبز عملیاتی شد. معصومه ابتکار که آن‌روزها ریاست سازمان محیط زیست را برعهده داشت گفت: در برنامه طرح جامع کاهش آلودگی هوا که از سال78 پایه‌ریزی شد، مسئولیت هر کدام از دستگاه‌ها تدوین شده بود و کمیته اجرایی کاهش آلودگی هوا نیز به‌طور منظم تشکیل می‌شد.
به گفته ابتکار با برگزاری جلسات متعدد در آن سال‌ها، مصوباتی در زمینه کاهش آلودگی هوا از جمله حذف سرب، استانداردهای موتورسیکلت‌ها، کاهش آلودگی صوتی و گازسوز‌کردن خودروها تأیید شد. نصب ایستگاه‌های سنجش آلودگی هوا، دوگانه‌سوز شدن خودروها و همچنین استانداردهای تعیین شده برای سوخت از دستاوردهای پیگیری برنامه جامع کاهش آلودگی هوای تهران بود که در یک دهه اخیر چندان توجهی به این برنامه صورت نگرفت تا آنکه برآورد سالانه دولتی آن به مرگ 4هزار شهروند تهرانی در طول سال- تنها به‌دلیل آلودگی هوا- ختم شد.
بدین ترتیب وضعیت آلودگی هوا به بحرانی زیستی در کلانشهر تهران تبدیل شد و حتی راهکارهای نامناسب و غیرکارشناسی در کاستن از آلودگی هوای تهران همچون پیشنهاد باز کردن تمامی فواره‌های آب در میادین اصلی شهر یا اقدام به آب‌پاشی آسمان تهران با هواپیماهای سمپاش نیز آسمان ناخشنود از بی‌توجهی‌ها به وضعیت آلودگی هوای شهر را آرام نساخت.
سرانجام کار به جایی رسید که کارشناسان خواستار توجه جدی دولت به اجرای برنامه جامع کاهش آلودگی هوا شدند. این‌بار ولی تقاضای بازنگری مجدد در طرح تصویب شده سال79 مطرح شد تا سازمان محیط زیست به تنهایی به بازنگری در طرح کارشناسی‌شده آن سال‌ها بپردازد. ماجرای بازنگری در برنامه طرح جامع کاهش آلودگی هوا که در سال79 به تصویب هیأت دولت رسیده بود به سیصد و چلهمین جلسه علنی شورای اسلامی شهر تهران و به زمانی بازمی‌گردد که شورای شهر تهران طرح پیشنهادی خود برای بازنگری در طرح مصوبه یک دهه پیش را ارائه کرد.بدین ترتیب لایحه قدیم با یک ماده واحده در راستای موضوعات مرتبط با آلودگی هوای تهران به‌ویژه در برنامه جامع حمل‌ونقل ترافیک تهران به تصویب رسید و از مجلس شورای اسلامی نیز خواسته شد تا الزامات قانونی و بودجه کافی را برای عملی شدن طرح بازنگری‌شده کاهش آلودگی هوای تهران اختصاص بدهد. براساس تصمیم شورای اسلامی شهر تهران، دولت نیز مکلف شد که تکالیف قانونی خود را با رعایت قوانین و مقررات موضوعه نسبت به بازنگری برنامه جامع کاهش آلودگی هوای شهر تهران با بهره‌‌گیری از شیوه‌های نوین برنامه‌ریزی منابع و آثار آن انجام بدهد.
در ماده واحده‌ای که شورای اسلامی شهر تهران به پیشنهاد بازنگری برنامه جامع کاهش آلودگی هوا افزود، راهبردهایی از جمله کاهش انتشار آلاینده‌ها از منابع ثابت و متحرک، توسعه و اجرای برنامه‌های مدیریت کیفیت و گسترش اطلاعات کیفی هوا و آگاهی عمومی به منظور اشاعه الگوهای دوستدار محیط زیست و آموزش به منظور اصلاح شیوه‌های زندگی با هدف کاستن از آلودگی هوا مورد توجه قرار گرفت. این طرح همچنین مربوط به 8کلانشهر کشور است که کمیسیون زیربنایی دولت پس از 6ماه آن‌را به تصویب رساند و قرار شد پس از ابلاغ در شهرهای تهران، کرج، اراک، تبریز، اهواز، مشهد، شیراز و اصفهان اجرایی شود.آن‌طور که علی‌محمد شاعری، معاون سازمان محیط‌زیست کشور اعلام کرد، محورهای طرح جامع کاهش آلودگی هوای 8کلانشهر کشور شامل ارتقای استاندارد تولید خودروهای داخلی از یورو۲ به یورو4، ارتقای استاندارد خودروهای وارداتی از یورو4 به یورو5 و ارتقای استاندارد موتورسیکلت‌ها از یورو2 به یورو۳ است.ارتقای استاندارد کیفیت فراورده‌های سوختی از یورو۲ به یورو4 و 5 و افزایش سرانه فضای سبز در کلانشهرها به ازای هر شهروند یک مترمربع در سال نیز از دیگر محورهای طرح جدید بازنگری شده در موضوع کاهش آلودگی هوای کلانشهرها از جمله تهران است.
براساس طرح جدید جامع کاهش آلودگی هوای کلانشهرها، وزارت راه و شهرسازی نیز موظف است تمام پروازهای فرودگاه مهرآباد را تا پایان برنامه پنجم توسعه به فرودگاه امام خمینی(ره) منتقل کند و کاربری فرودگاه مهرآباد تنها برای عملیات اورژانسی و شرایط اضطراری باشد. در جزئیات این طرح همچنین آمده است که ستاد حمل‌ونقل و مدیریت مصرف سوخت کشور موظف است تا خودروهای با عمر بیش از 20سال و موتورسیکلت‌های با عمر بیش از 7سال را ظرف 3سال آینده از رده خارج و با خودروهای نو جایگزین کند. مراکز معاینه فنی نیز باید به 3برابر تعداد فعلی برسد. وزارت صنایع و معادن نیز موظف شده است که تولید خودرو و موتورسیکلت را مطابق استاندارد یورو4 و یورو3 انجام دهد و وزارت نفت نیز باید سوخت تولیدی داخل را با استاندارد یورو4 عرضه کند. همچنین 17سازمان و نهاد مرتبط با موضوع آلودگی هوا نیز موظف به انجام تکالیف خود در طرح پنج‌ساله هستند.
معصومه ابتکار، رئیس کمیته محیط‌زیست شورای شهر تهران با اشاره به اینکه کمیته محیط زیست شورا طرح جامع کاهش آلودگی هوا را با نظرگیری از همه دستگاه‌ها مورد بازنگری قرار داده است گفت: درخواست ما از دولت این است که هر چه سریع‌تر طرح جامع کاهش آلودگی هوا را عملیاتی کند.
اجرای طرح جامع کاهش آلودگی هوا در ابهام
رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست امسال را نخستین سال اجرای طرح جامع کاهش آلودگی هوا خوانده است که مراحل اجرایی آن به تدریج طی می‌شود. در قالب این طرح قرار است حدود 2میلیون و 200هزار خودروی فرسوده از چرخه فعالیت خارج شوند و نزدیک به 3هزار و 600میلیارد تومان نیز از طریق شبکه بانکی و در قالب یک برنامه پنج‌ساله به منظور خروج خودروهای فرسوده اختصاص یابد. به موجب این طرح همچنین یک‌میلیون و 200هزار دستگاه موتورسیکلت آلاینده نیز از ادامه کار کنار گذاشته شوند.تقویت حمل‌ونقل عمومی در 8کلانشهر مهم کشور از دیگر محورهای طرح کاهش آلودگی هواست که علاوه بر آن در یک برنامه زمان‌بندی تمامی تاکسی‌های بالای 10سال باید اسقاط و از رده خارج شوند. آن‌طور که رئیس سازمان محیط‌زیست گفته است، مدیریت حمل‌ونقل عمومی و جدی بودن معاینه فنی خودروها و همچنین برخورد جدی‌تر پلیس راهنمایی و رانندگی برای متوقف ساختن خودروهای آلاینده هوا نیز از دیگر محورهایی است که در طرح جامع به آن پرداخته شده است.
