این روزها شعار تبدیل شهرداری به یک نهاد فرهنگی- اجتماعی از دامنه‌های جنوبی البرز و دیواره‌های پایتخت عبور کرده است و حتی شهرهای دور و نزدیک نیز داعیه تبدیل به نهادی فرهنگی- اجتماعی را دارند. تردیدی نیست که این جامه که به قامت شهرداری دوخته می‌شود، جامه‌ای است که هیچ گاه هیچ دولتی به قامت این نهاد ندوخت و به‌رغم توصیه برنامه‌های فرادست، این مهم به فراموشی سپرده است. شهرداری تهران اما این روزها در اندیشه جامه عمل پوشاندن این هدف است. در کنار این نهاد بسیاری از شهرداری‌های کشور نیز در این راه گام نهاده‌اند و به تأسی از پایتخت چشم به دروازه‌های تهران دارند. در این باره با معاون فرهنگی- اجتماعی شهردار تهران به گفت‌وگو نشستیم. سخنان دکتر محمدهادی ایازی روشنگر رویکرد جدید شهرداری تهران است که در زیر متن این گفت‌وگو را می‌خوانید.
- شهرداری تهران برای رسیدن به هدف تبدیل شدن به نهاد فرهنگی- اجتماعی چه چشم‌اندازی داشته است؟
به باور ما، شهر باید بستر زندگی باکیفیت و رشد و پیشرفت همه جانبه شهروندان باشد. وقتی از کیفیت زندگی صحبت می‌کنیم، این کیفیت هم شامل ابعاد مادی می‌شود و هم جنبه‌های معنوی را دربر می‌گیرد. شهر ایرانی و اسلامی از دید ما، جایگاه تولید ثروت، منزلت و معرفت است. چنین شهری، پرورش‌دهنده شهروندانی مشارکت جو، فعال، سالم، با نشاط و امیدوار است که همدلانه، داوطلبانه و سازمان یافته، در راستای پیشرفت و تعالی همه‌جانبه شهر، توان و استعداد خود را عرضه می‌کنند. در چنین فضای مطلوبی، مدیریت شهر، می‌تواند به بهترین شکل ممکن، سرمایه‌های مادی، انسانی و اجتماعی را در فرایند بازتولید ثروت، منزلت و معرفت به کار گیرد. طبیعتا در چنین سپهر آرمانی، همراهی و مشارکت نهادمند شهروندان آگاه، هوشیار، با انگیزه، مسئولیت‌پذیر و متعهد به ارزش‌ها و هنجارهای دینی، انسانی، اخلاقی و ملی، همراه و یاور شهرداری در نیل به این مقصود خواهد بود.
- در حال حاضر معاونت فرهنگی- اجتماعی شهرداری تهران به چه جایگاهی در این عرصه رسیده است؟
در واقع، حوزه اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران، زمینه ساز رسیدن به چشم‌انداز یاد شده است چون تحقق شهر آرمانی، هم نیازمند مقدماتی از جنس فرهنگی و اجتماعی است و هم پایداری و تداوم حیات آرمانشهر در گروی نگاه فرهنگی و اجتماعی به شهر است. این گفته من، ریشه در این واقعیت دارد که شهر باید در خدمت شهروندان باشد و نه این که شهروندان اسیر شهر و جبر تکنولوژیک و کالبد آن باشند. روح شهر، فرهنگ آن است و جسم آن کالبد و ساختار شهر. گرچه بین روح و کالبد، تأثیر و تأثر متقابل وجود دارد اما در نهایت این روح شهر است که اولویت و اصالت دارد. پس ماموریت دشوار و حیاتی حوزه فرهنگی- اجتماعی شهرداری را از همین جا می‌توانیم دریابیم که با روح و جوهره و ذات واقعی شهر سروکار دارد و اینکه این حوزه، هم باید بسترساز تحقق شهر ایده‌آل باشد و هم تضمین‌کننده پایداری و تداوم حیات آن.
معاونت فرهنگی- اجتماعی شهرداری تهران، 14چشم‌انداز ویژه ترسیم کرده است که مسیر این حوزه از فعالیت‌ها را روشن می‌کند. این چشم‌اندازهای ویژه عبارتند از: ارتقای فرهنگ عمومی و باورهای دینی شهروندان، تقویت هویت اسلامی، انقلابی و ایرانی شهر و شهروندان، تولید اندیشه و دانش، تحکیم بنیان خانواده، بهبود سبک زندگی شهروندان، توسعه ورزش همگانی، توسعه فضاهای فرهنگی- اجتماعی، تبدیل تهران به شهر آموزش‌دهنده، توسعه و تقویت اقتصاد فرهنگی، توسعه مشارکت‌های شهروندی، توسعه ماتریس اجتماعی شهر، توسعه مدیریت یکپارچه اجتماعی و فرهنگی، ترویج سلامت جامعه‌محور و توسعه ماتریس فرهنگ شهروندی.
مجموعه مطالعات گسترده ما که هم برگرفته از تجربه‌های موفق مدیریت شهری بوده است و هم آسیب‌شناسی تجارب شکست‌خورده، نشان می‌دهند که رسیدن به چشم‌اندازهای یادشده، در گرو اتخاذ سازوکارهایی است که نهایت مشارکت شهروندان را تأمین و تضمین کند. بنابراین، «مدیریت محله محور» در قلب ساختار مدیریت شهری پیش بینی شده و گام‌های اجرایی در این جهت برداشته شده است. در الگوی مدیریت محله محور، سراهای محله را مدیر محله مدیریت می‌کند. در ساختار مدیریت محله محور، هیأت امنای محله، کارگروه‌های تخصصی شش‌گانه و کانون‌های محله فعالند. هیأت امنای محله ترکیبی است 13نفری متشکل از: اعضای شورایاری محله، مدیران کارگروه‌های تخصصی، شهروندان منتخب نهادهای مردمی محل مانند مساجد، خیریه‌ها و سازمان‌های مردم نهاد محلی و همچنین نماینده شهردار ناحیه و نماینده دستگاه‌های اجرایی در محله. کارگروه‌های تخصصی نیز شامل: کارگروه‌های «فرهنگی- هنری»، «ورزش و اوقات فراغت»، «سلامت و محیط‌زیست»، «ایمنی و مدیریت بحران»، «اجتماعی و توانمندسازی» و «خدمات و رفاهی» است. خوشبختانه این ساختار در محله‌های شهر تهران شکل گرفته و دوره تکامل خود را طی می‌کند. فعالیت‌هایی که برای سراهای محله‌های شهر تهران پیش‌بینی شده است شامل موارد گسترده‌ای است از جمله خانه قرآن و حدیث، خانه سلامت، خانه پژوهش‌های محله‌ای، خانه اسباب‌بازی، خانه کتاب، خانه کارآفرینی، خانه آموزش، خانه فناوری اطلاعات و... . الان محله‌های شهر تهران دارای هیأت امنا، بازرس، مدیر محله و کارگروه‌های تخصصی هستند و کانون‌های محله‌ای نیز در حال شکل‌گیری هستند. جشنواره‌های شمسه، مشکات و شکوفا از جمله میوه‌هایی هستند که از درخت مدیریت محله‌محور به بار نشسته‌اند و پیش‌بینی می‌کنیم به زودی شمیم روح‌افزا و مطبوع عطر فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی مردم‌مدار، مشارکت‌جویانه و محله‌محور، در فضای شهرمان گسترش یابد.
- معاونت اجتماعی چه برنامه‌هایی برای ادامه مسیر خود و تثبیت جایگاه به دست آمده دارد؟
در مسیر فعالیت‌های فرهنگی- اجتماعی، برنامه‌های کوتاه مدت و بلند مدت فراوانی داشته‌ایم و داریم. خوشبختانه این اقدامات، دستاوردهایی شایان توجه داشته که به برخی از آنها اشاره می‌کنم؛ استقبال شهروندان هم در تولید و هم در بهره‌مندی از برنامه‌های فرهنگی- هنری بسیار گسترده بوده و می‌توان گفت نگاه مردم در این خصوص از عدم‌توقع به سمت توقع و مطالبه تمایل یافته است. سهم شهرداری تهران نسبت به سایر دستگاه‌های کشور در پرکردن اوقات فراغت شهروندان افزایش یافته است به نحوی که در عمل شهرداری تهران اصلی‌ترین نهاد متولی امور اوقات فراغت شهروندان محسوب می‌شود؛ از برگزاری جشنواره اوقات فراغت گرفته تا برنامه‌های حمایتی و اجرایی. در این زمینه بیش از 78درصد شرکت‌کنندگان در برنامه‌های اوقات فراغت از این نوع فعالیت‌ها اعلام رضایت کرده‌اند.
این واقعیت را نمی‌توان رد کرد که اگر مراکز، ظرفیت‌ها، برنامه‌ها و فضاهای فرهنگی و ورزشی ایجادشده توسط شهرداری تهران طی 6سال اخیر در یک بازه زمانی ولو کوتاه‌مدت، مثلا یک هفته، تعطیل شود، شهروندان برای انجام ورزش همگانی و غنی‌سازی اوقات فراغت خود با دشواری‌های بزرگی روبه‌رو خواهند شد. همچنین با افتخار اعلام می‌کنیم که هیچ دستگاه اجرایی در کشور به اندازه شهرداری تهران در زمینه مطالعه و ارزیابی آثار فرهنگی- اجتماعی فعالیت‌های شهری، تولید دانش مرتبط، تربیت مجری و تدوین دستورالعمل‌های مربوط، تجربه و اندوخته ندارد به نحوی که رئیس انجمن بین‌المللی ارزیابی تأثیرات فرهنگی- اجتماعی، در همایش پارسال «پیوست‌های اجتماعی فرهنگی»، کارهای صورت گرفته در این زمینه را هم‌طراز و همسنگ فعالیت‌های اتحادیه اروپا دانست. از طرف دیگر، الان در شرایطی قرار داریم که به صورت نظام‌مند و دوره‌ای، مسائل فرهنگی و اجتماعی شهر تهران و همچنین انتظارات، توقعات و میزان رضایت شهروندان را در خصوص عملکرد و برنامه‌های شهرداری تهران رصد می‌کنیم به نحوی که برخی از دستگاه‌های دیگر از داده‌های تولید شده شهرداری تهران استفاده می‌کنند.
فعالیت‌های حوزه سلامت شهرداری تهران در این شهر، اگر نگوییم بیشتر، همسنگ اقدامات وزارت بهداشت ارزیابی می‌شود و با همکاری و مشارکت، دو دستگاه به صورت هم‌طراز به بسط و توسعه فعالیت‌های سلامت‌محور می‌پردازند. ارتباط و تعامل سازنده و مفاهمه‌ای شهرداری تهران با اندیشمندان، نخبگان و هنرمندان، الگویی شایسته از همکاری و مشارکت فرهیختگان و خبرگان با مدیران اجرایی را به نمایش گذارده است. تمرکز یافتن بر شهر سالم و شهروند سالم موجب شده تا امروزه شهرداری تهران در پرداختن به افراد آسیب‌دیده و اقشار کم توان و در معرض آسیب، حتی از دستگاه‌های مسئول در این زمینه پیشی بگیرد. تلاش در جهت ارتقای شأن انسانی آسیب‌دیدگان به ویژه معتادان، کارتن‌خواب‌ها و زنان آسیب دیده اجتماعی از فعالیت‌های ممتاز شهرداری تهران محسوب می‌شود.
شوک کمرنگ شدن نقش خانواده و سست شدن استحکام آن در سال‌های اخیر توجه جدی به امر خانواده را طلب می‌کرد که در این راستا، شهرداری تهران با اجرای برنامه‌های تحکیم بنیان خانواده، نظیر توسعه مراکز مشاوره، نقش و مسئولیت خود را نسبت به سایر مؤسسات پررنگ‌تر کرده است.
در زمینه فعالیت‌های فرهنگی باید به برنامه‌های احیا و ترویج نمادها، علائم و نشانه‌های دینی، انقلابی و ملی در شهر تهران اشاره کنم که مهم‌ترین آنها ساخت بناهای یادبود و تندیس‌های دینی و انقلابی مربوط به شخصیت‌ها و حوادث تأثیرگذار انقلاب و دفاع مقدس در نقاط مرتبط در شهر، برافراشتن پرچم مقدس جمهوری اسلامی در معابر، مراکز و میادین شهر، ساخت گلدسته مساجد و طنین انداختن نوای ملکوتی اذان در شهر اشاره کرد. همچنین در جهت تقویت هویت شهری و محله‌ای، مجموعه فیلم‌های «محله ما» تولید و از شبکه5 سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش شده و می‌شود. در این مورد باید اضافه کنم فعالیت‌هایی که به منظور هویت‌بخشی به جغرافیای محله‌ها و تکریم مفاخر و مشاهیر محله‌ها صورت گرفته است، برگزاری مراسم مناسبتی دینی و ملی و یادمان مشاهیر مذهبی و فرهنگی، رسیدگی به امور مساجد و مراکز مذهبی و انجام فعالیت‌های تبلیغاتی در مناسبت‌های سال هم قابل ذکر است. به این موارد باید اضافه کنم اقدامات گسترده‌ای که برای افزایش سرانه استفاده از محصولات فرهنگی به ویژه کتاب از راه احداث کتابخانه‌های جدید و شبانه‌روزی کردن ساعات فعالیت آنها صورت گرفته است.
- گفته بودید که حوزه فرهنگی، سنگ بنای مشارکت اجتماعی در مدیریت شهری است. مشارکت شهروندان در برنامه‌هایی مانند مدیریت محله، آیا آن طور که انتظار می‌رفته، پررنگ بوده است؟
همانگونه که قبلا عرض کردم حوزه فرهنگی سنگ بنای مشارکت اجتماعی مردم در مدیریت شهری است. طرح مدیریت محله و افزایش مشارکت ساکنان محله در اداره امور شهری یکی از مهم‌ترین برنامه‌های کلان شهرداری تهران در سال‌های گذشته به شمار می‌آید. فعالیت‌های فرهنگی یک شبه بازدهی ندارند. امور فرهنگی ترکیبی از مجموعه فعالیت‌های مشخص هستند که باید توسط سیاستگذاران صورت پذیرند و برای افزایش اثر بخشی آنها در جامعه نیازمند آن هستیم که با تعیین شاخص‌های کمی و کیفی یک کار اصولی و صحیح را به اجرا برسانیم.
شاید این سؤال مطرح شود که آیا مدیریت شهری باید این کار را به انجام برساند؟ مطالعات و برآوردهای اولیه نشان می‌دهد که بیشترین میزان ارتباط با شهروندان برعهده مدیریت شهری است و چون شورا‌ها نیز برخاسته از متن مردم هستند بهتر از هر سازمانی دیگر می‌توانند به این مهم بپردازند.
