شاید رسمی‌ترین نماد شهر اصفهان، برج قوس باشد؛ تصویری که حتی در شهرهای خواهرخوانده اصفهان نیز به‌کار رفته و مورد توجه شهروندان خارجی نیز قرار گرفته است اما اصفهان تنها به این نماد نیست. نصف جهان، شهری است که در آن نمادهای فراوان شهری از دوران قدیم باقی‌مانده است؛ ضمن اینکه نمادهای شهری در روزگار کنونی نیز از اهمیت قابل‌توجهی در اصفهان برخوردارند و با تاسیس «سیتی‌سنتر»، بعد جدیدتر و مدرن‌تری از این نمادهای شهری در اصفهان ظهور می‌یابد. در تهیه این گزارش تلاش شده تا نگاه مناسبی به برخی از مهم‌ترین نمادهای شهری اصفهان در دیروز، امروز و فردا انداخته شود.
نمادهای شهری دیروز اصفهان
پرابهت‌ترین نماد شهری اصفهان در دوران قدیم، میدان نقش‌جهان است اما خوب است نگاهی اجمالی به پیدایش این میدان مسحورکننده بیندازیم. پیش از آنکه شهر اصفهان به‌عنوان پایتخت ایران در دوران صفوی برگزیده شود، در این میدان باغی گسترده وجود داشته به‌نام «نقش‌جهان» و در کتاب تاریخ عالم‌آرای عباسی، ذکری از میدان نقش‌جهان آمده است. به هر حال پیش از احداث این میدان به شکل فعلی، حداقل بخشی از باغ نقش‌جهان به نام میدان معروف بوده است.منابع گوناگون دیگری، بنا به شکل فعلی را در دوره سلطنت شاه‌عباس اول و به سال1011 هجری قمری مربوط دانسته‌اند ولی در سال1004 هجری قمری، جایگاهی به نام میدان نقش‌جهان در بخشی از باغ وجود داشته است.در پیرامون میدان، مشهورترین و عظیم‌ترین بناهای تاریخی اصفهان مانند مسجد امام یا مسجد‌جامع عباسی (ضلع جنوبی)، مسجد شیخ لطف الله (ضلع شرقی)، عمارت عالی‌قاپو (ضلع غربی) و سردر بازار قیصریه (ضلع شمالی) ساخته شده است. در ادامه به برجسته‌ترین مختصات این نمادهای شهری خواهیم پرداخت.
مسجد امام: طی دوران صفوی ساخته شده و از بناهای مهم معماری اسلامی ایران به‌شمار می‌رود. این بنا، شاهکاری جاویدان از معماری، کاشیکاری و نجاری در قرن یازدهم هجری قمری است. ساخت این مسجد که در ضلع جنوبی میدان امام قرار دارد در سال 1020هجری قمری به فرمان شاه‌عباس اول در بیست‌و‌چهارمین سال حکومت وی شروع شد و تزئینات و الحاقات آن در دوره جانشینان او به اتمام رسید. معمار آن استاد علی‌اکبر اصفهانی و ناظر ساختمان محب‌علی بیک‌الله بود و خوشنویسانی چون علیرضا عباسی، عبدالباقی تبریزی، محمدرضا امامی و محمد صالح‌امامی در آن کتیبه‌نگاری کرده‌اند.این بنا نمایانگر اوج یک‌هزار سال مسجد‌سازی ایرانی است. سنت‌های شکل‌دهی، آرمان‌ها، شعائر و مفاهیم دینی، در نقوش این بنا از انواع قدیم‌تر و ساده‌تر به آرامی کمال یافته و عناصر بزرگ ساختمانی و تزئینات، همه در این مسجد باعظمت و باشکوهی که آن را در شمار بزرگ‌ترین بناهای جهان قرار داده، تحقق و یگانگی یافته است.
عمارت عالی‌قاپو: عالی‌قاپو به ترکی به معنی «دروازه عالی» ساختمانی است که در واقع در ورودی دولتخانه صفوی بوده و ابتدا شکلی ساده داشته و در اصل ساختمانی متعلق به دوره تیموری بوده است. به‌مرور زمان و در طول سلطنت شاه‌عباس، طبقاتی به آن افزوده شد و در زمان شاه‌عباس دوم نیز ایوان ستون‌دار به آن اضافه شد. این بنا در ضلع غربی میدان و روبه‌روی مسجد شیخ لطف‌الله واقع شده است. ارتفاع آن 48متر است و 7طبقه دارد که با راه‌پله‌های مارپیچی می‌توان به آن رسید. آنچه عالی‌قاپو را درشمار آثار باشکوه و بسیار نفیس قرار داده است، مینیاتورهای هنرمند معروف رضا عباسی و گچبری‌های آخرین طبقه بناست که تالار آن به «اتاق موسیقی» یا «اتاق صوت» نیز معروف است.
مسجد شیخ لطف‌الله: این مسجد که از سال 1619تا 1602میلادی ساخته‌شده، یکی از مسجدهای تاریخی و شناخته شده شهر اصفهان است. این مسجد شاهکاری از معماری و کاشیکاری قرن یازدهم هجری قمری است که به فرمان شاه‌عباس اول در مدت 18سال بنا شده و معمار و بنای مسجد استاد محمدرضا اصفهانی بوده است. تزئینات کاشیکاری آن در داخل ازاره‌ها به بالا همه از کاشی‌های معرق پوشیده شده است. باستان‌شناسان خارجی در مورد عظمت معماری این مسجد گفته‌اند: «به سختی می‌توان این بنا را محصول دست بشر دانست». شماری از کاشیکاری‌های معرق درون و بیرون گنبد و کتیبه‌های خط ثلث آن به خط علیرضا تبریزی عباسی است.این مسجد به‌علت اینکه مناره و شبستان ورودی (حیاط) ندارد و همچنین ورودی آن پله می‌خورد متمایز از سایر مساجد است.
برج قوس؛ نماد رسمی اصفهان
چنان که در روزگاران گذشته مرسوم بوده، مردم متمدن برای دیار خود نمادی نجومی را قائل می‌شدند و مردم اصفهان نیز طالع شهر خود را برج قوس (نیماسب) شمردند و این نماد نجومی خوش‌یمن را بر فراز بناهای شاخص خود نقش می‌کردند؛ آنچنان که بر فراز ورودی قلعه تبرک به نمایش درآمده بود و در دوره صفویه بر سر در ورودی بازار شاهی بر کاشی معرق نقش بست. قوس (نیماسب) نهمین صورت از صور فلکی پیش‌از فصل سرما یا انقلاب زمستانی، زمانی بوده که کار در مزرعه پایان یافته و هنگام شکار است. برج قوس سیمای موجودی نیمه‌انسان و نیمه‌حیوان (ببر) دارد که با چهارپا بر زمین ایستاده و در مقابل دم حیوان که به شکل اژدها (سیمایی اهریمنی دارد) کمانی در دست گرفته و تیری را نشانه رفته است که به شکل نمادین آن، حکایت از تبدیل نیروی وجود با جاذبه‌ای معنوی و اشراق روحی و اعتلای درونی است که نیروهای اهریمنی را هدف گرفته و از طریق آن غریزه و خود‌تعالی یافته و به جانب انسان برتر ره می‌سپرد. این برج در ارتباط با یک‌حماسه، میدانی با نقشی از جهان و خط سیری پر از جهش است و بی‌سبب نیست که در باشکوه‌ترین میدان ساخته شده و در اصفهان به تصویر درآمده است.
نماد شهری امروز اصفهان
دیگر چه کسی است که نداند «برج جهان‌نما»ی اصفهان، همچون نگینی به‌عنوان نماد شهری در روزگار معاصر این شهر می‌درخشد. برج جهان‌نما، نام بنایی است که توسط شهرداری اصفهان در حوالی میدان امام‌حسین(ع) اصفهان ساخته و به‌لحاظ قرارگرفتن در منظر تاریخی و فرهنگی میدان نقش جهان، طبقاتی از آن تخریب شد. این بنا در سال۱۳۷۵ با تخریب کاروانسرای تاریخی «تحدید» که به‌عنوان بخشی از مجموعه چهار‌باغ اصفهان در سال۱۳۱۰ به شماره ۱۰۹ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده بود، با کاربری تجاری و فرهنگی احداث شد.یونسکو در سال۱۳۸۰ برای اولین‌بار موضوع قراردادن میدان نقش‌جهان را در فهرست میراث‌در‌خطر مطرح کرد. ارتفاع اولیه ساختمان تجاری جهان‌نما حدود ۵۰متر بود. این بنا در فاصله ۷۰۰متری میدان نقش‌جهان قرار دارد. بازرسان یونسکو پس از بازرسی از محل اعلام کردند که«خط آسمانی و منظر تاریخی و فرهنگی میدان نقش‌جهان مخدوش شده و دولت ایران موظف است نسبت به تعدیل برج جهان‌نما اقدام کند». سرانجام برج جهان‌نما در تاریخ ۸بهمن سال ۱۳۸۴ تعدیل و 2طبقه بالایی آن تخریب شد تا به منظر فرهنگی میدان آسیبی وارد نشود.
نماد شهری آینده اصفهان
همچنان که امروز همه تهران را با برج میلاد می‌شناسند، از سال آینده، چهره اصفهان، نمادی امروزی و مدرن را به خود می‌بیند به نام «سیتی‌سنتر»؛ نمادی که قرار است با بهره‌گیری از پیشرفته‌ترین تکنولوژی روز دنیا، پاسخگوی نیازهای شهروندان عصر هزاره سوم اصفهان باشد. طراحی این مجتمع با همکاری یک گروه توانمند معماری ایرانی و یک گروه باتجربه غیر ایرانی که هر دوگروه دارای سوابق و تجارب متعدد جهانی هستند، انجام گرفته است. سیتی‌سنتر اصفهان، مجموعه‌ای متشکل از 5طبقه است و طراحی آن به گونه‌ای است که نور خورشید همراه با ملایمت خاص می‌تواند از یک سقف عظیم زیبا و شیشه‌ای به تالار مرکزی تابیده و مشاهده آسمان در شب و روز را از داخل مجتمع امکان‌پذیر سازد. در کنار مجموعه فوق، ایجاد هتل 5ستاره با چشم‌انداز زیبای 3منظره طبیعی کوه صفه، شاه‌کوه و بخش شرقی زاینده‌رود نیز می‌تواند جلوه‌ای خاص همراه با تسهیلات بسیار را جهت اقامت‌کنندگان هتل به‌وجود آورد.سیتی‌سنتر از بخش‌های گوناگونی نظیر مجتمع تجاری، سالن‌های سینما و تئاتر، مجتمع نمایشگاهی، مجتمع اداری، مرکز مبادلات مالی ایران، پارک بازی سرپوشیده، پارکینگ چند طبقه و... برخوردار است.
