جعفر مهراد در گفتگو با مهر، با بیان اینکه نظام های مختلفی در جهان وجود دارند که براساس اهدافی که دنبال می کنند، عملکرد پژوهشی دانشمندان، مؤسسات آموزش عالی و تحقیقاتی، کشورها و نشریات علمی را مورد سنجش قرار می دهند، اضافه کرد: بخش مهم اطلاعات مورد استفاده برای رتبه بندی و سنجش از استنادهای مقاله های نشریات معتبر بین المللی استخراج می شود.
وی به تعریف مولفه استناد پرداخت و گفت: استناد مؤلفه ای است که نظام ارزیابی بر اساس تعداد دفعاتی که به طور متوسط یک مقاله مورد استناد قرار می گیرد عمل سنجش را به انجام می رساند. بر این اساس، فرآورده های یک نظام رتبه بندی از راه های مختلف عملکرد پژوهشی کشورها را مورد مطالعه قرار می دهند.
تعریف پایگاه ISI یا تامسون رویترز
سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام، با اشاره به پایگاه تامسون رویترز یا به اصطلاح ISI، اظهار داشت: این پایگاه نظامی با فرآورده های مختلف است که 8005 نشریه را در بخش علوم و 2678 نشریه را در بخش علوم اجتماعی در پایگاه های اطلاعاتی خود پردازش می کند.
به گفته مهراد، پایگاه تامسون رویترز در مقایسه با پایگاه اسکوپوس که نزدیک به 20000 نشریه علمی دارد از جهت پوشش اطلاعات کوچکتر است، بنابراین جایگاه کشورها، مؤسسات، نشریات و دانشمندان به طور طبیعی در مقایسه با اسکوپوس متفاوت خواهد بود و این تفاوت دلیلی بر ضعف یا نقص مؤلفه های یاد شده به حساب نمی آید.
رئیس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری، در ادامه سخنان خود با اعلام خبر انتشار آمار تولید علم برای سال 2011 در پایگاه تامسون رویترز، تاکید کرد: در سال گذشته، کشورهای آمریکا، چین، انگلستان، آلمان و ژاپن پنج کشور برتر جهان از نظر تولید علم بودند.
مهراد در بخش دیگر سخنان خود با اشاره به رتبه ایران که 4 پله بعد از ترکیه قرار دارد، خاطر نشان کرد: به طوری که مشاهده می‌شود فاصله ایران با ترکیه، که دو کشور برتر منطقه از نظر تولید علم‌اند، 4 رتبه است. اما، این تفاوت چندان مهم نیست، زیرا از یک طرف پوشش اندک نشریات در پایگاه تامسون رویترز و از طرف دیگر قرار گرفتن تعداد زیادی از کشورهای توسعه یافته از اروپا بعد از رتبه 22، که در سال 2010 به ایران تعلق دارد، نشان می‌دهد که جایگاه فعلی ایران به ویژه در سال 2011 با دو پله صعود به رتبه 20 دست یافته است مقبول و در خور توجه است.
وی ادامه داد: اگر بخواهیم کشورهای بعد از ایران را نام ببریم به ترتیب اتریش، دانمارک، رژیم اشغالگر قدس، یونان، فنلاند، پرتغال، نروژ و جمهوری چک رتبه‌های 23 تا 30 تولید علم جهان را به خود اختصاص داده اند.
وضعیت تولید علم در سال 2011
به گفته رئیس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری، در سال 2011 وضعیت تولید علم متفاوت است. حتی، در بین 5 کشور برتر تولید کننده علم، در این سال، جابه جایی صورت گرفته است.
وی با اشاره به رتبه این کشورها، گفت: آمریکا با 442 هزار و 378 مقاله حدود 34/30 درصد از کل تولید علم جهان را منتشر کرده است. در حالیکه رتبه دوم جهان در سال 2011 به جمهوری خلق چین تعلق دارد.
مقایسه جایگاه کشورها در تولید علم به تفکیک مقاله
مهراد ادامه داد: کشور آلمان در این سال نسبت به انگلستان که در سال 2010 مقام سوم را در دست داشت پیشی گرفته و ژاپن نیز آلمان را نسبت به سال 2010 پشت سر گذاشته است. بدین ترتیب، میزان تولیدات علمی این کشورها در سال 2011 به ترتیب چین 171هزار و 634 مقاله (77/11 درصد)، آلمان 107 هزار و 89 مقاله (34/7 درصد)، اسپانیا 81 هزار و 681مقاله (6/5 درصد)، و انگلستان 73 هزار و 573 مقاله (05/5 درصد) از کل تولید علم دنیا است.
سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام، با اشاره به کشورهایی که صاحب رتبه‌های 6 تا 10 تولید علم در جهان هستند، گفت: این رتبه ها که به ترتیب به فرانسه، کانادا، ایتالیا، اسپانیا، و استرالیا تعلق دارد نشان می دهد که در دو سال بررسی تفاوتی میانشان مشاهده نمی‌شود.
به گفته مهراد بعد از رتبه 10 به ترتیب کشورهای کره جنوبی، هندوستان، هلند، برزیل، تایوان، (رتبه 15) که این جایگاه در سال 2010 به روسیه تعلق داشت. سویس، روسیه، ترکیه، سوئد و ایران (رتبه 20 در مقایسه با سال 2010 که دارای رتبه 22 بود) قرار دارند.
مقایسه ای دیگر میان ایران و ترکیه
وی ادامه داد: ترکیه در سال 2011 میلادی 23 هزار و 916 مقاله (64/1 درصد) و ایران در همین سال 21 هزار و 38 مقاله (44/1 درصد) از کل تولید علم جهان را منتشر کرده‌اند. اهمیت این مقایسه در این واقعیت نهفته است که فاصله موجود یعنی این دو کشور در منطقه اندک شده و بدین ترتیب حتی اگر مبنای مقایسه تولیدات علمی برای نیل به رتبه اول در سند چشم انداز ایران 1404، پایگاه تامسون رویترز باشد، دست یافتنی است.
سرپرست پایگاه استنادی جهان اسلام، با اشاره به جایگاه ایران بعد از لهستان و بلژیک، اظهار داشت: در سال 2011، جمهوری اسلامی ایران کشورهای لهستان وبلژیک را پشت سر گذاشته است. سپس، بعد از این دو کشور که به ترتیب دارای جایگاه 21 و 22 تولید علم جهان‌اند، کشورهای دانمارک با 14 هزار و 417 مقاله، اتریش با 14 هزار و 367 مقاله، رژیم اشغالگر قدس با 13 هزار و 155 مقاله، یونان با 11 هزار و 871 مقاله، پرتغال با 11 هزار و 227 مقاله، نروژ با 10 هزار و 847 مقاله، فنلاند با 10 هزار و 811 مقاله و جمهوری چک با 10 هزار و 86 مقاله قرار دارند.
مهمترین ویژگی ایران در رشته های مهندسی
به گفته رئیس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری، در ماه سپتامبر سال 2011 میلادی ایران جزو کشورهایی است که از آن در دو حوزه علمی به عنوان ستاره در حال ظهور نام برده شده است. پایگاه تامسون رویترز با معرفی ایران در رشته‌های مهندسی و میکروبیولوژی ایران را به عنوان کشوری که در این دو رشته بیشترین استنادها را در بازه زمانی مورد اشاره دریافت کرده معرفی کرده است. ویتنام و پاکستان نیز از یک چنین خصیصه‌ای برخوردار بوده‌اند.
ایران ستاره نو ظهور در حوزه محیط زیست
مهراد خاطر نشان کرد: پایگاه تامسون رویترز در ماه ژوئیه سال 2011 میلادی ایران را در بین ستاره های در حال ظهور در حوزه محیط زیست و اکولوژی کشوری پراستناد معرفی کرده است.
وی گفت: مفهوم این عبارت آن است که انتشارات علمی ایران در رشته محیط زیست و اکولوژی از استنادهایی که دریافت کرده از حد آستانه بیشتر است. در رشته بیولوژی مولکولی و ژنتیک نیز موضوع استناد به انتشارات علمی ایران در ماه مـِی سال 2011 قابل توجه و ایران همسان با 20 کشور پراستناد جهان جزو کشورهایی معرفی شده است که از آن به عنوان ستاره‌های در حال ظهور یاد می‌شود.
