مونوریل؛ پرسش بی پاسخ چند ساله

هنگامی که چند سال پیش برای اولین بار مسئولان امور شهری خبر از راه‌اندازی شیوه نوینی در حمل و نقل عمومی پایتخت به میان آوردند، کمتر کسی می‌توانست تصور کند که ماجرای این شیوه جدید به مدت سه سال به درازا بکشد و هیچ سرانجامی نیابد. این طرح نیز خیلی زود مانند بسیاری از طرح‌های دیگر که به یکباره جلوه کرد، ناگهان در انبوهی از مسائل و مشکلات فرو رفت و مثل خورشیدی کم‌فروغ به یکباره افول کرد.

 اگرچه موضوع حمل و نقل عمومی در سال‌های دور و نزدیک به عنوان یکی از مشکلات عمده پایتخت قلمداد می‌شد و همیشه مدیران شهری در پی چاره‌جویی برای حل آن بودند، اما هیچ‌گاه نتوانستند آن‌را به وادی ایمنی برسانند و آن‌را ساماندهی کنند. اما آیا به یکباره راهی پیدا شده بود که ناگهان همه چیز به کناری رانده شود و دریچه‌ای نو به این حوزه گشوده گردد؟

 آیا مونوریل می‌توانست مشکل حمل و نقل پایتخت را حل کند؟ شهری که روزانه بیش از 14 میلیون سفر شهری در درون آن رخ می‌دهد و با 6هزار دستگاه اتوبوس و 40هزار دستگاه تاکسی هنوز در ساماندهی منظم سفرهای شهروندانش به موفقیت دست نیافته بود، می‌توانست با مونوریل راهی تازه در این وادی بپیماید؟

 هر چند ظهور دیر هنگام مترو نیز به این سیستم نه چندان پویا سامانی نداده بود و مونوریل آمد تا دوباره شهروندان به امیدی تازه در رویاهای خود چنگ بزنند و سختی زندگی در تهران را راحت‌تر تحمل کنند. اما نه؛ مثل اینکه همه چیز تغییری اساسی کرد.

شاید اکنون بتوان فارغ از تمام جنجال‌ها و هیاهو‌های این ماجرا، مروری به نمونه‌های جهانی مونوریل در سایر شهرهای دنیا کرد و این مدینه فاضله‌ای که در ذهن شکل گرفته است را در ذهن خود بررسی دوباره ای کنیم.

مونوریل در جهان

 شاید اندکی ناامیدکننده باشد اگر بدانیم که در سراسر دنیا تنها300 کیلومتر مونوریل وجود دارد. تنها 15 کشور دنیا مونوریل را به عنوان بخش کوچکی از سیستم حمل و نقل در برخی شهرهای خود به کار گرفته‌اند و تعداد خطوط فعال مونوریل در شهرهای جهان تنها 47خط است. شاید عمده توجه بسیاری از مدیران شهری برای به کارگیری از این سیستم در حمل و نقل عمومی خود، تنها کارکرد تزئینی و جاذبه‌های نوین تکنولوژیکی باشد.

 این واقعیتی انکارناپذیر است که هیچ‌گاه مونوریل به صورت گسترده در سطح شهرهای دنیا ساخته نشد تا از آن به منظور سیستمی برای حمل و نقل عمومی شهروندان استفاده کنند. در ژاپن که به نوعی در ساخت واگن‌های مونوریل پیشتاز است، تنها 10خط مونوریل به طول 106کیلومتر وجود دارد. آمریکا دومین کشوری است که دارای خطوط مونوریل است. این کشور با داشتن 10خط مونوریل به طول 6/52 کیلومتر جایگاه دوم را در اختیار دارد.

نیمی از خطوط مونوریل این کشور دارای کارکرد تفریحی است و از مونوریل به عنوان یک سیستم حمل و نقل رفاهی و غیرترانزیتی بهره می‌برد. سومین کشوری که دارای خطوط مونوریل به لحاظ طول خطوط است، مالزی بوده که با داشتن 5 خط به طول 3/28 کیلومتر، که نیمی از آن دارای رویکرد تفریحی است.

 پس از این کشورها آلمان با 5/23کیلومتر و 3 خط و چین با 5/23 کیلومتر و با سه خط، سنگاپور با 2/10 کیلومتر و با سه خط و استرالیا با 9/6کیلومتر و سه خط، انگلیس با 7/4 کیلومتر و دارای 2 خط، کره با 4/4کیلومتر و دو خط در رده‌های بعدی قرار دارند.

در تمامی این کشورها عمده سیستم حمل و نقل عمومی به عهده مترو و اتوبوس و سایر ابزار حمل و نقل عمومی است که تنها بخش اندکی از جابه‌جایی‌های شهروندان در شهرهای بزرگ را مونوریل به عهده دارد.

توان ترافیک

 مونوریل‌های جهان به لحاظ ظرفیت در جهان به سه دسته تقسیم می‌شوند. مونوریل‌های بزرگ، مونوریل‌های متوسط، مونوریل‌های کوچک.

مونوریل‌های بزرگ تنها در کشور ژاپن وجود دارد که طول هر واگن آن در حدود 15 متر و ظرفیت حمل و نقل آن روزانه در حدود 8هزار تا 15 هزار نفر است. مونوریل‌های متوسط روزانه در حدود 6 هزار تا 11 هزار نفر را جابه‌جا می‌کند و مونوریل‌های کوچک روزانه در حدود 5 هزار تا 8 هزار سفر را به عهده دارند.

از طرف دیگر مونوریل‌ها به لحاظ حرکت دارای سه گونه است. مونوریل‌های معلق که برای اولین بار در واپرتال(wuppertal ) آلمان از آن استفاده شد. این نوع مونوریل روی ریل به صورت وارونه معلق بوده که از آن به عنوان مونوریل‌های آویزان نیز یاد می‌کنند. مونوریل‌های سوار بر ریل نوع دیگری از مونوریل‌ها هستند که متداول‌ترین مونوریل‌های جهان از این نوعند.

مونوریل‌های مالزی و بخشی از مونوریل‌های آمریکا از این نوع هستند. نوع دیگری از مونوریل‌ها که البته به لحاظ کارایی چندان مورد توجه قرار نگرفته‌اند مونوریل‌های ایستا هستند. این مونوریل‌ها از کناره‌ها به ریل متصل شده‌اند و دارای نمونه‌های کمی در جهانند.

 از میان تقسیم‌بندی انجام شده تنها مونوریل‌های سوار بر ریل معمولی دارای کارکرد ترانزیتی هستند و برای حمل و نقل عمومی در شهرهای پرجمعیت بسیار مناسبند.

پایان ماجرا

 استفاده از مونوریل هنوز در بسیاری از کشورهای جهان با تردید روبه‌روست. بسیاری از کشورهای جهان در طول سالهای گذشته به‌رغم داشتن این سیستم حمل و نقل عمومی، به دلیل مشکلات متعدد، این سیستم را کاملا برچیدند و تمام خطوط آن‌را جمع‌آوری کرده‌اند. مونوریل‌ها به دلیل هزینه بالا و توانایی حمل و نقل پایین هیچ‌گاه در جهان به عنوان سیستم حمل و نقل عمومی مناسب مطرح نشده‌اند.

بی‌تردید استفاده از این سیستم در شهرهای پرجمعیت که حجم ترافیک و سفرهای درون‌شهری در آنها بالاست، مقرون به صرفه نیست. گو اینکه می‌توان به مزایای این سیستم به عنوان یک سیستم زیست‌محیطی و کاملا پاک همواره توجه کرد. اما مونوریل‌ها در مقایسه با سایر سیستم‌های حمل و نقل عمومی مانند مترو از رتبه بسیار پایین‌تری برخوردارند.

 هم اکنون در سراسر جهان تنها 47 خط مترو با طول300کیلومتر در 15 کشور مشغول به فعالیتند که بسیاری از این خطوط در زمره خطوط تفریحی و گردشگری به کار گرفته شده‌اند.

شاید استفاده از تجارب بسیاری از کشور‌های جهان و نگاهی علمی به آن در استفاده از مونوریل به عنوان یک سیستم حمل و نقل عمومی جامع بی‌تاثیر نباشد. در حالی که امروزه بسیاری از کشورهای دارای خطوط مونوریل به دلیل هزینه بالا و کارایی نازل آن به جمع‌آوری این سیستم از ناوگان حمل و نقل عمومی خود سرگرم هستند چگونه می‌توان در کشور خودمان برای بکارگیری از این سیستم در حمل و نقل پایتخت سخن گفت؟ این واقعیت که مونوریل‌ها بیشتر با هدف غیر ترانزیتی در جهان مورد بهره برداری قرار می‌گیرند، شاید پاسخی باشد بر سالها پرسش بی‌جواب در این باره.