آشنایی با دوسازه؛ ساز محلی خراسان

این ساز در بعضی از نواحی ایران دارای اسامی مختلفی‏ از قبیل دونی، جفتی، قشمه و دوزله می‏‌باشد.

دوسازه دارای سابقه‏ بسیار قدیمی بوده، به طوری که فارابی این ساز را مزمار المثنی یا مزدوج خوانده است و بعضی از قدما آن را دو آهنگ نیز لقب‏ داده‏‌اند. این ساز از خانواده سازهای بادی چوبی قمیش‌‏دار محسوب می‏‌شود.

قسمت‌های تشکیل دهنده دوسازه عبارتند از:

زبانه: دوسازه جزء سازهای تک زبان‌ه‏ای مضاعف‏ می‏‌باشد. جنس زبانه از نی است، این زبانه از نی باریکی‏ ساخته می‏‌شود که قسمتی از روی آن را به موازات طول نی‏ برش می‏‌دهند.

زبان دوسازه از یک طرف مسدود است و از طرف دیگر باز است و طرز قرار گرفتن آن روی بدنه به شکلی‏ است که طرف باز آن در داخل بدنه قرار می‏‌گیرد. این زبانه تقریبا بین ۴ تا ۶ سانتی‏متر است.

در هنگام نواختن دوسازه، زبانه را باید خیس کرد. این ساز دو زبانه دارد که در منطقه‏ گناباد، به زبانه«سوک» گفته می‏‌شود. این دو باید به صورت‏ هم صدا باشند. اگر صدای حاصله به نظر نوازنده هم‌صدا نباشد با جلو و عقب کشیدن زبانه‌‏ها آن را به اصطلاح خودشان جفت‏ می‏‌کنند.

لوله‏‌های صوتی: سوراخ‌های روی این لوله‌ها تعبیه‏ می‏‌شود و جنس آن از نی، استخوان و یا لوله‌‏های‏ فلزی است.

ولی دوسازه استخوانی خوش صداتر و پخته‏‌تر از دیگر سازه‌‏ها می‏‌باشد. زبانه‏‌ها روی این‏ لوله‌‏های صوتی قرار می‏‌گیرند و این لوله‌‏های صوتی به‏ وسیله نخ با هر چیز دیگری به همدیگر چسبانده می‏‌شوند.

این ساز دارای ۵ سوراخ است که این سوراخ‌ها روی‏ ساز و به موازات یکدیگر قرار می‏‌گیرند. وسعت صدائی این‏ ساز حدود شش نت است. شیوه نفس‏گیری در این ساز همانند سرنا می‌‏باشد.

از دوسازه در مراسم جشن و سرور استفاده می‏‌شود. به جز منطقه گناباد که دوسازه، هنوز مورد استفاده قرار می‌گیرد، در جنوب خراسان‏ تقریبا مهجور یا منسوخ مانده است.