نادر علیدادی سلیمانی، مدیر پایگاه میراث فرهنگی شهرستان جیرفت و کارشناس ارشد باستان‌شناسی درباره آغاز ماجرای تاراج آثار باستانی جیرفت به خبرنگار ما می‌گوید: حفاری‌های غیرمجاز در بهار سال79 در کناره هلیل‌رود در دشت جیرفت به‌صورت اتفاقی با جریان آب که بخشی از یک گورستان پیش از تاریخ را شست و اشیایی را آشکار ساخت، آغاز شد و با آشکار شدن این اشیا، احتمال وجود اشیای تاریخی در روستای مطوط‌آباد و روستا‌های پیرامون افزایش یافت که با باخبرشدن قاچاقچیان اشیای تاریخی فرهنگی، پای این سودجویان به معرکه باز شد و بدین‌ترتیب بازار خرید و فروش اشیای باستانی رونق گرفت.
انجام کاوش‌های باستان‌شناسی بعد از پایان غارت
مدیر پایگاه میراث فرهنگی جیرفت می‌گوید: این حفاری‌های غیرمجاز متأسفانه تا سال81 کم‌و بیش تداوم داشت. هر چند که حفاظت تپه‌ها و محوطه‌ها به‌صورت مقطعی به نیرو‌های حفاظتی در قالب قرارداد سپرده می‌شد اما با پایان قرارداد متاسفانه مجددا تپه‌ها و محوطه‌هایی که غریب واقع شده بودند مورد طمع‌ورزی‌های غارتگران میراث کهن بشری واقع شده و به یغما می‌رفت. وی می‌گوید: در سال82 سازمان میراث فرهنگی با استخدام افراد بومی اقدام به تشکیل پایگاه‌های حفاظت میراث فرهنگی در منطقه کرد و بدین ترتیب غارت گسترده تپه‌ها و محوطه‌ها پایان یافت. این کارشناس ارشد باستان‌شناسی ادامه می‌دهد: کاوش‌های نجات، سال1380 خورشیدی با هدف پایان بخشیدن به حفاری‌های غیرمجاز در منطقه در محوطه گورستان ریگ انبار دشت جیرفت و محوطه کنار صندل آغاز شد و متعاقب آن کاوش‌های علمی باستان‌شناسی در تپه‌های شمالی و جنوبی کنار صندل به‌طور همزمان شروع شد که این اقدام رویداد فرهنگی بسیار مهم و ارزنده‌ای در منطقه به‌شمار می‌رفت.
شکل‌گیری یک هیات باستان‌شناسی مرکب از باستان‌شناسان ایرانی و خارجی و متخصصین میان‌رشته‌ای چون استخوان‌شناس، گیاه باستان‌شناس، زمین‌ریخت‌شناس، متخصص مهر، کارشناس مرمت اشیا، نقشه‌بردار و... رویداد فرهنگی گرانبهایی بود که هرساله در فصل مناسب آب و هوایی( چنان‌که می‌دانیم جیرفت در منطقه گرم آب و هوایی قرار گرفته است) در پاییز و زمستان به کاوش در تپه‌های یاد‌شده می‌پرداختند به‌طوری که این کاوش‌ها تا سال1386 تداوم یافت. برپایی همایش‌های باستان‌شناسی در جیرفت، کرمان یا تهران و برگزاری گردهمایی‌های بزرگ بین‌المللی از دیگر رویداد‌های مهم فرهنگی در معرفی و شناساندن تمدن حوزه فرهنگی هلیل‌رود و جیرفت به شمار می‌رفت و علاوه بر این احداث ساختمانی توسط دوستداران فرهنگ و تمدن جیرفت در این شهر و تجهیز آن توسط سازمان میراث فرهنگی تحت عنوان موزه جیرفت اقدام خوب دیگری در راستای اهداف فرهنگی، در این حوزه غنی تمدنی بود؛ هر چند که نباید 6فصل کاوش‌های علمی و باستان‌شناسی در تپه‌های باستانی جیرفت و بررسی‌های باستان‌شناختی که در نواحی کوهستان و دشت جیرفت صورت می‌گرفت را نادیده گرفت. سلیمانی می‌افزاید: کاوش‌های باستان‌شناختی جیرفت که با شور و حرارتی وصف ناشدنی صورت می‌گرفت طی 3-2 سال اخیر متوقف شده و محدود به بررسی باستان‌شناسی شده است.
یادگاری از عصر مفرغ
مدیر پایگاه میراث فرهنگی جیرفت می‌گوید: برگرداندن 2 مجموعه از اشیای تاریخی فرهنگی جیرفت که توسط باندهای قاچاق اشیای عتیقه از مرزها خارج و به مجموعه‌های خصوصی در انگلیس راه یافته بود هرچند اقدام ارزشمندی در این راستا به شمار می‌آید اما به‌نظر می‌رسد در مقایسه با حدود 130قلم شیء با ارزش مربوط به تمدن جیرفت که از کشور خارج شده است چندان چشمگیر نیست.
سلیمانی به قدمت اشیای تاریخی کشف‌شده اشاره کرده و می‌افزاید: بر پایه کاوش‌های باستان‌شناختی که در تپه‌های کنار صندل جیرفت صورت گرفت شواهدی از یک تمدن در عصر مفرغ در هزاره سوم پیش از میلاد که همزمان با دوران شهرنشینی است به دست آمد. شواهدی چون آثار معماری شهرنشینی، یک دژ حاکم‌نشین و آثار گرانبهایی چون الواح آجری که قدیمی‌ترین نمونه‌های خط در جنوب شرق ایران به شمار می‌رود، اثر مهر و اشیای بسیار متنوعی از سنگ کلوریت که خاص تمدن جیرفت است، از وجود تمدنی غنی در هزاره سوم پیش از میلاد در جنوب شرق ایران و دشت جیرفت حکایت دارد. تمدنی بسیار غنی و شکوفا که از جامعه مرفه در خلال هزاره سوم پیش از میلاد حکایت دارد و با تمدن کهن بشری در حوزه رود سند(پاکستان امروزی) در شرق و تمدن میان‌رودان (بین‌النهرین، عراق امروزی) در غرب، در ارتباط و مراوده فرهنگی- تجاری بوده و ضمن تأثیرگذاری، از تمدن‌های یاد‌شده نیز تأثیر پذیرفته است.
همه آثار غارت شده از کشور خارج نشده است
کارشناس ارشد باستان‌شناسی در رابطه با برگرداندن این اشیای تاریخی توسط مردم نیز می‌گوید: اقدامات فرهنگی دوستداران تمدن جیرفت و اعضای هیات باستان‌شناسی در جهت آگاه‌سازی مردم منطقه با برپایی جلسات سخنرانی و همایش‌های کوچک منطقه‌ای نتایج خوبی در بر داشت که از آن جمله می‌توان به بازگشت و اهدای تعداد قابل توجهی از اشیای باستانی و تاریخی فرهنگی که در دست مردم بود به موزه یاد کرد.
وی گفت: اشیای جیرفت در حال حاضر در موزه جیرفت( که به‌رغم کوچکی نمایانگر تمدنی باشکوه از عصر مفرغ است)، در تالار موزه کرمان، موزه ملی تهران و موزه آذربایجان (تبریز) به نمایش درآمده است. سلیمانی عقیده دارد که هنوز تعداد قابل‌توجهی از اشیای حاصل از حفاری‌های غیرمجاز در دست سودجویان آثار تاریخی فرهنگی است و آنها منتظر فرصتی برای خروج این اشیا از کشور هستند. به‌عنوان نمونه می‌توان به کشف و شناسایی اشیایی در جاده‌های ارتباطی استان کرمان یا خارج از استان کرمان اشاره کرد که توسط دستگاه‌های امنیتی و انتظامی توقیف شده و توسط کارشناسان باستان‌شناسی کارشناسی می‌شود؛ ازجمله کشف 3 قطعه با ارزش در هفته‌های گذشته در بم.
کارشناس ارشد باستان‌شناسی به پتانسیل‌های این منطقه اشاره کرده و ادامه می‌دهد: براساس بررسی مطالعات و پژوهش‌های باستان‌شناسی که تاکنون در حوزه فرهنگی هلیل‌رود (شهرستان‌های جنوبی استان کرمان) صورت گرفته است این بخش از استان کرمان و جنوب شرق ایران غنای فراوانی در مطالعات باستان‌شناسی دارد که به‌رغم این قابلیت‌های فراوان هیچ‌گاه مورد مطالعه جدی و برنامه‌ریزی درازمدت و هدفمند قرار نگرفته است.
ضرورت تأسیس پژوهشکده باستان‌شناسی در جیرفت
سلیمانی می‌گوید: شکل‌گیری یک پژوهشکده باستان‌شناسی در جیرفت می‌توانست ضمن شناسایی این بخش از ایران به جامعه باستان‌شناسی، خدمت بزرگی به باستان‌شناسی ایران، بلکه جهان در جهت آگاهی و توالی فرهنگی- تمدنی بشر حداقل از دوره نوسنگی تا ادوار میانی اسلامی عرضه کند. بنا به شنید‌ه‌ها، دانشگاه جیرفت از مهرماه سال‌جاری اقدام به پذیرش دانشجو در رشته باستان‌شناسی خواهد کرد که امید است این اقدام با همکاری باستان‌شناسان حوزه میراث فرهنگی قدم‌های باارزشی را در جهت شناسایی این تمدن کهن بردارد.
مدیر پایگاه میراث فرهنگی جیرفت اعتقاد دارد حوزه‌ای با غنای فرهنگی- تمدنی هلیل‌رود قابلیت آن را دارد که هیات‌ها و متخصصین باستان‌شناسی ادوار مختلف (پیش از تاریخ، دوره تاریخی و دوره اسلامی) به پژوهش، کاوش و مطالعه باستان‌شناسی در آن بپردازند.
سرقت بی سابقه میراث فرهنگی
نادر علیدادی سلیمانی،مدیر پایگاه میراث فرهنگی شهرستان جیرفت می‌گوید: از آنجا که سازمان میراث فرهنگی وقت، پرسنل کافی برای حفاظت فیزیکی لازم را نداشت به دستگاه‌های نظامی و انتظامی متوسل شد اما موج غارت و گستردگی آثار، موجب جلوگیری از چپاول گورستان‌ها یا خروج اشیا از مرز‌های کشور نشد تا جایی که قاچاقچیان بین‌المللی اشیای تاریخی فرهنگی در قالب باندهای اشیای عتیقه ظرف چند ماه، بسیاری از اشیای با ارزش و بی‌همتای تاریخی فرهنگی را از مرزها خارج و وارد مجموعه‌های خصوصی یا موزه‌های خارج از کشور (لوور، موزه‌های انگلیس و...)ساختند. سلیمانی ادامه می‌دهد: غارت و چپاول محوطه‌ها که گستره و سراسر منطقه و بلکه شهرستان‌های همجوار را در بر گرفته بود خسارات جبران‌ناپذیری به تپه‌ها، محوطه‌ها و گورستان‌های پیش از تاریخ و دوره تاریخی در دشت جیرفت، دشت رودبار، قلعه‌گنج، منوجان، فاریاب، اسفندقه و مناطق کوهستانی پیرامون دشت‌های یاد‌شده وارد آورد. موج این غارت به نحوی سنگین و سهمگین بود که بسیاری از تپه‌ها و گورستان‌ها به میزان 100درصد تخریب شد و متأسفانه آثار و شواهد باستان‌شناختی لایه‌های فرهنگی یا داده‌های باستان‌شناختی بسیاری از فرهنگ‌های کهن جنوب شرق ایران تخریب شد و از بین رفت.
