ماجرای شکل‌گیری شبکه ژئوپارک‌های جهان به زمانی بازمی‌گردد که بخش علوم زمین و محیط‌زیست سازمان جهانی یونسکو اعلام کرد که مناطق طبیعی بسیاری در جهان شایستگی ثبت در ردیف میراث جهانی بشر را دارند ولی چون این بخش هزینه‌ای برای ارائه کمک‌های مالی به آن مناطق را ندارد بهتر است شبکه‌ای داوطلبانه برای حفاظت و صیانت از آنها ایجاد شود تا بدین‌ترتیب این مناطق که به لحاظ ویژگی‌های زمین شناسی و جلوه‌های زیستی جذابیت دارند حفظ شوند.
ژئوپارک قشم نیز از این قاعده مستثنی نبود و در سال 83 به شبکه جهانی ژئوپارک‌ها پیوست تا بدین‌ترتیب رکورد دار یکی از نخستین کشورهای دارای ژئوپارک در جهان شناخته شود. بیژن فرهنگ دره شوری بانی ثبت ژئوپارک قشم در شبکه جهانی ژئوپارک‌ها شد. بازرسان شبکه جهانی ژئوپارک‌ها هر چهار سال یک‌بار 88 ژئوپارک ثبت شده در جهان را مورد بازرسی قرار می‌دهند تا از تلاش کشورهای دارای این جاذبه زمین شناسی و جذاب مطلع شوند و درصورت کم‌کاری اعضا که منجر به آسیب‌دیدن شبکه ژئوپارک‌ها خواهد شد با حذف عضو کم‌کار، عضو جدیدی را به شبکه جهانی ژئوپارک‌ها وارد کنند تا بدین‌ترتیب، این شبکه جهانی که در زیرمجموعه سازمان یونسکو قرار دارد دچار مشکل نشود.
آخرین بازرسی از ژئوپارک جهانی قشم که چند سال پیش صورت گرفت مشخص کرد که این عضو شبکه در برخی موضوعات همچون تأثیر بر جامعه محلی، فعالیت در معرفی این اثر به جهانیان، انتشارات و حفاظت دچار مشکل است. در آن سفر کارشناسان یونسکو به ایران مهلت دادند تا کاستی‌های موجود از نگاه بازرسان را بلافاصله برطرف کند.
اکنون دو بازرس شبکه جهانی ژئوپارک‌ها در راه ایران هستند تا طی اقامت چهار روزه خود در جزیره قشم مشخص کنند که ایران تا چه اندازه در برطرف کردن نواقص موفق بوده است تا بدین‌ترتیب ماندگاری ژئوپارک قشم در شبکه ژئوپارک‌ها تضمین شود یا ایران به‌عنوان عضو کم‌کار شبکه جهانی ژئوپارک‌ها معرفی شود.
گردشگری تنها مسیر توسعه قشم
دکتر ناصر کرمی استاد دانشگاه و کارشناس گردشگری و محیط‌زیست درخصوص اهمیت ژئوپارک‌ها به‌ویژه ژئوپارک قشم به همشهری می‌گوید: ژئوپارک به نقاطی گفته می‌شود که در آن مجموعه‌ای از ویژگی‌های زمین شناختی در کنار هم جمع شده باشند و جذابیت خود را از خصوصیات زمین‌شناسی یا معرفی‌شدن در جلوه‌های بصری مانند آنچه در ژئوپارک واقع در صحرای جنوب آمریکا وجود دارد، می‌گیرد.
ناصر کرمی با تأکید بر اینکه ژئوپارک به راحتی می‌تواند در ردیف یکی از 10 جاذبه برتر میراث طبیعی جهان در جذب گردشگر خارجی قرار بگیرد، به طرح ارائه‌شده در توسعه جزیره کیش در سه محور برچیدن صنعت، محدود کردن صادرات و تمرکز جدی بر صنعت گردشگری اشاره کرد و ادامه داد: براساس طرح ارائه شده، صنعت برچیده شد، تجارت محدود شد و سرمایه‌گذاری در توریست متمرکز شد و نتیجه آن شد که اکنون جزیره کیش با 65 درصد ظرفیت اشغال هتل‌ها از مهم‌ترین جزیره‌های گردشگری ایران است. کرمی بر اجرای همین طرح در جزیره قشم تأکید می‌کند و می‌گوید: باید تمام جزیره قشم را به‌صورت یک ژئوپارک دید و در این تعریف باید صنعت را از جزیره قشم برچید، تجارت را محدود کرد و اولویت نخست آن را گردشگری قرار داد. وی تأکید کرد: قشم ظرفیت تبدیل‌شدن به جزیره صنعتی را به‌دلیل محدود بودن جزیره ندارد و تنها مسیر توسعه آن تمرکز بر گردشگری با محوریت سه جاذبه ساحل، ژئوپارک و جلوه‌های زندگی بومی است.
تلاش برای ماندگاری در فهرست جهانی
در جزیره قشم، محمد هاشم داخته مدیر ژئوپارک قشم از مغایرت‌نداشتن فعالیت صنعتی با توسعه پایدار در جزیره سخن می‌گوید و این در حالی است که ناصر کرمی کارشناس گردشگری و محیط‌زیست به‌شدت از برچیدن صنعت در جزیره قشم به‌دلیل محدودیت و نبود ظرفیت صنعتی این جزیره دفاع می‌کند. مدیر ژئوپارک قشم همچنین درخصوص ایراداتی که کارشناسان شبکه جهانی ژئوپارک‌ها درخصوص مشارکت نداشتن مردم محلی در جهت حفظ و صیانت از ژئوپارک قشم گرفته و خواستار رفع آن از سوی ایران شده بودند، گفت: به اعتقاد من از همان دوران که مهندس دره شوری از بهترین کارشناسان ایران مدیریت محیط‌زیست قشم را پایه‌گذاری کرد، کار با جامعه محلی شروع شد و اکنون مردمی که زمانی تخم لاک‌پشت‌های دریایی در معرض خطر انقراض را برای استفاده دارویی برداشت می‌کردند خود در پروژه تخمگذاری لاک پشت‌های دریایی قشم و لاک پشت پوزه عقابی که از گونه‌های در معرض انقراض جهان است مشارکت می‌کنند و زنانشان نیز صنایع‌دستی خود را با نگاره‌هایی از لاک‌پشت‌های دریایی عرضه می‌کنند.
داخته همچنین با اشاره به ضرورت رفع ایرادات کارشناسان شبکه جهانی ژئوپارک‌ها در قشم گفت: در جلسه‌ای که رئیس سازمان میراث فرهنگی، نماینده کمیسیون ملی یونسکو و دفتر تسهیلات جهانی محیط‌زیست و مدیرعامل منطقه آزاد قشم حضور داشتند قرار بر این شد تا تمامی ایرادات کارشناسان شبکه جهانی در یونسکو در طول سه ماه برطرف و نیز جبران شود.
به گفته وی، ایرادات اصلی بازرسان این بود که وسعت ژئوپارک قشم می‌بایست افزایش می‌یافت و مشارکت جامعه محلی بیشتر می‌شد. همچنین انتشارات و وب‌سایت ژئوپارک ناقص بود که می‌بایست برطرف می‌شد. در ضمن رفع نواقص می‌بایست به‌گونه‌ای باشد که تخریبی در ژئوپارک ایجاد نشود، حتی اگر نام ژئوپارک قشم از شبکه جهانی خط می‌خورد فعالیت‌ها نباید به‌گونه‌ای می‌بود که ژئوپارک قشم دچار تخریب شود. بنابراین فعالیت‌ها برای رفع ایرادات یونسکو بیشتر شد.
در نخستین اقدام در چهارمین همایش ثبت آثار طبیعی و تاریخی کشور 25 اثر داخل ژئوپارک قشم به‌عنوان آثار طبیعی و تاریخی به ثبت ملی رسیدند، ایجاد زیرساخت‌ها شروع شد، تابلوهای اطلاع‌رسانی، جهت نماها، معرفی روستاهای همسایه ژئوپارک و تابلوهای اعلام آثار تاریخی و طبیعی موجود در آن نصب شدند و حتی مرکز بازدید‌کنندگان ژئوپارک نیز ساخته و مسیرهای دسترسی سواره و پیاده به سایت‌های ژئوپارک ایجاد شدند. وب‌سایت معرفی نیز به زبان انگلیسی راه‌اندازی شد. بروشورهای جداگانه همراه با کدهای اخلاقی نیز برای گردشگران منتشر شد تا گردشگران بدانند در هر سایت از ژئوپارک چه مواردی را باید رعایت کنند. همچنین هشت مقاله نیز با هدف معرفی ژئوپارک قشم به جهان در اجلاس ژاپن ارائه شد.
آنطور که داخته می‌گوید فعالیت‌های انجام شده در شش ماه اخیر در ژئوپارک قشم ماندگاری این ژئوپارک را در شبکه جهانی ژئوپارک‌های یونسکو تضمین می‌کند و نباید نگران حذف این منطقه از فهرست جهانی ژئوپارک‌ها بود.
