3 سال پس از چاپ اسکناس‌های 2 هزار تومانی، از روز دوشنبه 21 اسفند 85، شش میلیون برگه اسکناس 5 هزار تومانی نو در بانک‌ها آماده ورود به چرخه اقتصاد کشور و البته کیف پول و احیاناً جیب شلوار شما هستند.
مخالفان چاپ اسکناس‌های درشت عقیده دارند که چاپ این اسکناس‌ها موجب بروز آثار تورمی در جامعه می‌شود، ولی مسئولین بانک مرکزی با این ادعا مخالفند و آثار تورمی ناشی از چاپ اسکناس درشت را موقتی و ناشی از تأثیر روانی آن می‌دانند.
در عوض آنها معتقدند با چاپ اسکناس‌های درشت، جابجایی پول آسانتر می‌شود، هزینه چاپ اسکناس کمتر می شود و...
به هر حال، ما بدون اینکه به دعوای مخالفان و موافقان چاپ اسکناس کاری داشته باشیم، قصد داریم صرفاً در مورد این تکه کاغذ با ارزش و دوست داشتنی صحبت کنیم: اسکناس.
اسکناس‌های چینی قدیمی روی کاغذهای ساخته شده از پوست درخت توت چاپ می‌شدند، ولی اسکناس‌های امروزی، اغلب از کاغذ سنگین ساخته می‌شوند که گاهی هم در ترکیب با کتان یا منسوجات دیگر است.
بطور کلی، کاغذی که در چاپ اسکناس مورد استفاده قرار می‌گیرد، در مقایسه با کاغذ معمولی قابلیت ارتجاعی بیشتری دارد و در برابر فرسودگی و پارگی مقاومت بیشتری نشان می‌دهد.
با این وجود، فرسودگی اسکناس‌ها و هزینه‌های مربوط به امحاء و جایگزینی آنها همواره باعث دردسر بوده است. به همین دلیل ، بررسی‌ها بر روی استفاده از مواد مقاوم‌تر و البته به صرفه در چاپ اسکناس همچنان ادامه دارد. یکی از گزینه‌های پیش رو، استفاده از اسکناس‌های پلاستیکی است.
در سال 1983 میلادی، اولین اسکناس‌ها از جنس پلیمر در کاستاریکا و هائیتی به چاپ رسیدند. در سال 1988 استرالیایی‌ها نوعی اسکناس پلاستیکی از جنس پلیمری مخصوص را ساختند و در سال 1996 به‌عنوان اولین کشور، اسکناس‌های پلیمری را در گردش انداختند.
از آن تاریخ به بعد، برخی کشورهای دیگر هم اسکناس‌های پلاستیکی را وارد چرخه اقتصاد خود کردند.اسکناس‌های پلاستیکی، دوام بیشتری نسبت به اسکناس‌های معمولی دارند و جعل آنها هم بسیار مشکل‌تر است.
با این وجود، کارشناسان اقتصادی سال‌هاست به این نتیجه رسیده‌اند که بهترین راه برای مقابله با فرسودگی و جعل اسکناس، روی آوردن به کارت‌های اعتباری است.
اسکناس‌های بدون گوشه
فرسودگی زود هنگام اسکناس‌ها، یکی از مشکلات عمده در رابطه با اسکناس در کشور ماست. بنابر اعلام بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، عمر متوسط اسکناس در کشورهای پیشرفته 10 سال و در کشوری مثل پاکستان 8-7 سال است.
در حالیکه این مدت در ایران فقط 5 سال است. با این توضیح که این مدت در گذشته حدود 5/3 سال بود که با هشدارهای مسئولین، به 5 سال افزایش یافته است!
طبق این گزارش، علت اصلی فرسودگی اسکناس در کشور ما، بی‌توجهی در نگهداری آنهاست که در تعدادی از صنوف نظیر مشاغل فنی، تعمیرکاران و فعالان بازار میوه بیشتر مشاهده می‌شود.
به گفته سید جلال جلیلیان، مدیرکل ریالی و نشر بانک مرکزی، سالانه باید 1 میلیارد و 400 میلیون برگ اسکناس به‌دلیل فرسودگی از جریان خارج شود که به‌دلیل محدودیت‌های سیستم بانکی، تنها نیمی از آنها، یعنی 700 میلیون قطعه، از جریان خارج می‌شود.
این در حالی است که متوسط هزینه چاپ هر برگ اسکناس جدید در کشور 187 ریال است و جمع‌آوری، امحاء و جایگزینی 700 میلیون قطعه اسکناس، سالانه 12 میلیارد تومان برای دولت هزینه دارد.
بلاهای اسکناس
در اینکه اسکناس‌های آلوده موجود در بازار پولی ایران، عامل انتقال بسیاری از بیماری‌ها هستند، تردیدی نیست ولی در مجامع علمی و پزشکی دنیا هم پژوهش مدون و قابل استنادی در این زمینه دیده نمی‌شود.
بنابراین به سخنان آقای دانش جعفری، وزیر محترم امور اقتصادی و دارایی بسنده می‌کنیم: «اسکناس 70 نوع بیماری را به انسان منتقل می‌کند!»
ایمنی اسکناس
هر چقدر جنس کاغذ اسکناس و طراحی آن ساده‌تر باشد، جعل اسکناس هم برای جاعلان آسانتر می‌شود، بنابراین فاکتورهای ایمنی به‌کار رفته در اسکناس‌ها روز به روز بیشتر می‌شوند. به عنوان مثال اسکناس 2 هزار تومانی دارای 11 فاکتور ایمنی است که برخی از آنها را نام می‌بریم.
1) نخ امنیتی: این نخ که دارای روکش فلزی است و آرم بانک مرکزی هم در زمینه آن به چشم می‌خورد، درون خمیره کاغذ قرار دارد و فقط بخش‌هایی از آن در سطح کاغذ نمایان است.
2) ریز چاپ برجسته با نوشته «بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران» که در سمت راست اسکناس با ذره بین قابل مشاهده است.
3) نشانه برجسته برای تشخیص نابینایان که بصورت 3 دایره قابل لمس در گوشه سمت چپ پایین اسکناس قرار دارد.
4) واترمارک با تصویر حضرت امام(ره) که بصورت 3 بعدی در خمیره کاغذ قرار دارد و برای دیدن آن باید اسکناس را در مقابل تابش نور مستقیم قرار داد.
5) طرح مخفی: با تغییر زاویه اسکناس به نحوی که روی اسکناس بصورت افقی در مقابل چشم قرار گیرد، در سمت چپ تصویر حضرت امام(ره)، طرح مخفی به‌صورت عدد 200000 نمایان می‌شود.
6) مرکب فلورسنت: با تابش نور ماوراء بنفش به قسمت روی اسکناس، رنگ امضای وزیر امور اقتصادی و دارایی و رییس بانک مرکزی از مشکی به سبز فسفری تغییر می‌کند، رنگ شماره سریال از قرمز به طلایی تغییر می‌کند و...
برای آشنایی دقیق با این ویژگی‌ها به سایت بانک مرکزی ایران به آدرس www.cbi.ir مراجعه کنید.
و بالاخره اسکناس 5 هزار تومانی
بنابر اعلام بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، از روز 21 اسفند 1385، اسکناس‌های 5 هزار تومانی در کشور توزیع می‌شود. اسکناس جدید به رنگ نارنجی و به ابعاد 79 در166 میلی‌متر است ( یعنی 1 میلی متر در عرض و3 میلی‌متر در طول، بزرگتر از اسکناس 2 هزار تومانی).
در روی اسکناس تصویر حضرت امام خمینی(ره) به چاپ رسیده است و در پشت اسکناس، نقشه ایران دیده می‌شود که در میان آن، نماد انرژی هسته‌ای و نیز روایتی از رسول اکرم(ص) که: «دانش اگر در ثریا هم باشد مردانی از پارس به آن دست خواهند یافت» به چشم می‌خورد. در پایین نقشه ایران نیز خلیج فارس نقش بسته است.
اصول کلی ایمنی این اسکناس هم مشابه با مواردی است که در مورد اسکناس‌های 2 هزار تومانی ذکر شد.
3 سال پیش وقتی اسکناس‌های 2 هزار تومانی وارد بازار شد، بسیاری از افراد به نحوه طراحی این اسکناس و بویژه نوع عکسی که از بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران چاپ شده بود، انتقاد کردند تا جایی که برخی از نمایندگان مجلس با این توضیح که تصویر رسم شده از امام‌راحل متناسب با شخصیت اخلاقی و متانت ایشان نیست، خواستار جلوگیری از ادامه انتشار آن شدند.
اما در مقابل، بانک مرکزی اعلام کرد که این عکس، با هدف نشان دادن حالت اسطوره‌ای و صلابت بیشتر ایشان انتخاب شده است. حال باید دید که اسکناس 5 هزار تومانی هم با مشکل مشابهی مواجه می‌شود؟
