از دیرباز تاکنون یک یا چند روز مانده به ماه مبارک رمضان، مردم به پیشواز این ماه رفته و گرفتن روزه را آغاز و علاوه بر آن مساجد را نیز غبارروبی و نظافت می‌کنند.
دعوت از روحانی برای برپایی نماز جماعت و بیان احکام شرعی در طول ماه مبارک رمضان در نقاط روستایی از دیگر آداب مربوط به این ماه است.
در برخی شهرها و روستاهای استان سمنان زنان به مناسبت فرا رسیدن این ماه به سر، دست و پاهای خود حنا می‌بندند و این آیین همراه با ذکر صلوات و نیایش صورت می گیرد.
تهیه مایحتاج مورد نیاز ماه رمضان در نقاط شهری و روستایی از چند روز مانده به آغاز این ماه عزیز مرسوم است.
در شهر مجن شستشو وسایل خانه و مالیدن دوغاب گل قرمز به نمای دیوارهای کاهگلی در استقبال از رمضان صورت گرفته و در دیگر نقاط تهیه آرد برنج وگندم برای پخت حلوا مورد توجه زنان کدبانو و خانه دار است.
آداب سحر و افطار
پیش از این در شب های ماه رمضان و به هنگام سحر فردی خوش صدا بر روی پشت بام خانه خود یا مسجد اقدام به خواندن دعا و مناجات می‌کرد، گاهی نیزاین افراد در حین گذر از کوچه های هر محله با خواندن ادعیه سحرگاهی اهالی را بیدار می کردند و این کار در اصطلاح محلی، «شب خوانی» (شوخوانی) گفته می شود.
امروزه صدای دعا و مناجات از بلندگوی مساجد نقاط شهری و روستایی به گوش می رسد. ولی روش هایی مثل کوبیدن بر روی ظروف مس و طبل، بیدار کردن اهالی یک کوچه، یا محله توسط فردی از همسایگان و زدن زنگ خانه یا کوبیدن دیوار خانه های قرار گرفته در مجاورت یکدیگر نیز مرسوم است.
مراسم شوخوانی وقت سحر
در برخی روستاهای استان سمنان برای بیدار کردن همشهریان خود اقدام به خواندن مراسم شب خوانی می‌کنند که نمونه‌هایی از آن عبارتند از:
- الله تویی، مرد تویی، دانایی / از مورچه ای که دم زند در ته چاه / از دم زدن مور آگاه تویی یا الله / یا رب تو گناهان مرا دو نیمه کن درعرصات / نیمی به حسن ببخش، نیمی به حسین.
چاووشی خوانی در منطقه خوارتوران شاهرود
اهالی روستای عشقوان در منطقه خوارتوران بیارجمند شاهرود مراسم شب خوانی را چووشی (چاوشی) می گویند. ایشان با پنهان شدن ستاره َپل از خوردن سحری دست می‌کشند.
هنگام غروب آفتاب و بگوش رسیدن صدای اذان، وقت افطار و باز کردن روزه است. زنان برای تهیه افطار از هنگام ظهر مشغول پخت غذا و تهیه سفره افطاری می شوند.
مرسوم است که پس از صرف افطار مردان و زنان خود را به مسجد محل رسانده و نماز مغرب و عشاء را به جماعت می خوانند. در برخی مساجد نیز نماز جماعت قبل از بازکردن روزه اقامه می شود.
هر روز ماه مبارک رمضان با یک جزء قرآن
بطور کلی حضور افراد در نمازهای جماعت یومیه در ماه مبارک رمضان بیشتر مورد توجه است. مردان و زنان پس از خواندن نماز جماعت ظهر و عصر به تلاوت قرآن می پردازند. قرائت یک جزء از کلام الله مجید در هر روز از ایام این ماه مورد توجه اهالی منطقه است.
در برخی نقاط پس از ختم کامل قرآن، هر کس به فراخور وسع مالی خود مقداری نبات، نقل، برنج یا گلاب به جلسه آورده و به نیت برکت بین حاضران پخش می کند.
در برخی مناطق هر فردی که بر اساس نوبت سوره قل هوالله را قرائت کند، پس از ماه رمضان دیگر افراد جلسه را برای خوردن آش و یا شیرینی به منزل خود دعوت می کند.
دعوت از دوستان، اقوام و آشنایان برای صرف افطار از دیگر رسومی است که در این ایام بر گزار می شود؛ برخی اهالی شهر دامغان در اولین جمعه ماه مبارک رمضان در خانه های خود نماز جعفر طیار می خوانند.
غذاهای مرسوم افطار و سحر
اهالی استان سمنان در ماه مبارک رمضان برای وعده سحری از غذاهایی چون برنج و خورشت و گاهاً ته چین و آبگوشت استفاده می کنند.
ایشان به هنگام غروب آفتاب و با شنیدن اذان، روزه خود را با قدری آب گرم، نمک یا خرما باز کرده، سپس غذای افطاری که شامل کوکو، نان، پنیر، سبزی، سوپ ویا انواع آش است را میل می کنند.
در برخی نقاط تهیه اقلامی چون شیر برنج، فرنی، شله زرد، حسّو (در شهر شاهرود)، لرزان (شاهرود، دامغان)، آروشه و حلوای آروشه (سمنان و توابع) مبادرت می کنند؛ در شهرستان دامغان پخت کشمش پلو برای اولین شب ازماه مبارک رمضان مرسوم است.
در باور اهالی حضرت علی(ع) برای افطار نان جو و خرما میل کرده، بر این اساس برخی نیز روزه خود را با نان و خرما افطار می کنند. پخت انواع نان بخصوص نان های روغنی در طول ماه رمضان مرسوم است.
مراسم شب‌های قدر
اهالی استان سمنان در شب های قدر پس از صرف افطار در مسجد محل خود حضور یافته و با خواندن قرآن و دعاهای جوشن کبیر، مجیر، افتتاح و ذکر مصیبت به شب زنده داری مبادرت می ورزند.
زنان نیز در این شب ها خرما، انواع نان محلی، شله زرد و غیره بین عزاداران تقسیم می کنند.
در نقاط مختلف استان سمنان زنان و مردان در لیالی قدر هم زمان با خواندن هربند از دعای جوشن کبیر بر روی ظرفی از قند، نبات، نقل و یا خرما دمیده و خوردن آن را به نیت شفا و تبرک توصیه می کنند.
همچنین گره زدن بر روی نخ به هنگام خواندن دعای جوشن کبیر پس از قرائت هر بندازدعا توسط برخی از زنان مرسوم است.
در شهر شاهرود زنان همزمان با تلاوت دعای جوشن کبیر ظرفی از آب حاوی زعفران را نزد خود نگه داشته و با خواندن هر بند از دعا بر آن می دمند تا به عنوان تبرک آن را با خود به خانه ببرند.
در روستای جزن دامغان نیز در این شب ها دستجات زنجیرزن از مساجد و حسینیه های محل به راه افتاده و با گذر از معابر و کوچه ها به زنجیر زنی و عزادارای می پردازند.
شهادت امیرالمومنین حضرت علی(ع)
در شب های قدر اهالی نقاط مختلف شهری و روستایی اقدام به برپایی مجالس عزادارای می کنند. پوشیدن لباس سیاه به نشانه عزا و ماتم در ایام شهادت حضرت علی(ع) امری متداول است.
بنا بر باوری کهن اهالی نقاط مختلف استان کار کردن در روز 21 ماه رمضان را حرام دانسته و در مجالس عزاداری حضور پیدا می کنند.
در نقاط شهری نیز حرکت دستجات سینه زنی از اماکن مذهبی و مساجد آغاز شده و عزاداران با گذر از معابر و خیابان ها چنین می گویند:
- "وای علی کشته شد / شوهر زهرا چه شد"
حرکت این قبیل دستجات غالباً به اماکن مقدس همچون امامزاده، مساجد یا گلزار شهدا ختم می شود.
در روستای کوه زر با فرار رسیدن 21 رمضان برخی اهالی به نیت اموات خود نان فتیر پخته و بین سایرین تقسیم می کنند.
اهالی نقاط کویری استان سمنان در روز شهادت حضرت علی(ع) از انجام فعالیت های روزمره خودداری کرده و مرسوم است که دامداران شیر دام های خود را در این روز به فقرا و نیازمندان داده یا برای تهیه افطار و پذیرایی از نمازگزاران به مساجد محل می دهند.
اقدام اهالی نقاط مختلف برای گستردن سفره افطاری در لیالی قدر بسیار چشمگیر است. تهیه و تقسیم کردن خیرات برای آمرزش اموات نیز در این شبها مورد توجه اهالی منطقه است.
شب 27 ماه رمضان
در باور برخی اهالی، نزول قرآن در این شب بوده و بر این اساس برخی تا پاسی از شب به احیاء و شب زنده داری در مساجد می پردازند. زنان سمنانی، گرمساری و دامغانی در این روز به جهت شادی ناشی از کشته شدن قاتل ملعون امام علی(ع) به دست و پای خود حنا می بندند.
برخی زنان در این روز گوش دختران خود را سوراخ کرده و برای آنها گوشواره می خرند.
گفتنی است که در شهرهای شاهرود، گرمسار و روستای جزن برخی زنان در بین نماز ظهر و عصر با اندکی پارچه، نخ و سوزن کیسه ای کوچک دوخته و سکه ای را به نیت تبرک درون آن می نهند.
شاهرودی ها آن را "کیسه مراد" نامیده و به جهت بر آورده شدن حاجت آن را تا سال دیگر نزد خود نگه می دارند.
عید فطر
در آخرین روز از ماه مبارک رمضان، اهالی نقاط مختلف خود را برای فرا رسیدن عید رمضان آماده می کنند. برای این منظور غسل کرده، لباس تمیز یا نو پوشیده و به استقبال عید فطر می روند.
رؤیت هلال ماه شوال نشانی بر پایان ماه مهمانی خدا است که این امر در گذشته توسط افراد خبره و مطلع به اطلاع مردم رسانده می شد و امروزه از طریق رسانه های جمعی اعلام می شود.
هنگام افطار آخرین شب از ماه رمضان اعضای هر خانواده بنابر قوت غالب فطریه خود را دست به دست چرخانده و آن را برای افراد مستمند کنار می گذارند.
در روستای نام نیک کالپوش به مناسبت عید فطر فردی که به تازگی پدر شده کفش های خود را وزن نموده و همان مقدار گندم یابرنج به فقرا می دهد.
نماز عید فطر همزمان با طلوع خورشید با ذکر اللهم لبیک در نقاط شهری و روستایی بر پا می می شود.
پس از نماز مومنین با یکدیگر روبوسی کرده و قبولی طاعات یکدیگر را از باریتعالی طلب می کنند، صله رحم، زیارت اهل قبور و اماکن مقدس و دید و بازدید از جمله آداب این عید فرخنده است.
دیگر اینکه اهالی هر محل به دیدن خانواده هایی که به تازگی عزیزی را از دست داده اند و به اصطلاح «نوعید» دارند می شتابند؛ عیادت از بیماران و بردن هدیه برای نوعروسان از دیگر آداب این روز است.
