بخش وسیعی از این کشور روی صفحه لرزان آناتولی قرار دارد و زمین لرزه، تهدیدی برای شهرها و روستاهای این کشور به شمار می‌آید. زلزله 7/6 ریشتری پاییز سال گذشته در شهرهای وان و ارجیش در شرق ترکیه و نزدیک به ایران، تلفات و خسارات قابل‌توجهی بر جای گذاشت و لرزش‌های این زلزله در بخش‌های شمال غربی کشورمان احساس شد. زلزله ازمیت با شدت6/7ریشتر، زمین لرزه بزرگ دیگر این کشور در سال 1999میلادی بود که پس از آن برنامه‌های پیشگیری، آمادگی و مقابله در این کشور بیشتر مورد توجه قرار گرفت. نگرانی عمده ترکیه وقوع زلزله در شهر استانبول است که در منطقه‌ای به‌شدت لرزه‌خیز واقع شده است. این شهر با 15میلیون نفر جمعیت و 5741کیلومترمربع در دو بخش آسیایی و اروپایی، واقع در دو سوی تنگه بسفر (بغاز)، به لحاظ وسعت، جمعیت، تمرکز مراکز تجاری، اقتصادی و فرهنگی نقش مهمی در حیات ترکیه دارد. از همین‌رو در سال‌های اخیر برنامه‌های قابل توجهی برای آمادگی این کلانشهر در برابر زلزله به اجرا درآمده است که احداث و بهره‌برداری از اتاق مدیریت بحران و ایجاد زیرساخت‌های آمادگی مدیریت شهری و شهروندان از آن جمله است. در بازدید اخیر جمعی از مدیران سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران از اردوگاه‌های اسکان موقت و مرکز مدیریت بحران شهر وان و ارجیش و همچنین بازدید از اتاق مدیریت بحران استانداری و شهرداری استانبول و مراکز علمی فعال در این حوزه، زمینه‌های بهره‌برداری از تجربیات این کشور و همکاری‌های دوجانبه بررسی شد.
زندگی در اردوگاه‌های کانتینری
بعد از وقوع هر زلزله، ابتدا عملیات امداد و نجات و سپس اسکان اضطراری و اسکان موقت در دستورکار امدادگران قرار دارد. در اسکان اضطراری با امکانات اولیه همچون چادر، سرپناهی برای بازماندگان زلزله فراهم می‌آید و سپس در اسکان موقت با احداث اردوگاه‌های مجهز، امکانات بیشتری در اختیار زلزله‌زدگان قرار می‌گیرد که تأمین‌کننده نیازهای آنان تا زمان بازسازی و اسکان دائم است.
زلزله روز دوم آبان سال گذشته شهرهای وان و ارجیش ترکیه، 500نفر کشته و هزاران نفر مجروح و آواره بر جای گذاشت. با توجه به سرمای هوا و شرایط دشوار بازماندگان، اسکان اضطراری باید به سرعت به اسکان موقت تبدیل می‌شد. اردوگاه‌های کانتینری چاره کار بود و در چندین نقطه داخل و اطراف این دو شهر اردوگاه‌های کانتینری برپا شد.
مدیر اردوگاه «آلکانت»، در شهر ارجیش با دوهزار کانتینر و حدود 10هزارنفر جمعیت اسکان‌یافته، درخصوص کیفیت زندگی در این اردوگاه می‌گوید: «حدود 30هزار نفر در پنج اردوگاه کانتینری این شهر زندگی می‌کنند. در این اردوگاه‌ها مراکز درمانی، آموزشی، ورزشی، تفریحی و خدمات شهری پیش‌بینی شده است. تأمین غذا در روزهای اول برعهده مدیریت اردوگاه بود اما به‌تدریج و با فراهم شدن امکانات بیشتر، هر خانواده خود پخت‌وپز را بر عهده گرفت و غذای رایگان فقط میان افراد محروم و ناتوان توزیع می‌شود».
وی درخصوص ارائه خدمات عمومی می‌گوید: «زندگی در اردوگاه به همراه خدماتی چون آب، برق، آموزش و سایر خدمات عمومی رایگان است. مجتمع‌های مسکونی برای اسکان دائم این افراد، در مراحل پایانی ساخت است و قبل از سالگرد زلزله تحویل افراد می‌شود و پس از آن اردوگاه‌ها برچیده و کانتینر‌ها برای استفاده مجدد در حوادث آینده در سطح کشور نگهداری می‌شود».
وی اضافه می‌کند: «گردانندگان اردوگاه، کارمندان دولت و معلمان هستند که از مناطق دیگر به اینجا اعزام و مأمور به خدمت شده‌اند. امنیت اردوگاه بر عهده واحد پلیس مستقر است و دوربین مداربسته در اردوگاه نصب شده، برخی از خدمات مانند واحد لباسشویی به‌صورت متمرکز ارائه می‌شود. افراد شاغل که کشاورز، کارگر یا کارمند هستند روزها سرکار می‌روند و شب‌ها به اردوگاه بازمی‌گردند. مدرسه اردوگاه فعال است تا دانش‌آموزان از درس عقب نمانند. برای کسانی که سرپرست خانواده خود را از دست داده‌اند یا مریض و از کار افتاده‌اند، مستمری ماهانه پیش‌بینی شده که از طرف سازمان مسئول این کار در ترکیه تعیین و پرداخت می‌شود».
وی درخصوص مزایای اسکان کانتینری نسبت به اسکان چادری می‌گوید: «کانتینر مقاوم‌تر از چادر و به‌صورت دولایه و برخوردار از عایق است که برای تأمین سرمایش و گرمایش کاربرد خوبی دارد. دولت برای ساخت هر کانتینر حدودهفت‌هزار دلار هزینه پرداخته و حدود سه هزار دلار هزینه حمل‌ونقل پرداخت شده است».
اسکان دائم در شهرک‌های جدید
کار ساخت مجتمع‌های مسکونی در اطراف و بخش‌هایی از شهرهای وان و ارجیش برای اسکان دائم بازماندگان باسرعت و با استفاده از مصالح مقاوم و زیرنظر مهندسان جوان در حال اجراست و هدفشان پایان ساخت و بهره‌برداری قبل از سالگرد زلزله است. در شهرک‌های مسکونی شهر وان سه هزار واحد مسکونی و همین حدود نیز در شهر ارجیش در دست ساخت است. خانه‌ها به کسانی داده می‌شود که خانه و کاشانه‌شان در اثر زلزله تخریب یا غیرقابل زندگی شده است. تعدادی از خانه‌ها نیز به افراد فقیر و بی‌خانه اختصاص می‌یابد. هزینه ساخت بدون احتساب بهره، ظرف 20سال تقسیط شده و از آنان دریافت می‌شود. مقاومت در برابر زلزله از ویژگی‌های این آپارتمان‌هاست.
استاندار وان: تجربه، کلید کار است
استاندار وان پس از وقوع زلزله در این منطقه بر کسب تجربه و انتقال آن به‌عنوان کلیدی‌ترین بخش در حوزه مدیریت بحران تأکید دارد و می‌گوید: «بعد از زلزله دریافتیم که تجربه کافی نداشتیم، به‌عنوان مثال دریافتیم که چادرهای اسکان اضطراری ما و خیلی از چادرهای اهدایی با توجه به سرمای هوا جوابگوی اسکان اضطراری مردم در فصل پاییز و زمستان نیست و ما باید چادرهای مخصوص زمستان و تابستان را به‌صورت جداگانه از قبل تهیه می‌کردیم. ما 75هزار تخته چادر میان زلزله‌زدگان توزیع کردیم که35هزار تخته آن اهدایی بود. سرما مشکل اصلی بود و تحمل آن برای مردم سخت بود. دریافتیم که باید همیشه زمانی که فرصت داریم به تأمین تجهیزات و امکانات لازم بپردازیم تا زمان زلزله غافلگیر نشویم. در مجموع اسکان اضطراری و اسکان موقت حدود چهار‌ماه در این دو شهر زمان برد که به نسبت زمان خوبی است».
مرکز مدیریت بحران استانداری استانبول
شهر تاریخی استانبول که زمانی پایتخت حکومت‌های بزرگی مانند بیزانس و امپراتوری عثمانی بوده و در آن 122امپراتور حکومت کرده‌اند و با صدها ساختمان تاریخی و هزاران ساختمان تجاری و اداری امروزه قطب گردشگری و تجارت ترکیه به شمار می‌آید با خطر زمین‌لرزه دست‌به‌گریبان است و براساس پیش‌بینی متخصصان، زلزله‌ای به نسبت شدید را به انتظار نشسته است. ساختار مدیریت بحران در دو بخش استانداری و شهرداری استانبول پیش‌بینی شده است.
گوک هان بوستان مدیر آفت و حوادث غیرمترقبه در مرکز بحران این استان به تاریخچه شکل‌گیری این مرکز و طرح‌های اجرا شده و در دست اجرا اشاره می‌کند و می‌گوید: «این مرکز به‌صورت شبانه‌روزی فعال است و از بخش‌هایی چون مخابرات، امدادرسانی، خبررسانی، استودیوی پخش رادیویی و سالن‌های آموزشی برخوردار است. همچنین این مرکز هدایت 28فعالیت کلی و تعدادی خدمات زیرمجموعه آن را بر عهده دارد». وی اضــافــه مـی‌کند: «سیستــم اطلاع‌رسانی آسیب‌های این مرکز قادر به دریافت اطلاعات و اتخاذ تصمیمات مناسب و اجرای هماهنگی لازم برای مقابله با سوانح است. سیستم اطلاع‌رسانی بی‌سیم این مرکز به‌صورت مستقل و با برخورداری از وسایل نقلیه مخصوص در تمام شهر مستقر است و کل شهر را پوشش می‌دهد.
درخصوص امدادرسانی نیز با توجه به تجربه‌های کسب شده مبنی بر تأخیر امدادرسانی خارج از محل، با نصب 500کانتینر ویژه وسایل امداد و نجات در سطح شهر، این تجهیزات را برای روز زلزله آماده کرده‌ایم. در سطح محلات حدود 70هزار نفر داوطلب مردمی، جذب و آموزش دیده‌اند. کتابچه‌های آموزشی میان خانواده‌ها توزیع شده و آموزش‌های عمومی به مدارس، مراکز درمانی و عمومی ارائه شده است». وی می‌گوید: «برنامه‌های مقاوم‌سازی پل‌های مهم شهر، ازجمله پل بسفر و پل سلطان فاتح، پل‌خلیج و... را در دست اجرا داریم. بیمارستان ویژه زلزله با12هزار و 200متر زیربنا احداث شده است. این بیمارستان از قابلیت جابه‌جایی و متحرک بودن دیواره‌های داخلی جهت افزایش ظرفیت برخوردار است». وی خطر زلزله در استانبول را با خطر زلزله در توکیو و لس‌آنجلس برابر می‌داند و می‌گوید: «70درصد از مردم ترکیه در مناطق دارای خطر زلزله زندگی می‌کنند. براساس تحقیقات انجام شده توسط شهرداری استانبول و چهار دانشگاه بزرگ، زلزله احتمالی استانبول70هزار کشته، 125هزار مجروح و 400هزار زخمی سرپایی و نیز 30میلیارد دلار خسارت مالی خواهد داشت. ما از زلزله‌های قبلی ازجمله زلزله ازمیت درس گرفته‌ایم و پروژه‌های مختلفی اجرا کرده‌ایم. برای این هدف310میلیون دلار وام از بانک جهانی و 1/2 میلیون یورو وام از بانک اسلامی و توسعه گرفته‌ایم. پروژه‌هایمان سه‌محور دارد؛ نخست رسیدن به توانایی‌های لازم جهت مقابله در شرایط اضطراری، دوم کاهش میزان خسارات ساختمان‌های دولتی و عمومی و سوم نظارت بر ساخت ساختمان‌های جدید جهت کاهش ریسک زلزله».وی همچنین احداث 16برج مخابراتی-ارتباطی، احداث دو ساختمان جدید مرکز در بخش آسیایی و اروپایی، احداث انبار 9هزار متری و تهیه ژنراتور‌های تولید برق دارای ولتاژ بالا را از دیگر اقدامات این مرکز معرفی می‌کند.
مرکز آکوم شهرداری استانبول
مرکز مدیریت بحران شهرداری استانبول(مرکز آکوم استانبول) نیز از دیگر زیرساخت‌های پیش‌بینی‌شده در حوزه مدیریت حوادث است که براساس الگو‌های رایج اتاق مدیریت بحران در جهان احداث شده است و همچون اتاق مدیریت بحران شهر تهران به‌طور مرتب وضعیت شهر را در برابر سوانح رصد می‌کند و از چهار بخش اطلاعات نقشه، عملیات، لجستیک و مالی تشکیل شده است. این مرکز از اطلاعات 10ایستگاه هواشناسی و 411دوربین کنترل ترافیک جهت رصد وضعیت آب و هوا و تردد معابر استفاده می‌کند. طی سال2004تا 2011 سه‌میلیون نفر از شهروندان با همکاری آتش‌نشانی آموزش‌های امداد و نجات را فرا گرفته‌اند. همچنین در 250نقطه از شهر استانبول مکان‌های مناسب اسکان اضطراری با ظرفیت650هزار نفر پیش‌بینی و تجهیز شده است.
مرکز طبخ نان با ظرفیت دو میلیون قرص نان از دیگر امکانات پیش‌بینی شده برای زمان مقابله با زلزله است. مدیر مرکز آکوم شهرداری استانبول می‌گوید:«این مرکز شبانه‌روز فعال است و هماهنگی تمامی برنامه‌های کلان مدیریت بحران شهر را برعهده دارد. با 20استان معین پروتکل‌های همکاری تنظیم و تمامی نیازها در بحران پیش‌بینی شده است. مسیر عبور گسل‌ها شناسایی شده و با آیین‌نامه‌های جدید مقاوم‌سازی بر کیفیت ساخت و سازهای جدید نظارت می‌شود».
وی اضــافه مــی‌کند: « بـه مقـــاوم‌سازی ساختمان‌های دولتی و مدارس بیشتر توجه داریم. بعد از زلزله 1999ازمیت و تغییر آیین‌نامه‌های ساخت‌وساز، 370هزار مترمربع ساختمان دولتی غیرمقاوم تخریب و 752هزار مترمربع بنای جدید ساخته شد. مقاوم‌سازی471مدرسه در استانبول پایان یافته است و در ساخت بیمارستان‌های جدید، آیین‌نامه‌های وزارت بهداشت با استانداردهای جدید مطابقت داده می‌شود تا بیمارستان‌ها به‌صورت مقاوم و در محل‌های مناسب دسترسی، نزدیک به بزرگراه، احداث شوند. برای مقاوم‌سازی ساختمان تاریخی نیز برنامه‌ریزی شده است».
رصد زلزله در دانشگاه بوغاز ایچی
انستیتوی تحقیقات زلزله در دانشگاه بوغازایچی به سیستم هشدار سریع زمین‌لرزه مجهز است که براساس آن حرکات زمین به‌طور مستمر با استفاده از دستگاه شتاب‌نگار ثبت و محاسبه می‌شود. 150ایستگاه ژئوفیزیک در ترکیه ثبت امواج حرکات زمین را بر عهده دارند و در مجموع ظرف پنج دقیقه اطلاعات دریافت شده تحلیل و نتایج آن ازجمله شدت و وسعت زمین لرزه و برآورد خسارات اولیه به مراکز مربوطه مخابره می‌شود. همچنین دانشجویان و دانش‌آموزان به‌طور روزانه از مرکز آموزش مقابله و آمادگی در برابر زلزله که از میز لرزان و شبیه‌ساز زلزله برخوردار است، بازدید می‌کنند و از نزدیک شرایط حضور در زمین‌لرزه و اقدامات صحیح فردی را فرا می‌گیرند.
