آشنایی با مخرب‌ترین توفان‌های جهان

چگونه‌ می‌توان میزان مخرب‌بودن چنین موتورهای طبیعی قدرتمندی را تخمین زد؟ بر اساس آمار مرگ‌و‌میر؟ بررسی میزان تاثیری که بر روی شهر‌ها دارند؟ ارزیابی خسارت‌های مالی؟ تمامی این گزینه‌ها کاربردی هستند اما هیچ‌کدام به تنهایی نمی‌توانند وسعت و شدت یک توفان بزرگ را دربر بگیرند. این کار نیازمند رویکردی جامع است، رویکردی که بتواند میزان آسیب‌های محسوس و نامحسوس توفان‌ها را بررسی کند.

قرارداد‌های نامگذاری

پیش از آشنایی با 10 نمونه از مخرب‌ترین توفان‌های جهان، بهتر است تعدادی از قرارداد‌های نامگذاری معرفی شوند. تمامی الگوی‌های آب‌و هوایی گَردان که از مرکزی کم‌فشار برخوردارند، چه گردش آنها ساعت‌گرد باشد و چا پاد‌ساعتگرد، چرخند نامیده می‌شوند، گروهی که شامل گرد‌باد و تندباد دریایی خواهد بود.

توفان (Typhoon) و تندباد دریایی (Hurricane) هردو برای یک پدیده‌ به‌کار گرفته می‌شوند، یک چرخند گرمسیری دریایی بسیار شدید که بر اساس مکان‌هایی که در آن شکل گرفته و رخ می‌دهند نامگذاری می‌شوند. عبارت Hurricane یا تندباد دریایی به چرخند گرمسیری شمالی استوایی در نیم‌کره غربی اختصاص دارد؛ چرخند‌های گرمسیری شمال در نیم‌کره شرقی توفان نامیده می‌شوند. در اقیانوس هند و یا آرام جنوبی نیز چنین توفان‌هایی چرخند نامیده می‌شوند.

میزان شدت هریک از این پدیده‌های آب و هوایی بر اساس مقیاس EF یا Enhanced Fujita متفاوت است. برای مثال شدت گردباد در این مقیاس 5-0 است. این رتبه به آن معنی است که گردباد‌های قدرتمند درصورتی که از قدرت تخریب پایینی برخوردار باشند، رتبه پایین‌تری را به دست می آورند. به طور کلی در رتبه‌بندی توفان‌ها با استفاده از هر مقیاسی، هرچه عدد بالاتر باشد شدت و قدرت توفان بالاتر خواهد بود.

در ادامه به 10 توفان که در بخش تخریب و مرگ‌و میر امتیاز بسیار بالایی به دست آورده‌اند، معرفی می‌شوند.

گردباد Tri-State

در دشت‌های مرکزی آمریکا، که به دره گردباد شهرت دارد بیشترین میزان گردباد‌های جهان رخ می‌دهد. بسیاری از این گردباد‌ها در پی خود مرگ‌و میر، جراحت و خرابی‌های بسیاری به جا می‌گذارند، اما در این میان یکی از گردباد‌ها هرگز از یاد نخواهد رفت. گردباد Tri-State در تاریخ 18 مارچ 1925 از جنوب شرق میسوری تا جنوبی‌ترین بخش ایلینویز را درنوردید و سپس در ایندیانا پایان گرفت. محدوده‌ای که این سه منطقه در آن واقع شده‌اند 352 کیلومتر از یکدیگر فاصله دارد اما گردباد چنین فاصله‌ای را در عرض سه ساعت و نیم طی کرد. گردبادهای معمولی وسعتی برابر 150 تا 600 متر دارند و با سرعتی برابر 45 کیلومتر بر ساعت حرکت می‌کنند. این درحالی است که میانگین سرعت گردباد Tri-State 100 کیلومتر بر ساعت بوده و به 117 کیلومتر بر ساعت نیز رسید. تعداد مرگ و میر ناشی از این گردباد 695 نفر اعلام شد،‌ دو هزار و 27 زخمی و 15 هزار خانه ویران پس از وقوع این گردباد به جا ماندند.

گردباد Daulatpur-Saturia در بنگلادش

در 26 آوریل سال 1989 گردبادی منطقه مانیکانژ بنگلادش، یکی از پرجمعیت ترین کشورهای جهان با بالاترین میزان تراکم جمعیت، را زیر‌ورو کرد. این گردباد از از منطقه دوالاتپور به منطقه خشکسالی‌زده ساتوریا رفته و منطقه‌ای به طول 16 و به عرض 1.6 کیلومتر را درنوردید. این گردباد هر ساختمانی که در شعاع 6 متر مربعی قرار داشت را نابود کرد. گردباد بیش از 20 روستا را نابود کرده و ساکنان شهر و خانه‌ها را بلعید. تعداد قربانیان این حادثه طبیعی هزار و 300 نفر اعلام شد که در آن زمان رکوردی جدید به شمار می‌رفت.

تندباد کاترینا

باوجود اینکه تعداد قربانیان این توفان بزرگ به حدی نبود که بتواند رکوردی جدید را ثبت کند، اما خسارت‌های مالی این تند‌باد باورنکردنی بود و کاترینا سرنوشت نیواورلئان را برای همیشه تغییر داد. این تند‌باد در سال 2005 در مجاورت باهاماس شکل گرفته و به سوی فلوریدای جنوبی حرکت کرد. زمانی که این تند باد به سطح آب‌های آزاد رسید، از نظر شدت در دسته تند باد‌های دسته پنجم قرار گرفت،‌ بیشترین رتبه در مقیاس سفیر-سیمپسون، اما 18 ساعت پیش از اینکه به زمین نزدیک شود درجه آن به سطح تندباد درجه سه رسید. شدت باد در تند بادهای درجه پنج 249 کیلومتر بر ساعت و در تند‌بادهای درجه سه 209-178 کیلومتر بر ساعت است. این تند‌باد در برخی مناطق امواجی به ارتفاع 9 متر ایجاد کرد و منطقه نیواورلئان را سیل فراگرفت. در ساعاتی از این تند‌باد، 80 درصد نیواورلئان در آبی به ارتفاع 6 متر فرورفت. تند باد کاترینا 62 گردباد در جنوب شرق آمریکا ایجاد کرده و منجر به مرگ هزار و 800 نفر در ایالت‌های مختلف آمریکا شد و خسارت مالی وارد شده پس از وقوع این توفان شدید 200 میلیارد دلار تخمین زده شد.

کولاک ایران

پس از چهار سال قحطی ایران درجستجوی آب به هر شکلی از آن بود، اما قطعا کولاک سال 1972 که یک هفته به طول انجامید، شکلی از آب نبود که ایران در جستجویش بود. طی این کولاک 3 تا 8 متر برف بر روی مناطق شمال غربی، مرکز و جنوب ایران باریده و منجر به بسته شدن جاده‌ها، قطع شدن کابل‌های تلفن و محاصره شدن چهار‌هزار روستایی درزیر توده‌های برفی شد. در نقاطی دیگر، وقوع بهمن باعث مدفون شدن هشت هزار انسان شد. درجه حرارت در این دوره به منفی 25 درجه سلسیوس رسید و با یخ‌زدگی لوله‌ها شرایط کمبود آب بحرانی‌تر شد. در کل در این کولاک 4 هزار نفر جان خود را از دست دادند.

توفان گالوستون

در سپتامبر 1900 گالوستون تگزاس، مرگبار‌ترین فاجعه طبیعی که تا کنون در ایالات متحده رخ داده است را تجربه کرد. این شهر ساحلی 37 هزار نفره که پیش از وقوع توفان دارای اقتصادی پررونق بود، پس از توفان به شهری ویران تبدیل شده و میلیونها دلار خسارت به آن وارد شد. این تند‌باد درجه چهار جان هشت تا 10 هزار نفر را گرفت و بقایای شهر که توسط توفان نابود شده‌بودند تا یک سال پس از وقوع این فاجعه توسط آب به ساحل می‌آمدند. سرعت باد در این تندباد 225 کیلومتر بر ساعت بود و سه هزار و 600 ساختمان را نابود کرد. کل شهر گالوستون را سیل فراگرفت و سه چهارم آن توسط آب از بین رفت.

تندباد میچ

درصورتی که خسارت‌های مالی، جانی و دشواری بازسازی پس از توفان در نظر گرفته شوند، تندباد میچ یکی از بدترین تندبادهایی است که تا کنون به وجود آمده است. این تندباد در 26 اکتبر 1998 سواحل شمال شرق هندوراس را زیر و رو کرد و در رتبه تندبادهای درجه پنجم قرار گرفت. بارش شدید باران و وزش باد با سرعت 290 کیلومتر بر ساعت منجر به ایجاد سیلاب‌های شدید، بهمن و رانش زمین در مرکز آمریکا شد که در پی آن بسیاری از مناطق ساحلی به ویژه هندوراس آسیب‌های جبران‌ناپذیری دیدند. این تندباد بیش از صدها هزار خانه را ویران کرد، ساکنان این خانه‌ها را از نابود کرده و محصولات کشاورزی را از بین برد. آمار مرگ پس از این توفان 11 هزار نفر اعلام شدکه بیشترین آنها در هندوراس و نیکاراگوئه بودند. خسارت مالی ناشی از این تندباد نیز 1.7 میلیارد دلار اعلام شد.

تندباد بزرگ 1780

تعداد قربانیان این تندباد حتی از تندباد میچ نیز بیشتر بوده و بر اساس تخمین ها درحدود 22 هزار نفر طی 10 تا 16 اکتبر در شرق کارائیب جان خود را از دست دادند. همچنین هزاران دریانورد و ماهیگیر انگلیسی و فرانسوی نیز درطی این تند‌باد در دریا ناپدید شدند. شواهد به جامانده دانشمندان را بر آن داشته تا این تندباد را تندباد درجه پنج دسته بندی کنند که سرعت باد در آن به 320 کیلومتر بر ساعت می‌رسید.

فاجعه وارگاس

فاجعه‌ای که در سال 1999 در سواحل وارگاس در ونزوئلا رخ داد نشان می‌دهد بارش شدید باران تا چه‌اندازه می‌تواند مخرب باشد. طی 14 تا 16 دسامبر آن سال توفانی درگرفت که باران ناشی از آن برابر بارش باران یک‌سال بود که در اثر این بارش شدید، بزرگترین زمین‌لغزه‌ها و سیلاب‌های مملو از آوار رخ داد. بیش از هشت‌هزار خانه و 700 آپارتمان نابود شدند، جاده‌ها مسدود شده و خطوط برق و تلفن قطع شدند. خسارت مالی ناشی از این توفان 1.79 میلیارد دلار بود و بیش از 30 هزار نفر جان خود را از دست دادند، درحالی‌که تنها هزار جسد پس از فرونشستن توفان کشف شدند و بقیه این اجساد در زیر آوار و بقایای توفان مدفون شدند.

چرخند بولا

درست یکسال پیش از استقلال بنگلادش، این منطقه تحت هجوم چرخند کوبنده‌ای قرار گرفت که فاجعه‌ای بزرگ را در این کشور به وجود آورد. این چرخند به دلیل ساختار توپوگرافی بنگلادش خسارت‌های باورنکردنی از خود به جا گذاشت. چرخند بولا در سال 1970 به یکی از فجیع‌ترین رویداد‌های طبیعی تبدیل شد که در طول تاریخ حیات بشر رخ داده‌ است. آمار مرگ‌و میر ناشی از این چرخند 300 هزار تا یک میلیون نفر اعلام شد، با این‌همه در اکثر موارد این تعداد نزدیک به 500 هزار نفر اعلام می‌شود. دلتای بنگلادش یکی از حاصلخیزترین نقاط زمین به شمار می‌رود و از این رو بیشترین تراکم جمعیت نیز در آن قرار دارد. با‌ اینهمه بالاتر بودن سطح کشور از سطح دریا و وجود چند رودخانه این منطقه را از نظر توپوگرافیکی برای زندگی به مکانی خطرناک و آسیب‌پذیر تبدیل کرده‌است.

اَبَرتوفان نینا

این توفان وحشتناک در دهه 1975 رخ داد و قدرت تخریب آن تنها در بادهای شدید خلاصه نشده بود،‌بلکه سیلاب‌های وحشتناکی که به واسطه این توفان ایجادشدند خسارت‌های فراوان و باورنکردنی در پی داشت. نینا زمانی که چین را زیرورو کرد بیشتر قدرت خود را از دست داده بود و به یک توفان گرمسیری تبدیل شده بود. زمانی که این توفان به چین رسید، منجر به بارش هزار و 60 میلیمتر باران در عرض 24 ساعت شد. این بارش شدید منجر به شکسته شدن سد بانکیائو و 60 سد دیگر در چین شد. با شکسته شدن سدها، امواجی به وسعت 10 کیلومتر و به ارتفاع 3 تا 7 متر  سرزمین‌های پست را با سرعتی برابر 50 کیلومتر بر ساعت درنوردیدند و منطقه‌ای به طول 55 کیلومتر و به عرض 15 کیلومتر را نابود کردند. مرگ و میر ناشی از این توفان 26 هزار نفر و تعداد قربانیان پس از توفان 145 هزار نفر اعلام شده‌اند. نینا به طور کلی 6 میلیون ساختمان را تخریب کرد و زندگی 11 میلیون انسان را تحت تاثیر قرار داد و خسارتی 1.2 میلیارد دلاری از خود به جا گذاشت. این توفان از بُعد تاثیرات فیزیکی و اقتصادی که از خود به جا گذاشت، در میان دیگر توفان‌ها به عنوان مخرب‌ترین توفان شناخته می‌شود.