«جامعه ملل» یک سازمان بین‌المللی میان‌دولتی بود که به دنبال امضای عهدنامه ورسای تاسیس شد اما در جلوگیری از وقوع جنگ جهانی دوم شکست خورد و همین مسئله انحلال آن را به دنبال داشت. سازمان ملل متحد به همین خاطر در پایان جنگ جهانی دوم و از سوی کشورهای پیروز در آن جنگ شکل گرفت و هنوز ردپای این کشورها و جنگ جهانی دوم در ساختار این سازمان به چشم می خورد. ۵ کشور مهم متفقین که در این جنگ شوم برای جهان به پیروزی رسیدند اعضای دائمی شورای امنیت را به عنوان هسته مهم قدرت در سازمان ملل تشکیل می‌دهند و حق وتوی آنها هنوز هم با‌گذشت چند دهه پابرجاست. این سازمان که اکنون با آژانس‌ها و نهادهای وابسته به آن حسابی عریض و طویل شده است و ۱۹۳ کشور مستقل جهان عضو آن هستند، هنوز روال کار و نشان‌های جنگ جهانی دوم را بعد از گذشت 67 سال از تاسیس، با خود دارد. آشنایی با ساختار این سازمان به همین خاطر می‌تواند روند فعالیت‌های آن را مشخص کند؛ سازمانی که بسیاری آن را یکی از پیچیده‌ترین نهادهای بین‌المللی می‌دانند.سازمان ملل متحد بر اساس ساختار اصلی خود ۶ رکن اصلی دارد که هر کدام از آنها زیر مجموعه‌های مختلف خود را برای فعالیت تشکیل داده‌اند. دفتر اصلی همه این ارکان در مقر سازمان ملل متحد در نیویورک است؛ به جز دادگاه بین‌المللی کیفری که مقر آن در لاهه قرار دارد.
شورای امنیت سازمان ملل
بر اساس ماده 1 منشور ملل متحد، یکی از چهار وظیفه اصلی سازمان ملل ، حفظ صلح و امنیت بین‌المللی است و بر اساس ماده 24 منشور، این وظیفه بر عهده شورای امنیت(UNSC) گذاشته شده است. به همین خاطر در درگیری‌های بین‌المللی نقش شورای امنیت بسیار پررنگ می‌شود و بسیاری آن را هسته اصلی و مهم در ساختار سازمان ملل می‌دانند. این شورا قدرت تصمیم‌گیری‌ها و صدور قعطنامه‌های الزام‌آور برای کشورهای عضو را دارد. تصمیم‌های شورا تحت عنوان قطعنامه شورای امنیت سازمان متحد شناخته می‌شوند. شورای امنیت بر اساس ماده ۲۳ منشور ۱۵ عضو دارد که ۵ عضو آن دائم و ۱۰ عضو آن غیر دائم هستند. ۵ عضو دائم این سازمان همان کشورهای اصلی متفقین در جنگ جهانی دوم یعنی آمریکا،انگلیس،روسیه(جایگزین اتحاد جماهیر سابق شوروی)،چین و فرانسه هستند. این اعضا که هنوز نان پیروزی در جنگ جهانی دوم را می‌خورند علاوه بر عضویت دائمی در این رکن مهم سازمان متحد امتیاز حق وتو را دارند. در منشور سازمان ملل متحد اصطلاحی به نام حق وتو قید نشده است. در این منشور آمده است که تصمیم‌گیری‌های شورای امنیت با ۹ رای موافق از مجموع ۱۵ رای اعضای شورا -که باید شامل ۵ رای موافق اعضای دائم شورا باشد- صورت می‌گیرد. به همین خاطر مخالفت یکی از اعضای دائم به معنای عدم تصویب قطعنامه و به اصطلاح وتوی آن خواهد بود . ۱۰ عضو غیر دائم شورای امنیت برای دورههای دوساله از سوی مجمع عمومی انتخاب می‌شوند. ریاست شورای امنیت بر اساس حروف الفبا در دورههای ماهانه میان اعضای شورا تغییر می‌کند.
مجمع عمومی سازمان ملل
مهم ترین رکن تبادل نظر و مشورتی این سازمان است که از همه کشورهای عضو تشکیل می‌شود. مجمع تنها رکن سازمان ملل متحد است که همه اعضای آن به صورت برابر در آن نماینده و حق رأی دارند. در مجمع عمومی بر خلاف شورای امنیت حق رأی کشورها برابر است و هیچ عضوی حق وتو ندارد. مجمع عمومی سازمان ملل متحد علاوه بر تبادل نظر و مشورت میان اعضا وظیفه نظارت بر بودجه این سازمان،تعیین اعضای غیر دائم شورای امنیت و دریافت گزارش‌ها از دیگر بخش‌های سازمان را دارد. این مجمع اکنون طیف وسیعی از بخش‌های زیر مجموعه خود را شامل می‌شود که در بخش‌های هیات‌ها، کمیسیون‌ها، کمیته‌ها،شوراها و گروه‌های کاری تقسیم‌بندی می‌شوند. مجمع عمومی سازمان ملل متحد سالانه یک بار تشکیل نشست می‌دهد و طی این نشست هر یک از اعضای سازمان ملل متحد فرصت سخنرانی برای مجمع را دارند. به صورت سنتی دبیر کل سازمان ملل متحد سخنرانی اول را انجام می‌دهد و به دنبال آن رئیس مجمع که به صورت دوره‌ای از سوی کشورهای دیگر انتخاب می‌شود به سخنرانی می‌پردازد. تصمیم‌گیری‌های مجمع با رأی دو سوم اعضا به تصویب می‌رسد.
دبیرخانه سازمان ملل
دبیرخانه یکی دیگر از ارکان اصلی ساختار سازمان ملل است که زیرنظر دبیر کل سازمان ملل متحد فعالیت می‌کند. فصل پانزدهم منشور سازمان ملل اختصاص به دبیرخانه دارد و براساس آن همه کارمندان دبیرخانه منحصراً توسط دبیرکل انتخاب می‌شوند و فقط مقابل دبیرکل مسئول هستند. کارمندان دبیرخانه از امتیازات و مصونیت‌های دیپلماتیک برخوردارند. علاوه بر نیویورک، سه مرکز اصلی فعالیت دبیرخانه در ژنو، وین و نایروبی است.اعضای سازمان ملل متحد براساس منشور، متعهد می‌شوند که تلاش نکنند دبیرکل و کارمندان دبیرخانه را در اجرای وظایف‌شان تحت نفوذ قرار دهند. براساس گزارش بان کی‌مون- دبیر کل فعلی سازمان ملل متحد- دبیرخانه این سازمان اکنون بیش از ۴۴هزار کارمند در سراسر جهان دارد. برای انتخاب دبیر کل سازمان ملل متحد، ابتدا نامزدها باید توسط شورای امنیت مشخص شوند سپس اسامی نامزد یا نامزدها برای رأی‌گیری به مجمع عمومی ارجاع داده می‌شود.
دادگاه کیفری
دادگاه کیفری،یک دادگاه تازه تاسیس و زیرنظر سازمان ملل متحد است که مقر آن هم در لاهه قرار دارد. این دادگاه نخستین دادگاه دائمی بین‌المللی برای رسیدگی به جرائم نسل‌کشی، جنایت علیه بشریت، جنایت جنگی و جنایت تجاوز به حساب می‌آید. اساسنامه این دادگاه در ۱۵ ژوئن۱۹۹۸ در رم به تأیید نمایندگان ۱۲۰ دولت رسید.
دیوان بین‌المللی دادگستری
دیـوان بـیـن‌الـمـلـلی دادگستری(ICJ) مشهور به دیوان لاهه تنها رکن سازمان ملل است که مقر اصلی آن در لاهه هلند قرار دارد و رکن اصلی قضایی این سازمان به‌حساب می‌آید. مقر این دیوان در کاخ صلح در هلند است که از زمان تاسیس سازمان ملل متحد در سال ۱۹۴۵ فعالیت می‌کند. هدف تشکیل این دیوان حل و فصل اختلاف‌ها میان کشورهاست. این دیوان همچنین موارد مرتبط با جنایت جنگی، دخالت غیرقانونی کشورها و پاکسازی‌های نژادی را مورد رسیدگی قرار می‌دهد.
شورای اقتصادی و اجتماعی
شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد (ECOSOC) به‌عنوان یکی از شش‌رکن اصلی سازمان ملل متحد سازمان‌دهنده همکاری‌های بین‌المللی اقتصادی و اجتماعی است و وظیفه هماهنگی میان ۱۴ آژانس سازمان ملل، کمیسیون‌های اجرایی و کمیسیون‌های منطقه‌ای را بر عهده دارد. سازمان ملل متحد به همکاری میان کشورهای مختلف برای پیدا کردن راه‌حل‌هایی برای مشکلات اقتصادی و اجتماعی، به‌عنوان یکی از راه‌های اصلی جلوگیری از جنگ، توجه کرده است. شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل اکنون ۵۴ عضو دارد و در ماه جولای هر سال نشستی چهارهفته‌ای برگزار می‌کند.
شورای امانتداری یا قیمومیت
شورای قیمومیت بر پایه اساسنامه سازمان ملل متحد و به‌عنوان یکی از شش نهاد اصلی سازمان ملل تشکیل شده است. وظیفه اصلی این نهاد نظارت بر سرزمین‌هایی است که زیرنظر نظام قیمومیت قرار گرفته‌اند. فعالیت این شورا در روز یکم نوامبر سال1994 و با استقلال‌یافتن جزیره پالائو در اقیانوس آرام متوقف شد و در حال حاضر غیرفعال است.
بودجه سازمان ملل
بودجه فعالیت‌های سازمان ملل متحد را کشورهای عضو این سازمان براساس مشارکت‌های داوطلبانه و برنامه‌ریزی‌شده (به‌عنوان حق عضویت) تأمین می‌کنند. مجمع عمومی سازمان ملل، بودجه عمومی و سهم هر کشور را تصویب می‌کند. سهم هر کشور به‌صورت معمول براساس توان اقتصادی کشورها با توجه به شاخص‌های مالی ازجمله تولید ناخالص ملی هر کشور تعیین می‌شود. به همین‌خاطر سهم اصلی را در تأمین بودجه سازمان ملل متحد، کشورهای پرجمعیت و پیشرفته صنعتی دارند. براساس تصمیم مجمع، سازمان ملل متحد نباید برای بودجه خود وابسته به عضو خاصی باشد. به همین‌خاطر سقفی برای پرداخت هر کشور درنظر گرفته شده است. در سال۲۰۰۰، سقف پرداخت بودجه از ۲۵درصد به ۲۲درصد تغییر پیدا کرد. علاوه بر این حداقل سهم هر کشور(کف پرداخت) هم یک هزارم بودجه سازمان ملل تعیین شد. بودجه برنامه‌های خاص سازمان ملل مانند یونیسف، برنامه جهانی غذا یا صندوق توسعه انسانی ملل متحد که در بودجه معمول درنظر گرفته نمی‌شود از محل مشارکت‌های داوطلبانه دولت‌ها تأمین می‌شود.
آژانس‌ها و سازمان های وابسته
بسیاری از آژانس‌ها و نهادهای وابسته به سازمان ملل متحد برای فعالیت روی محورهای خاص تشکیل شده‌اند. از مشهورترین آنها می‌توان به آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای(IAEA)، سازمان خواربار و کشاورزی (FAO)، سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (UNESCO)،بانک جهانی(WB)، سازمان بهداشت جهانی(WHO) و برنامه جهانی غذا(WFP) اشاره کرد.
UN
یکی از مهم‌ترین اهداف سازمان ملل متحد، حفظ امنیت و صلح در جهان اعلام شده است. منشور ملل متحد مسئولیت اجرای عملیات حفظ صلح را بر عهده شورای امنیت سازمان ملل متحد گذاشته‌است. عملیات حفظ صلح سازمان ملل متحد به وسیله دپارتمان عملیات حفظ صلح ( DPKO) صورت می‌گیرد. نیروهای حافظ صلح سازمان ملل متحد، موسوم به کلاه‌آبی‌ها به همین‌خاطر با تصمیم شورای امنیت از سوی سازمان ملل برای برقراری آتش‌بس و حفظ صلح به مناطقی که به‌صورت عمده درگیری‌ها در آن تمام‌شده است، اعزام می‌شوند. سهم زیادی از بودجه سازمان ملل صرف نیروهای حافظ صلح می‌شود که بسته به اوضاع درگیری‌ها و عملیات این نیروها متفاوت است. براساس گزارش‌ها در پایان سال مالی ۲۰۰6-۲۰۰5 رقم بودجه نیروهای حافظ صلح با ماموریت هفت‌هزار نیرو در ۱۷ نقطه جهان به بیش از پنج‌میلیارد دلار رسید.
