دکتر حسن‌جونی، استاد حقوق بین‌الملل دانشگاه لبنان معتقد است، مشکل سازمان ملل عدم‌اجرای درست منشور این سازمان است؛ منشوری که اکنون آمریکا به‌دنبال تغییر و اصلاح آن در جهت منافع خودش است.
- تا چه اندازه ساختار مدیریتی و تصمیم‌گیری در سازمان ملل برای مردم دنیا اعتماد‌بخش است ؟
در وهله نخست باید گفت که صرف وجود سازمان ملل، خود مسئله‌ای مهم برای بشریت است؛ چرا که این نهاد بین‌المللی بر همبستگی میان ملت‌ها و تلاش آنها برای ارتباط شایسته و مناسب با همدیگر تأکید می‌کند. در این میان، روابط بین ملت‌های عضو سازمان ملل می‌باید در بهترین شکل خود باشد، زیرا این روابط متعالی‌ترین دستاوردی است که انسان‌ها در روابط با همدیگر بدان دست‌یافته‌اند. کمااینکه منشور سازمان ملل را می‌توان به‌علت دربرداشتن دستاوردهای بزرگ برای بشریت، در شمار بهترین منشورهای بین‌المللی قرار داد؛ خاصه اینکه منشور سازمان ملل درباره حق ملت‌ها در تعیین سرنوشت خود، استقلال کشورها، عدم‌دخالت در امور داخلی کشورها و به رسمیت شناختن جنبش‌های آزادی‌خواهانه سخن می‌راند و از کشورهای عضو می‌خواهد تا روابطشان در تمامی گستره‌ها و حوزه‌ها مستحکم باشد. علاوه بر اینها، منشور سازمان ملل، کشورها را از استفاده از زور یا حتی تهدید به زور منع می‌دارد؛ بدین معنا که اصل 51منشور، کشورها را از تهدید کشورهای دیگر منع می‌کند، همان مسئله‌ای که اسرائیل و ایالات متحده آن را نقض کرده و مثلا ایران یا برخی کشورها را تهدید می‌کنند اما به‌رغم تمامی این جوانب مثبت، نقطه ضعفی هم در این منشور وجود دارد و آن همان موضوع رای‌گیری در شورای امنیت است که رای‌گیری دمکراتیکی نیست. بنابراین باید بگویم که مشکل، نه در منشور نهفته است و نه در سازمان ملل بلکه مشکل اساسی اینجاست که برخی کشورها نظیر آمریکا، اسرائیل و برخی کشورهای غربی خود را خارج از چارچوب قانون بین‌الملل می‌دانند. سازمان ملل ابعاد و جوانب مثبت زیادی نظیر بعد توسعه‌ای، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی دارد اما در عرصه صلح و امنیت بین‌المللی متأسفانه باید بگوییم که این نهاد بین‌المللی مورد سوءاستفاده اسرائیل و آمریکا قرار گرفته است.
- مهم‌ترین عوامل نارضایتی ملت‌ها از سازمان ملل چه می‌تواند باشد؟
عوامل متعددی در این بین مطرح است؛ مهم‌ترین اینها اینکه سازمان ملل چشم‌اندازها و آرمان‌های عظیمی را پیش روی ملت‌ها و بشریت عرضه کرد که به‌صورت کامل تاکنون محقق نشده است. ملت‌ها امید دارند که مصالح آنها در صندوق بین‌المللی پول، بانک جهانی یا سازمان تجارت جهانی حفظ شود نه اینکه ابتدا این مصالح از کانال آمریکا گذر کند.
- خواسته اصلی کشورهای درحال توسعه در شرایط کنونی جهان، در زمینه اصلاح سازمان ملل چیست؟
من فکر می‌کنم منشور سازمان ملل، جوانب مثبت فراوانی دارد و بیم آن دارم که روند اصلاح و تعدیل این منشور به سمت‌وسویی برود که ایالات‌متحده به‌دنبال آن است. بدین معنا که آمریکا می‌کوشد تا آن را به نفع خود تغییر دهد. خود منشور فی‌نفسه خوب و موفق است اما مشکل، در اجرای آن نهفته است. با وجود بی‌عدالتی در رأی‌گیری در شورای امنیت، خواسته مهم کشورهای در حال توسعه را همان برقراری عدالت در رأی‌گیری‌ها می‌دانم تا بدین‌ترتیب حق وتو تنها در جایگاه مناسب آن استفاده شود، نه‌اینکه به همان شیوه آمریکا در مسیر دفاع از امور باطل و خصومت‌آمیز استفاده شود. خواسته دیگر این کشورها را می‌توان در اجرای واقعی و حقیقی اصول و مبانی سازمان ملل خلاصه کرد. در واقع ما در شورای امنیت سازمان ملل در برابر مسئله‌ای نادر قرار داریم که در آن، خود شورای امنیت از اصول و مبانی سازمان ملل خروج و عدول می‌کند. از همین‌رو هم بود که نشست سران جنبش کشورهای عدم‌تعهد در تهران، خواستار برقراری دمکراسی واقعی در شورای امنیت شد. با این حال، همانگونه که گفتم و تأکید هم می‌کنم خود منشور سازمان ملل فی‌نفسه و به‌علت دارابودن اصول اساسی قوانین عام بین‌الملل، موفق و مناسب است و باید از آن صیانت کرد. درواقع این ایالات متحده است که به‌دنبال تغییر منشور سازمان ملل است؛ چراکه می‌کوشد تا عبارت جنبش‌های آزادی‌خواهانه را به گروه‌های تروریستی تغییر دهد و همکاری بین کشورها را منع یا کم کند، در امور داخلی کشورها دخالت می‌کند و اینها نقض اصول منشور است. آمریکا همچنین علیه برخی کشورها اعمال تهدید می‌کند و این نقض اصل 51منشور و نیز نقض اصل دو ماده چهار منشور است.
- رئیس‌جمهور مصر در سخنرانی اخیر خود در اجلاس سران عدم‌تعهد در تهران، اعلام کرد که کشورهای عربی و آفریقایی نماینده‌ای دائمی در شورای امنیت ندارند. اگر قرار باشد نماینده‌ای از این کشورها انتخاب شود، نام کدام کشور مطرح می‌شود؟
باید بگویم که قانون بین‌الملل نه شعر است، نه ادبیات است نه فلسفه بلکه منعکس‌کننده توازن قوا در عالم واقع است و حق عضویت دائم و حق وتو از آن‌رو به اعضای پنج‌گانه داده شد که این کشورها پیروز جنگ جهانی دوم بودند و اینکه در حال حاضر دارای سلاح هسته‌ای هستند. به این ترتیب، با چه پشتوانه و به‌علت چه عاملی به کشورهای عربی حق عضویت دائم یا حق وتو داده شود؟ آیا باید این حق و این عضویت را به‌عنوان هدیه به آنها تقدیم کنند؟ نباید ما درباره مسائلی غیرواقعی و کاملا به دور از قوانین حاکم صحبت کنیم. اساسا امکان ندارد منشور سازمان ملل بدون موافقت اعضای پنج‌گانه دائمی شورای امنیت اصلاح شود. این کشورها در حال حاضر بر تصمیمات سیطره دارند و قطعا به‌طور مستقیم چنین خواسته‌ای را رد می‌کنند. اساسا عضویت دائمی به کدام کشور عربی باید داده شود؟ من اساسا با این موضوع مخالف نیستم اما این کشورها قبل از همه‌‌‌چیز باید بدانند دشمنشان کیست؛ اینکه اسرائیل دشمنشان است و می‌باید از مسئله فلسطین دفاع کنند نه اینکه میان ملت‌های عربی تفرقه‌های مذهبی را دامن بزنند.
- از سال‌های قبل، کمیته‌ای درون خود سازمان ملل برای اصلاح ساختار سازمان ملل تشکیل شد. از فعالیت این کمیته اطلاعاتی دارید؟
بله. این کمیته برای اصلاح منشور سازمان‌ملل تشکیل شد اما متأسفانه به‌نحوی از انحا ایالات‌متحده فعالیت‌های آن را تحت‌تأثیر کامل قرار داد. ایالات متحده که در آن زمان «جان بولتون» آن را در این نهاد بین‌المللی نمایندگی می‌کرد، سه‌هزار تعدیل و اصلاح را مطرح کرد. خود ایالات‌متحده هم به‌دنبال جرح و تعدیل منشور سازمان ملل اما به نفع امپریالیسم و رفتارهای خودسرانه است. من هشدار می‌دهم که می‌باید بر ضرورت بقای منشور سازمان ملل به همان صورت کنونی آن تأکید کنیم؛ زیرا بسیار موفق و خوب و نمایانگر مصالح ملت‌ها و دولت‌هاست. اگر بخواهم مورد به مورد اشاره کنم، نخستین مورد در آن، حق ملت‌ها در تعیین سرنوشتشان است. آمریکا به‌دنبال تغییر این اصل است. به‌رسمیت‌شناختن جنبش‌های آزادی‌خواهانه؛ باز آمریکا مایل به تعدیل این اصل و تلقی این جنبش‌ها به‌عنوان سازمان‌های تروریستی است. اصل51، اصل حق دفاع از خود است که آمریکا باز به‌دنبال تغییر آن و جایگزین‌کردن حق دفاع پیشگیرانه از خود به جای آن است. بنابراین، تنها کشورهای جهان‌سوم نیستند که به‌دنبال تغییر این منشور هستند بلکه آمریکا هم در جهت مصالح خود به‌دنبال جرح و تعدیل است. اصل دو، ماده هفت عدم‌دخالت در امور داخلی است که آمریکا آن را نقض می‌کند. اصل دو، ماده چهار که همان عدم‌استفاده از زور یا تهدید به زور است که باز آمریکا با تهدیدات خود علیه کشورهای مختلف ازجمله ایران، آن را نقض می‌کند. ما به‌عنوان کشورها، نهادها و گروه‌های آزادیبخش نه خواستار تغییر این منشور بلکه خواستار بیشترین همبستگی‌ها میان ملت‌ها، از آمریکای لاتین گرفته تا آفریقا و آسیا هستیم و این رؤیایی بزرگ است که سازمان ملل با شکل‌گیری‌اش، آن را محقق ساخته اما ما باید ناقضان و مجرمان را تحت پیگرد قرار دهیم. مجرمان در این بین آمریکا و رژیم صهیونیستی هستند. ما چون قادر به هجوم به آمریکا و اسرائیل نیستیم، به قانون بین‌الملل حمله می‌بریم. آنچه انتظار می‌رود عکس این قضیه است.
- واکنش کشورهای پیشرفته و جهان اول در مقابل درخواست‌ها برای اصلاح ساختار و مدیریت سازمان ملل چیست؟
متأسفانه باید بگویم که کشورهای پیشرفته صنعتی می‌کوشند تا مانع از اجرای صحیح و واقعی مواد منشور سازمان ملل شوند و زمانی که مثلا کشورهای در حال توسعه خواستار اصلاح رأی‌گیری‌ها در شورای امنیت می‌شوند، آمریکا در مقابل، خواستار جرح و تعدیل تمام منشور می‌شود؛ به این معنا که می‌خواهد این منشور، منشوری واپس‌گرایانه باشد نه ترقی‌خواهانه. این همان طرح جایگزین است که در حال حاضر مطرح است. از این رو، می‌باید نسبت به این مسئله هوشیار بود و باید جرح و تعدیل‌ها و اصلاحات را طوری مطرح کرد که در تقابل تمام با تعدیلاتی باشد که آمریکا به‌دنبال آنهاست.
