طول این بزرگراه به همراه رمپ و لوپ‌های مختلف حدود 35کیلومتر است. بیش از 14تقاطع غیرهمسطح اصلی و فرعی در مسیر این بزرگراه احداث می‌شود و پنج‌خرداد سال92 این بزرگراه آماده بهره‌برداری خواهد شد. جنوب شهر دیگر می‌تواند جنوب شهر نباشد. این را می‌توان از فعالیت این روزهای کارگران در حوالی بزرگراه امام علی فهمید. مازیار حسینی، معاون فنی و عمرانی شهردار تهران می‌گوید: «بزرگراه امام علی، شهر ری را از بن‌بست خارج می‌کند». اعضای شورای شهر معتقدند که این طرح با تمام سختی‌ها در اجرا از همین حالا باعث تحریک توسعه در جنوب شهر شده است. شهردار تهران این طرح را گامی بزرگ برای کاهش فاصله شمال و جنوب شهر می‌داند.
هر روز طرحی نو در جنوب پایتخت آغاز می‌شود و سیمای این بخش از پایتخت را تغییر می‌دهد؛ بوستان ولایت، مجموعه پیاده‌راه مرکزی شهر، مجموعه فرهنگی و ورزشی جانبازان، ورزشگاه امام رضا، مجموعه تجارت جهانی تهران و حالا هم طرح‌های بزرگراهی. علاوه بر بزرگراه آزادگان، تونل امیر کبیر و بزرگراه یادگار اتفاقی دیگر در حال وقوع است؛ بزرگراه امام علی با هدف دسترسی بیشتر ساکنان جنوب به مراکز مختلف فرهنگی، هنری در دست ساخت است؛ اقدامی که می‌توان آن را به کاهش فاصله جنوب از شمال شهر تعبیر کرد.
درست 20سال از نخستین روزی که ساخت بزرگراه امام علی (بزرگراه شرق) مطرح شد می‌گذرد. درست 20سال از زمانی می‌گذرد که برای نخستین بار روی کاغذ نقشه تهران شمال شرق و جنوب شرق با یک خط قرمز به هم متصل شدند. از آن روز تاکنون، اگرچه در مقطعی کوتاه در شمال شرق 9کیلومتر بزرگراه ساخته شد، اما همچنان کار ساخت این بزرگراه ناتمام و روی کاغذ، تنها طرحی از آن به جا ماند. اما در طول این سال‌ها طرح‌های مختلفی برای ساخت بزرگراه امام علی عوض شد و چندبار مطالعات برای احداث آن از نو انجام شد.
بزرگراه امام علی یکی از طولانی‌ترین بزرگراه‌های تهران و طولانی‌ترین بزرگراه شمالی- جنوبی شهر تهران است. همانطور که این بزرگراه طول زیادی دارد، قدمت زیادی هم دارد. طراحی اولیه این بزرگراه حدود 20سال پیش صورت گرفت. این بزرگراه حدود 35کیلومتر طول دارد که تاکنون تنها 11کیلومتر در طول تمام سنوات گذشته از آن به بهره‌برداری رسیده است که از شمال بزرگراه شهیدبابایی تا مسیل باختر محدوده‌ای در شمال خیابان سبلان ادامه می‌یابد.
مشکلات بسیاری بر سر راه این پروژه وجود دارد؛ مشکلاتی که در تمام سال‌های گذشته مانع از ساخت این بزرگراه می‌شد. دلیل عدم‌ساخت این بزرگراه پس از گذشت 20سال مشکل معارضان ملکی بود اما براساس طرح جامع، بزرگراه امام علی از درون بافت فرسوده در مناطق 7 ، 8 ، 13،14 و 15حرکت می‌کرده است. به همین دلیل عبور از مناطق فرسوده مسکونی باعث شده بود که در دوره‌های مدیریتی مختلف در گذشته جسارت اجرا برای تکمیل این بزرگراه کم باشد. برخی اوقات برای ساخت بزرگراهی یک بستر اولیه وجود دارد که این بستر معمولا تعریض و بزرگ می‌شود اما در طرح بزرگراه امام علی ماجرا اینگونه نیست.
در بسیاری از قسمت‌های بزرگراه امام علی اصلا مسیری وجود ندارد و کاملا از درون بافت فرسوده عبور می‌کند. در واقع دلیل این طراحی هم آن بود که طراحان طرح جامع عبور بزرگراه از بافت فرسوده را به این دلیل انتخاب کردند که در مناطق 7، 8 و 15مسیر به‌گونه‌ای احداث شود که برخی مشکلات بافت فرسوده حل شود. در واقع ایده کلی این بود که با ساخت بزرگراه امام علی بتوان فرایند نوسازی بافت فرسوده در آن مناطق را تسریع کرد. بنابراین به‌دلیل حجم پروژه، قابل پیش‌بینی خواهد بود که این پروژه در رفع معارضان ملکی بعد از بزرگراه شهید زین‌الدین، بیشترین رفع معارضان را داشته باشد. اما روند ساخت بزرگراه امام علی از زبان معاون فنی و عمرانی شهرداری قابل توجه است.
« از مدت‌ها پیش بزرگراه امام علی در محدوده پیروزی تا بزرگراه محلاتی در دستور کار قرار داشت. به‌دلیل حجم معارضان ملکی کارش به کندی پیش می‌رفت اما براساس آنالیزهای مختلف که به شهردار ارائه شد، مدیریت شهری به این نتیجه رسید که واقعا بزرگراه امام علی این توان را دارد که در شمال شرق، شرق و جنوب شرق باعث رفع مشکلات ترافیکی و گره‌گشا باشد. بنابراین پیشنهاد برای ساخت کامل بزرگراه امام علی براساس مطالعات انجام‌شده خدمت شهردار تهران ارائه شد. این پیشنهاد ساخت بزرگراه امام علی را در دو فاز مورد توجه قرار داده بود. فاز اول این بزرگراه از خیابان پیروزی تا بزرگراه آزادگان در مناطق 13، 14و 15بود که اولویت داشت. این مسیر طولی حدود 5/8کیلومتر دارد؛ یعنی مسیر ساخته شده در تمام سنوات مختلف که هم‌اکنون در اختیار شهروندان است، طولی حدود 9کیلومتر دارد که با بهره‌برداری از فاز اول، بزرگراه امام علی دو برابر میزان فعلی‌اش طول خواهد داشت».
به گفته مسئولان این طرح، هر چند شخص شهردار به‌طور مستقیم در این پروژه حضور دارد و کارهای انجام شده در این بزرگراه را شخصا مدیریت می‌کند اما کار در این بزرگراه بر دو محور اصلی استوار است؛ در محور اول تملک معارضان ملکی و در محور دوم عملیات اجرایی احداث بزرگراه مورد نظر است.
تعداد قطعات پروژه و پیمانکاران
پروژه ساخت بزرگراه امام علی با توجه به بزرگی به‌منظور تسهیل در اجرا و بالا بردن دقت به شش قطعه اصلی تقسیم شده است. این شش قطعه در مجموع دارای 22کیلومتر است.
قطعه اول: قطعه از آغاز پروژه یعنی از مسیل باختر شروع می‌شود و تا شمال خیابان پیروزی به طول 4/7کیلومتر ادامه می‌یابد.
قطعه دوم: این قطعه از خیابان پیروزی تا میدان شهید محلاتی ادامه دارد و طول آن 2/2کیلومتر است.
قطعه سوم: این قطعه از میدان شهید محلاتی تا جنوب بزرگراه آزادگان ادامه داشته و طول آن 5/4کیلومتر است.
قطعه چهارم: آغاز این قطعه از جنوب آزادگان بوده و تا بزرگراه شهید کاظم نجفی رستگاری (بزرگراه دولت‌آباد) ادامه داشته و طول آن 1/9کیلومتر است.
قطعه پنجم: این قطعه از بزرگراه شهید کاظم نجفی رستگاری (بزرگراه دولت آباد) آغاز می‌شود و تا کمربندی شهر ری (بزرگراه شهید کریمی) ادامه می‌یابد و طول آن 1/9کیلومتر است.
قطعه ششم: بعد از اتصال بزرگراه امام علی به بزرگراه شهید آوینی، قطعه ششم از انتهای بزرگراه شهید آوینی آغاز می‌شود و تا حرم مطهر حضرت امام ادامه می‌یابد. طول این بزرگراه 2/9کیلومتر است.
کل این پروژه دارای چهار پیمانکار اصلی است. این پیمانکاران در کل پروژه در حال فعالیت بوده و تمامی اقدامات این پروژه را تحت پوشش قرار می‌دهند.
تقاطع‌ها
در مسیر بزرگراه امام علی تقاطع‌های مختلفی با بار ترافیک سنگین وجود دارد. به‌عنوان نمونه تقاطع بزرگراه امام علی و تقاطع آزادگان یکی از تقاطع‌های بسیار مهم است که قرار است در تمامی مسیرهای بزرگراه، دسترسی ایجاد شود. در واقع دسترسی‌ها و طرح کلی تقاطع‌های پنج گانه اصلی بزرگراه امام علی در جنوب که عنوان شد، به طول 8/5کیلومتر در کمتر از یک‌ماه طراحی و عملیاتی شده است. کل این پروژه 24تقاطع اصلی و فرعی دارد. این تقاطع‌ها به‌دلیل عبور بزرگراه از داخل بافت شهری، خیابان‌های مختلف را قطع می‌کند. این تقاطع‌ها جهت دسترسی ساکنان محلی پیش‌بینی شده است. 10تقاطع اصلی در این بزرگراه وجود دارد که با رمپ و لوپ‌ها به بزرگراه اصلی نیز قابل دسترسی است. 14تقاطع هم تقاطع‌های فرعی این بزرگراه را تشکیل می‌دهند. تقاطع‌های فرعی فقط دسترسی شرقی به غربی و برعکس را تأمین می‌کند. البته بنا به اظهارات مسئولان این پروژه تأمین دسترسی‌های محلی در اولویت فعالیت ساخت این بزرگراه قرار گرفته است. از آغاز عملیات اجرایی تاکنون با توجه به این اولویت، چهار تقاطع از این پروژه به بهره‌برداری رسیده و در اختیار شهروندان گذاشته شده است. ساخت بقیه تقاطع‌ها نیز در دست انجام است. میدان شهید محلاتی به‌عنوان یک تقاطع اصلی، هم‌اکنون زیر بار ترافیک قرار گرفته و همچنین تقاطع‌های فرعی خیابان نیکنام، خیابان عزیزی و خیابان صفا تکمیل و در اختیار شهروندان گذاشته شده است.
معارضان ملکی و تاسیساتی
تملک معارضان ملکی، محور اول ساخت بزرگراه امام علی است. در این محور معاونت امور مناطق، سازمان سرمایه‌گذاری شهرداری تهران و شهرداران مناطق ذی‌ربط برای تملک در مسیر بزرگراه هم‌اکنون در حال فعالیت هستند و براساس برنامه‌ریزی تا پایان سال کار تملک معارضان در محدوده پیروزی تا بزرگراه آزادگان و همچنین مسیل باختر تا پیروزی به 100درصد پیشرفت خواهد رسید. بیش از چهار هزار پلاک که شامل هفت هزار واحد مسکونی است در این پروژه باید تملک می‌شد. روند تملک در این پروژه به گفته مسئولان آن بسیار سخت و زمانبر است. پس از دستور شهردار تهران برای اجرای این پروژه، یک کمیته ویژه برای تملک معارضان تشکیل شد و در خردادماه سال‌جاری تملک معارضان این پروژه جلوتر از برنامه زمانبندی پیش رفت. از طرفی معارضان تاسیساتی در این پروژه یکی دیگر از مشکلات این طرح بود. بعد از تملک و تخریب املاک در این پروژه کار به جابه‌جایی تاسیسات داخل این پروژه رسید. جابه‌جایی تاسیسات حجم عظیمی از کار را به‌خود اختصاص داد. با توجه به زمانبندی برای رفع معارضان تاسیساتی در این پروژه، به گفته مسئولان این طرح ،کاری بی‌نظیر در طرح‌های عمرانی داخل شهری اتفاق افتاد. تاکنون بیش از 60درصد تاسیسات داخل این پروژه جابه‌جا شده است و 40درصد باقیمانده نیز در مرحله توافق و اجرا قرار دارد. همچنین بیش از 90درصد املاک این طرح تملک شده است. تنها برای جابه‌جایی تاسیسات، 25میلیارد تومان هزینه شده است.
تکمیل حلقه بازار و 17شهریور
بزرگراه امام علی، نقشی کلیدی و حیاتی برای بازار تهران خواهد داشت. عمدتا تردد مردم جنوب و به‌ویژه بازاریان از این بزرگراه انجام خواهد شد. در واقع می‌توان گفت که تونل امیر کبیر مکمل این پروژه است و به بزرگراه امام علی متصل می‌شود. انتظار بر این است که اتصال این دوشبکه تأثیر زیادی بر ترافیک محدوده بازار تهران بگذارد. همچنین با پیاده راهسازی خیابان 17شهریور، بخش عمده‌ای از ترافیک این محدوده از تهران به بزرگراه امام علی منتقل می‌شود. اگرچه شورای شهر تهران با توجه به پیاده راهسازی محدوده 17شهریور در هفته گذشته بر بهره‌برداری سریع‌تر از این محدوده بزرگراه اصرار کردند.
اعتبارات لازم
قرار بر این است که کل اعتبارات ساخت این بزرگراه از دل همین بزرگراه تأمین شود. به تعبیر معاون فنی و عمرانی شهردار تهران این سیاست شهرداری تهران است که کل پروژه‌های شهری باید از درون خودشان تأمین اعتبار کنند. بنابراین با آزادشدن پوسته شهر و ایجاد طرح‌هایی با جذابیت قابل توجه، سرمایه‌گذاران بخش خصوصی وارد می‌شوند و منابع قابل‌توجهی را تأمین می‌کنند.
همه آمده‌اند
در کنار دو معاونت فنی و عمرانی و امور مناطق، سایر معاونت‌ها هم درگیر این پروژه هستند چرا که چنین پروژه‌ای حجم زیادی از هماهنگی و کار را طلب می‌کند. تثبیت پوسته طرح و نقشه‌های مبنایی در معاونت شهرسازی و معماری تهیه می‌شود و در اختیار معاونت فنی و عمرانی قرار می‌گیرد و تحلیل داده‌های ترافیک بر‌عهده معاونت حمل‌ونقل و ترافیک است. معاونت مالی و اداری نیز باید در تأمین منابع مختلف کمک کنند. سازمان مشارکت‌های مردمی در کنار معاونت مالی و اداری نیز در این کار حضور خواهند داشت.
پایان راه
یک محور 1/8کیلومتری از بزرگراه امام علی در جنوب بزرگراه آزادگان هم‌اکنون آماده بهره‌برداری است. از طرفی رینگ بزرگراه آزادگان در جنوب تهران سال‌ها ناقص بود که با توجه به اجرای این پروژه و لزوم احداث پل بزرگراه امام علی بر فراز این بزرگراه جهت تکمیل رینگ شرقی اقدامات لازم صورت گرفت و پس از احداث این رینگ، شهردار تهران در شهریور‌ماه از این طرح بهره‌برداری کرد و این رینگ نیز تکمیل شد.
آخرین تصمیم
اتصال بزرگراه امام علی به کمربندی شهر ری یا بزرگراه شهید آوینی سال گذشته مورد بررسی قرار گرفت و برای اتصال این دو بزرگراه برنامه‌ریزی شد. به گفته مازیار حسینی، معاون فنی و عمرانی شهرداری تهران، تاکنون مسیری مطمئن و مناسب برای دسترسی به جنوب تهران و شهر تاریخی ری وجود نداشت. بنابراین با اتصال بزرگراه امام علی به کمربندی شهر ری این اتصال برقرار خواهد شد. طول مسیری که بزرگراه امام علی را به کمربندی شهر ری متصل می‌کند حدود سه کیلومتر خواهد بود. در واقع بزرگراه امام علی بعد از عبور از آزادگان به بزرگراه دولت‌آباد یا شهید رستگار نجفی، در طرح اولیه مورد توجه بود اما هم‌اکنون با دستور شهردار تهران کار اتصال بزرگراه امام علی با طول تقریبی سه کیلومتر به بزرگراه شهید آوینی در دستور کار قرار گرفته است.
یک طرح غیرممکن
تقریبا کارشناسان شهرسازی ساخت این پروژه را غیرممکن می‌دانستند.برای ساخت این بزرگراه یک کار جهادی مورد نیاز بود. معمولا هر طرحی که در دستور کار قرار می‌گیرد، در کمیسیون ماده پنج مورد مطالعه قرار گرفته و پوسته اجرایی آن مشخص می‌شود. بنابراین در این پوسته هیچ‌گونه ساخت‌وساز امکان ندارد. از آنجا که طرح بزرگراه امام علی از سال‌ها پیش در کمیسیون ماده پنج شهرداری مورد مطالعه و تصویب قرار گرفته بود، تمامی ساکنان مناطقی که در مسیر این بزرگراه بودند، در هیچ شرایطی امکان ساخت‌وساز و خرید و فروش املاک خود را نداشتند و به همین دلیل مشکلات زیادی برای ساکنان این مناطق به‌وجود آمده بود. بر این اساس تصمیم شهردار محترم برای ساخت این بزرگراه در واقع یک تصمیم بزرگ برای رفع این مشکل بود. از نظر برد اجتماعی تصمیم اخیر شهردار تهران یک تصمیم بزرگ محسوب می‌شود.
