اما در این طرح چه اصلاحاتی تعبیه شده و چگونه قرار است این طرح به اصلاح ساختار معیوب تحزب در ایران بینجامد؟ اینها سؤالاتی است که در گفت‌وگو با امیر خجسته، رئیس کمیسیون شوراها و امور داخلی مجلس، پرسیده‌ایم.
- چه ضرورتی باعث شد تا مجلس به فکر اصلاح قانون احزاب بیفتد؟
ما در ایران حزب به‌معنای واقعی کلمه نداریم و لازم است احزاب فعال شوند و جوابگو باشند. زمانی که احزاب به‌صورت قدرتمند وارد صحنه شوند دارای طرح و برنامه هستند و بر همین اساس هم رئیس‌جمهور مورد حمایت خودشان را بر می‌گزینند و از آن حمایت می‌کنند و درصورتی هم که طرح‌ها و برنامه‌هایشان عملی نشود و یا درصورت عملی‌شدن نتایج مثبتی در پی نداشته باشد باید در مقابل مردم پاسخگو باشند. از آن طرف رئیس‌جمهور هم نمی‌تواند از برنامه‌ها و شعار‌هایی که در ابتدا مطرح کرده عدول کند و به کسی هم پاسخگو نباشد. ما الان شاهد این هستیم که احزاب زیادی در آستانه انتخابات طلوع می‌کنند و پس از انتخابات، اثری از آنها به چشم نمی‌خورد. اینکه اسمش حزب نیست. در بهترین حالت می‌توان نام آن را کار تبلیغاتی منسجم با هدف پیروزی در انتخابات نامید. درحالی‌که احزاب باید دارای تفکرات و خط‌مشی مشخص اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی باشند و آنها را در معرض انتخاب مردم قرار دهند. نظام حزبی در دنیا یک نظام تجربه‌شده و مرسوم است که آزمایش خودش را به خوبی پس داده اما ما در حال حاضر در کشور خودمان فاقد احزاب واقعی هستیم؛ احزاب قوی و با پشتوانه مردمی. عده‌ای که اغلب یا با هم نسبت خویشاوندی دارند و یا دوست و آشنا هستند در آستانه انتخابات جمع می‌شوند و حزب تاسیس می‌کنند تا اهداف سیاسی و انتخاباتی خودشان را پیگیری کنند و بعد از انتخابات هم رها می‌شوند؛ یعنی فاصله طلوع تا غروب یک حزب نهایتا شش‌‌ماه است. خب مشخص است که این حزب نه تشکیلات درستی دارد و نه برنامه و نه حتی یک مرامنامه درست و حسابی. الان در همه جای دنیا مردم به حزب و به برنامه‌های حزب رأی می‌دهند اما در کشور ما هنوز هم در هر انتخابات افرادی می‌آیند و موجی ایجاد می‌کنند و روی آن سوار می‌شوند. بنابراین ما نیاز مبرم به فرهنگسازی داریم تا بتوانیم فعالیت‌های حزبی را در جامعه جا بیندازیم.
- یعنی شما معتقدید علت اینکه در شرایط کنونی احزاب نمی‌توانند کار ویژه‌های خودشان را انجام بدهند خلأ قانونی است؟
هم کمبودهای قانونی است و هم نبود فرهنگ فعالیت‌های حزبی و در کنار آن باید از احزاب حمایت هم بشود.
- قانون جدید چطور می‌خواهد این ایرادات را برطرف کند؟
ما الان کمیته‌ای تشکیل داده‌ایم و تمام متخصصان و نخبگان و کسانی که در زمینه کار‌های حزبی دارای تجربه و نظر هستند را جمع و تلاش کرده‌ایم با احزاب فعال و قوی هم ارتباطات خوبی بگیریم. الان بحث‌های خوبی در کمیسیون مطرح است. مهم‌ترین کاری که در اصلاح قانون احزاب باید صورت بگیرد رفع خلأهای قانونی موجود است. البته قانون احزاب تأثیر خودش را دارد اما این تأثیر محدود است و نباید توقع داشته باشیم با این قانون همه مشکلات برطرف شود بلکه سایر نهاد‌ها و کلیت نظام هم باید نقش خودشان را به خوبی ایفا کنند تا ان‌شاءالله بتوانیم به نتایج مطلوبی برسیم.
- براساس قانون فعلی وظیفه حمایت از احزاب با چه نهاد یا ارگانی است؟ چون اغلب نهادهایی که وجود دارند بیشتر وظایف سلبی و نظارتی دارند.
بله. واقعا این نقص وجود دارد. ما در اصلاح قانون احزاب داریم روی این بحث و همچنین بحث فعالیت‌های مالی احزاب کار می‌کنیم.
- برای رفع مشکل احزاب فصلی چه کاری قرار است انجام شود؟
واقعیت این است که اینها را نمی‌توان کاری کرد. ما الان 240حزب داریم که بیش از 90درصد آنها فصلی هستند.
- خب یکی از اصلی‌ترین ایرادات نظام حزبی کشورمان هم همین است دیگر. طبیعتا اگر قرار باشد با اصلاح قانون احزاب ایرادات موجود رفع شود باید فکری هم برای اینگونه احزاب صورت بگیرد.
به هر حال اینها باید قانونمند بشوند. باید یک چارچوب کاری مشخص برای آنها معین شود تا براساس آن فعالیت کنند.
- احتمال لغو مجوز این احزاب هم هست؟
هنوز به تصمیم مشخصی در این خصوص نرسیده‌ایم. به هر حال اینها الان مجوز دارند و ما هم تلاشمان این است که آنها را تشویق کنیم تا فعال شوند. ممکن است در جایی که احساس کنیم حزبی ضعیف است و امکان اینکه فعال شود، نیست آن را با چند حزب دیگر ادغام کنیم تا از ترکیب آنها یک حزب قدرتمند و فعال شکل بگیرد.
- در کل، قانون جدید قرار است بازدارنده و محدود‌کننده باشد یا رویکرد حمایتی نسبت به احزاب خواهد داشت؟ چون آن چیزی که تاکنون همکاران شما از جزئیات آن بیان کردهاند بیشتر جنبه‌های سلبی و بازدارنده بوده.
نه اصلا این قانون قصد محدود‌کردن فعالیت‌های حزبی را ندارد. اتفاقا ما می‌خواهیم با اصلاح قانون احزاب فضای سیاسی را برای فعالیت بیشتر و نقش‌پذیری بیشتر احزاب باز کنیم. حتی بحث اصلی ما انتخابات هم نیست و انتخابات تنها بخشی از عملکرد احزاب است. برنامه‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی احزاب هم در این قانون دیده شده. ما اعتقاد داریم هرچه حضور احزاب در فضا‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بیشتر و پرقدرت‌تر باشد، شفافیت و ثبات هم در جامعه افزایش خواهد یافت. ما به‌دنبال این هستیم که نقش احزاب پر‌رنگ‌تر شود و دیگر فعالیت آنها به یک دوره زمانی کوتاه قبل از انتخابات محدود نباشد بلکه در تمام طول فعالیت دولت، احزاب حضور فعالی داشته باشند و از دولتی که معرفی کردهاند، حمایت و مراقبت کنند تا از اصول و برنامه‌ها و شعار‌های اولیه منحرف نشود؛ در نهایت هم در مقابل مردم پاسخگو باشند. فرض بفرمایید قرار است در مجلس قانونی وضع شود. احزاب باید درخصوص آن نظر بدهند و موضعگیری داشته باشند و در راستای اهداف و برنامه‌هایشان و از طریق نمایندگان خود در مجلس از آن دفاع یا با آن مخالفت کنند. اصلا احزاب باید در مسائل سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی طرح و برنامه داشته باشند و آن را دنبال کنند، نه اینکه یک نفر بیاید و چهار تا شعار بدهد و چند تا حزب هم که به دلایلی منافع خودشان را در انتخاب این فرد می‌بینند بیایند پشت او قرار بگیرند.
- فکر نمی‌کنید الان زمان مناسبی برای طرح اصلاح قانون احزاب نباشد؟ چون به هر حال در آستانه انتخابات قرار داریم و این طرح هم ممکن است از فضای سیاسی کشور متاثر شود.
نه ما که برای انتخابات کار نمی‌کنیم. ما فقط می‌خواهیم نواقص قانون را برطرف کنیم. این طرح از چندین سال پیش مطرح شد و متأسفانه در کمیسیون شوراها باقی ماند. بالاخره از جایی باید شروع کرد دیگر. ما قرار نیست به اصلاح قانون احزاب محدود شویم بلکه این آغاز راهی است که در نهایت باید به بازشدن یک فضای بسیار قوی در جامعه بینجامد. ما باید در ادامه این کار مصرانه از حاکمیت، بخواهیم که برای فعالیت‌های حزبی فرهنگسازی انجام دهد. البته این به‌معنای آن نیست که حاکمیت، اعتقادی به نظام حزبی ندارد بلکه معتقدیم می‌شد کار بیشتری صورت بگیرد و فضای کار برای احزاب باز‌تر شود. من نمی‌دانم آنهایی که می‌گویند قرار است فضای کار حزبی را محدود کنیم به چه چیزی می‌گویند محدودیت؟ محدودیت این است که ما به همین حداقل‌هایی که موجود است بسنده کنیم و هیچ تلاشی برای فعال‌تر‌شدن احزاب انجام ندهیم و حتی جلوی کار آنها را هم بگیریم. درحالی‌که ما با اصلاح قانون احزاب به‌دنبال این هستیم که احزاب را از این رکودی که دارند در بیاوریم و به تلاش و حرکت واداریم. طبیعی است که در چنین فضایی کار برای احزابی که تمایل به فعالیت ندارند سخت خواهد شد.
- آیا اصلاح قانون احزاب و فعال‌کردن احزاب، زمینه‌سازی برای تغییر نظام سیاسی کشور به نظام پارلمانی است؟
نه اصلا ما به آن بحث کاری نداریم و قصد ورود به آن را هم نداریم بلکه ما فعالیت احزاب را به‌عنوان یک ضرورت برای کشور می‌بینیم که این کار در گذشته صورت نگرفته و الان باید پیگیری کنیم و آن را به سرانجام برسانیم.
- در قانون جدید فکری هم برای احزاب دولتی کرده‌اید؟
ما اصلا چیزی به اسم حزب دولتی نداریم چون دولت که نمی‌آید برای خودش حزب تشکیل بدهد.
