یکی از اقدامات اساسی در این راستا مقوله «نهادسازی» است، بنابراین می‌توان انسان‌ها را موجودات سازمان‌یافته‌ای دانست که فعالیت‌های اجتماعی خویش را در قالب نهادهای اجتماعی متنوعی دنبال می‌کنند؛ یکی از نمودهای این نهادسازی در جوامع مدنی «تحزب» است. احزاب همواره در تمام کشورهای جهان می‌توانند اثرات خود را بر تصمیمات سیاسی کشور بگذارند. در حقیقت نمی‌توان از تأثیر آنها غافل ماند و می‌توان
مدعی شد که کماکان در برخی کشورها مانند آمریکا، این احزاب هستند که جهت سیاسی کشور را تعیین می‌کنند اما متأسفانه در ایران به‌دلیل نقص قانون انتخابات، احزاب همواره به شکل فصلی فعالیت‌هایی را آغاز کرده و با اتمام انتخابات هم فعالیت بسیاری از آنها به صفر می‌رسد. بسیاری از این احزاب اصلا فعالیتی ندارند و حتی از دایره اعضای یک خانواده نیز فراتر نرفته‌اند، البته برخی از آنها گاهی اوقات از طریق سایت‌های اینترنتی و نشریات مختلف اخبار احزاب را پوشش می‌دهند اما این ارتباط مجازی است و ارتباط بدون واسطه آنها با مردم بسیار محدود است و تنها در آستانه انتخابات‌ها با جهت‌گیری آنها در قالب بیانیه‌ها و لیست‌ها مواجهیم و متأسفانه کارکرد دیگری ندارند؛ از این‌رو در گفت‌وگو با برخی از چهره‌های شاخص حزبی در کشور به بررسی زوایای این مسئله پرداخته‌ایم.
حسن بیادی؛ دبیرکل جمعیت آبادگران
به‌نظر من اسم‌گذاری احزاب فصلی غلط است، چرا که این توهین به احزاب واقعی می‌شود. بهتر است عنوان «گروه‌های نوظهور» را روی این تشکل‌ها بگذاریم. تا زمانی که احزاب در کشور جایگاه ویژه‌ای نداشته باشند، این مسائل غیرقابل اجتناب است، یعنی این آسیب‌ها را می‌پذیریم به‌خاطر اینکه احزاب جایگاه ویژه‌ای ندارند. بنابراین مسئولان باید به فکر این باشند که از بروز این مسائل جلوگیری کنند چرا که در اکثر موارد شاهدیم که این گروه‌ها بیشتر برای مبارزه تشکیل می‌شوند و سعی نمی‌کنند تا با یکدیگر رقابت سالم داشته باشند؛ به همین دلیل هم شاهدیم که بعد از هر انتخابات انشقاق جدی میان گروه‌های سیاسی به‌وجود می‌آید و شاهدیم که در ادارات و سازمان‌ها نیز این جبهه‌بندی‌ها روی هم اثر می‌گذارند. برای مثال آقای خاتمی و آقای ناطق‌نوری بعد از 16سال با هم دوست هستند و رفت‌وآمد خانوادگی دارند اما هنوز جناح‌هایی که آن موقع تشکیل شدند با یکدیگر در تعارضند و این قطعا به ضرر کشور و مردم خواهد بود.
ابوالقاسم رئوفیان؛ دبیر کل حزب ایران زمین
در کشور ما جایگاه احزاب به تناسب آنچه در قانون اساسی آمده و در سخنان بزرگان و پیشکسوتان نظام جمهوری اسلامی مانند حضرت امام(ره)، شهید بهشتی، شهید مطهری و رهبر معظم انقلاب معرفی شده در جامعه درونی نشده است. طبیعی است که احزاب موسمی و فصلی که در هنگامه انتخابات‌ها بروز و ظهور پیدا می‌کنند نمی‌توانند جایگاهی داشته باشند. حزب و یک جبهه فعال سیاسی به‌عنوان یک نهاد مدنی فعال در عرصه سیاسی کشور باید چهار فصل باشد، زیرا یک روی سکه فعالیت‌های حزبی انتخابات‌هاست ولی روی دیگر بررسی و اعلام موضع در ارتباط با پدیده‌های نوظهور اعم از فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی است. از همین رو احزاب باید در ارتباط با تربیت نیروی انسانی برای تأمین نیاز کشور فعالیت کنند و اینکه در آستانه انتخابات یک حزب یا جبهه ظهور کند و تا انتخابات بعدی فعالیت نداشته باشد از حیزانتفاع افتاده است و مشروعیت آن زیر سؤال می‌رود. به‌نظر من کمیسیون ماده 10احزاب باید با نظارت بر فعالیت احزاب و گروه‌ها مجوز آنهایی که فعالیت فصلی دارند را باطل کند و بسیار جای تأسف دارد که عده زیادی از این احزاب بدون مجوز در انتخابات فعال می‌شوند.
رسول منتجب‌نیا؛ قائم‌مقام حزب اعتماد ملی
احزاب به‌عنوان یک ضرورت جامعه سیاسی و جامعه مترقی باید مطرح شوند؛ به این معنا که امروز در دنیا تمام کشورهای پیشرفته به این نتیجه رسیده‌اند که باید فعالیت‌های سیاسی خود را در قالب احزاب و تشکل‌های شناسنامه دار خلاصه کنند و همه افرادی که به‌نحوی علاقه‌مندند فعالیت سیاسی کنند و فعالیت سیاسی را لازم می‌دانند، فعالیت سیاسی خود را در قالب احزاب درآورند و این عملکرد منحصر به یک دوره خاص مثل انتخابات نیست؛ در همه فصل‌ها احزاب باید فعال و پویا باشند، اما متأسفانه یکی از رویکردهایی که ما در کشور داشتیم که می‌شود گفت به واقعیت فرهنگ تحزب کمک نکرده همین مسئله احزاب فصلی است. یعنی برخی از احزاب کارکرد ستاد انتخاباتی را انتظار دارند لذا در فصل انتخابات فعال می‌شوند، کادرهای خود را جمع می‌کنند و بعد از انتخابات دوباره سراغ کارهای خود می‌روند و این بدترین ضربه برای فرهنگ تحزب است. هنگامی که مردم احزاب را با این فرهنگ می‌بینند دیگر نیازی نمی‌بینند که حزبی وجود داشته باشد. باید در این زمینه فعالیت ویژه‌ای صورت گیرد تا مردم به سمت حزب‌های واقعی گرایش پیدا کنند و پی‌ببرند که فعالیت یک حزب به ستاد انتخاباتی خلاصه نمی‌شود بلکه به شناسایی، آموزش و سازماندهی نیروها اختصاص دارد. احزاب قدرتمند دنیا آنقدر پیشرفته هستند که دولت در سایه تشکیل می‌دهند یعنی علاوه بر دولت مستقر، آنها برنامه دارند، بنابراین تا زمانی که ما حزب را از غیراز این دریچه ببینیم طبیعی است که حزب در جامعه ما نمود پیدا نخواهد کرد.
محمدنبی حبیبی؛ دبیرکل حزب مؤتلفه
ما در کشور برای تعمیق و گسترش فرهنگ تحزب باید راه‌های مختلفی که به این امر منتهی می‌شود را با جدیت، سرعت و دقت طی کنیم. در هر صورت باید قبول کرد که تحزب در کشور ما آنطور که باید و شاید به‌صورت فرهنگ درنیامده و این یکی از موانع گسترش فکر حزبی در کشور است. اگر این مقدمه را بپذیریم علی‌القاعده ایجاد حزب‌های فصلی و موسمی و انتخاباتی، بدون طی کردن مقدمات قانونی می‌تواند به موضوع تحزب لطمه وارد کند و من با تشکیل این حزب‌ها به‌شدت مخالفم و اعتقاد دارم که اینها نه تنها اثر مثبتی در گسترش فرهنگ تحزب ندارند بلکه به این فرهنگ لطمه وارد می‌کنند. به‌نظر من برای جلوگیری از این نوع حزب‌گرایی باید در قانون احزاب یک تجدید نظر جدی صورت بگیرد و اصولا هر چند نفری که هوس تشکیل حزب می‌کنند بدون اینکه واجد شرایط لازم باشند باید با اهرم قانون جلوی آنها گرفته شود.
محمد هاشمی؛ عضو شورای مرکزی حزب کارگزاران
هنگامی که در فضای سیاسی محدودیت‌هایی برای حضور و مشارکت احزاب وجود داشته باشد، شاهد حضور چنین گروه‌هایی هستیم وگرنه هیچ حزبی برای یک فصل تشکیل نشده بلکه کاملا برنامه دار و هدفمند است. احزاب حتما در وزارت کشور ثبت شده‌اند و برنامه مشخصی را دنبال می‌کنند بنابر این بهتر است که به این جمعیت‌ها و جریانات عنوان حزب را ندهیم چرا که آنها تنها کاربرد مقطعی دارند. این گروه‌ها به‌علت اینکه هویت خاصی ندارند و مقطعی هستند گاهی بداخلاقی‌های سیاسی را در فضای جامعه گسترش می‌دهند و چون از طریق هویت و عملکرد خود نمی‌توانند اعتماد مردم را جذب کنند، فضا را ملتهب و بعد ماهیگیری سیاسی می‌کنند.
مرتضی طلایی؛ دبیرکل جبهه پیشرفت و عدالت ایران اسلامی
شکل‌گیری احزاب فصلی ناشی از نبود احزاب کامل و پایدار در کشور است. به‌طور طبیعی افراد سیاسی در فصول انتخابات با شکل‌دادن اینگونه احزاب به‌دنبال موج‌سواری‌های انتخاباتی هستند. یکی از پیامدهای وجود این جریان‌های فصلی هم این است که شیوه‌ها و اسم‌های گوناگون بر روند انتخاب مردم تأثیر می‌گذارند و هیچ تضمینی وجود ندارد که این تأثیرها به نفع جامعه باشد، بنابراین قبل از هر چیز باید از طرق قانونی جلوی این احزاب گرفته شود چرا که آنها با ایجاد هیاهو موجی را ایجاد می‌کنند، مردم تصمیم می‌گیرند و کسی را انتخاب می‌کنند اما بعد عواقب و پیامدهای آن را مردم باید پرداخت کنند. به‌نظر من باید قانون احزاب به نوعی شکل بگیرد که احزاب بتوانند در چارچوب قوانین فعالیت‌های خود را دنبال کنند و از ثبات برخوردار باشند.
سیدکمال سجادی؛ سخنگوی جبهه پیروان امام و خط رهبری
احزاب فصلی عملا هیچ کارکردی را در فضای سیاسی کشور ندارند و عمل آنها بیشتر انتخاباتی است تا تشکیلاتی و در موقع انتخابات‌ها قارچ‌گونه بیانیه و لیست می‌دهند. اکثر آنها هیچ مجوزی برای فعالیت ندارند، از همین رو می‌توان گفت که هیچ مشروعیتی برای فعالیت تشکیلاتی ندارند. این احزاب با عمل اشتباه خود تنها به‌دنبال موج‌آفرینی هستند تا بتوانند در انتخابات تأثیر بگذارند و وزارت کشور وظیفه دارد که جلوی این احزاب یک‌بار مصرف را بگیرد و اجازه ندهد که این احزاب و گروه‌ها فضای سیاسی و انتخاباتی کشور را مخدوش و آشفته کنند. ما 240حزب و جبهه ثبت شده داریم و آنهایی که از اصالت برخوردارند باید فعالیت داشته باشند، نه اینکه عده‌ای با اسامی مجعول از فضای انتخاباتی سوءاستفاده کنند.
پرویز سروری؛ قائم‌مقام جمعیت رهپویان انقلاب اسلامی
ورود احزاب فصلی در عرصه سیاسی کشور باعث می‌شود که مردم از تحزب و نقشی که تشکل‌ها می‌توانند در انسجام و وحدت مردم ایفا کنند دور شوند و این به فرهنگ ایجاد تحزب به‌صورت بومی و متناسب با شرایط جامعه ما به‌شدت لطمه وارد می‌کند. چون این جریانات صرفا برای یک هدف انتخاباتی ورود می‌کنند اشخاص بر مقدرات کشور حاکم می‌شوند و سلایق شخصی در امور کشور تجلی پیدا می‌کند و چون برای هدایت تشکل‌هایی که آنها را به نوعی مدیریت کرده‌اند برنامه وجود ندارد عملا تأثیرگذاری هم نخواهد داشت؛ به تعبیر دیگر جامعه به سمت شخص محوری و سلیقه‌محوری حرکت خواهد کرد. این احزاب تنها نقش نظارت فردی را که به‌عنوان کاندیدا معرفی کرده‌اند بر عهده دارند و این نگاه صرف باعث می‌شود که از سایر گروه‌ها و مردم غافل بمانند و چون تا انتخابات بعدی فعالیت جدی دیگری ندارند نتیجه آن خواهد شد که هیچ برنامه و حرکت کارشناسی‌ای که بتواند به‌عنوان یک عقبه فنی و کارشناسی در کشور مطرح شود وجود نخواهد داشت و این می‌تواند عواقب بدی را برای فضای سیاسی کشور به‌وجود بیاورد، اما درخصوص نحوه برخورد با این احزاب نظر من این است که اساسا کار از ریشه دچار مشکل است، یعنی قانون احزاب باید در مجلس به‌صورت کلی تغییر کند و در قانون جلوی بروز و ظهور این تشکل‌های فصلی گرفته شود.
حمیدرضا ترقی؛ عضو شورای مرکزی حزب مؤتلفه
اصولا احزاب فصلی عامل حزب‌گریزی مردم می‌شوند؛ به این علت که تصور مردم نسبت به اهداف احزاب یک تصور غیرواقعی است و اینگونه برداشت می‌کنند که احزاب فقط جهت کسب قدرت ظهور و بروز پیدا می‌کنند و قصد خدمت ندارند. بر همین اساس نوعا تکثر احزاب فصلی که در مقاطع انتخابات رشد و نمو پیدا می‌کنند تا به حال یکی از موانع اصلی گرایش به تحزب در جامعه ما بوده است و نگاه و قضاوت مردم را نسبت به تحزب به یک نگاه منفی تبدیل کرده و یکی از دلایل آن که ما تا‌کنون نتوانسته‌ایم تحزب را در کشور نهادینه کنیم همین احزاب متعدد فصلی است که متأسفانه در دوران اصلاحات برخی از آنها برای اینکه بتوانند وجوهی را از دولت کسب کنند ایجاد شدند و تنها به چند عنصر هیأت مؤسس محدود شدند. اگر لایحه جدیدی برای اصلاح قانون احزاب در مجلس مطرح شود و در آینده نزدیک به تصویب برسد موجب خواهد شد که این احزاب فصلی اجازه حضور غیرقانونی نداشته باشند چرا که به واقع تشکیل حزبی بدون پایگاه اجتماعی به جایگاه واقعی تحزب در کشور آسیب وارد می‌کند.
مجتبی شاکری؛ عضو شورای مرکزی جمعیت ایثارگران
احزاب براساس کارکرد خود باید بتوانند به خوبی وضعیت کشور را رصد کنند و برای مسائل مختلف راه‌حل مناسبی ارائه دهند و بتوانند مشاور خوبی برای مردم باشند به‌خصوص در مسائلی که مردم ممکن است فرصت نداشته باشند ابعاد مختلف یک موضوع را بررسی کنند؛ این از عهده احزابی برمی‌آید که استحکام تشکیلاتی و استمرار داشته باشند. اگر تشکیلاتی از بنیه قوی اعتقادی و تشکیلاتی برخوردار نباشد نمی‌تواند این وظایف را به ثمر برساند. امروزه شاهد احزابی هستیم که در موقعیت‌های انتخاباتی و ژورنالیستی متولد می‌شوند و با هیاهو و تبلیغات ورود می‌کنند، هزینه‌های سنگینی را هم متحمل می‌شوند تا به نوعی فضا را در دست بگیرند ولی پس از اتمام انتخابات شاهدیم که همه آنها محو می‌شوند و معمولا گروهی و دسته‌ای متولد می‌شود و به تناسب مخاطبین مختلف سعی می‌کند تا اسامی متفاوتی را بر خود بگذارد. گاهی اوقات ممکن است مجموع اعضای آن حزب به 10نفر هم نرسد؛ البته این مسئله درخصوص سایت‌ها نیز صادق است و به‌نظرم آگاهی دادن درخصوص هویت این احزاب می‌تواند بسیار در جلوگیری از رشد قارچ‌گونه آنها مؤثر باشد.
