یکی از معروف‌ترین استفاده‌ها از این نوع پرنده‌ها در این نقش، انهدام آنها توسط هواپیمای اف- 14 تامکت و در ارتفاع بالا بود که به قطع پروازهای نفوذی میگ‌های- 25 شوروی سابق انجامید. با شروع جنگ و فرارسیدن فصل تحریم، عده‌ای از جوانان با استعداد که درس و دانشگاه را به خدمت دفاع‌مقدس درآورده بودند به کمک فرماندهان خوشفکر و جوان آمده و با ساخت پهپاد (پرنده هدایت‌پذیر از دور) مهاجر که به‌صورت هدایت رادیویی و در دید چشمی کنترل می‌شد به یاری رزمندگان شتافتند. این هواپیما دارای یک دوربین عکاسی بود که پس از بازیابی با چتر، نگاتیو از دوربین خارج شده و برای چاپ عکس اقدام می‌شد. سوابقی از شلیک راکت‌های آر-پی- جی هم توسط مهاجر وجود دارد. با پایان جنگ تحمیلی هشت ساله، فرصت و سرمایه کافی برای توسعه بی‌سرنشین‌ها در کشور بیش از پیش فراهم شد و علاوه بر طراحی نمونه‌های جدیدتر، سامانه‌های ارتباطی، هدایت و ناوبری بهتری نیز ساخته شد و با به‌کارگیری آنها کارایی پهپادهای ایرانی بسیار بیشتر شد. امروز ایران دارای نمونه‌های بسیار پیشرفته و در عین حال بومی از این تکنولوژی نسبتا جدید است.
ابابیل
طرح نوین ابابیل پس از گذراندن مراحل تحقیقاتی خود در صنایع مکانیک ساصد در مهرماه 1365به‌منظور تولید انبوه به صنایع هواپیماسازی ایران(هسا) منتقل شد. این پرنده با توجه به شرایط و ضرورت‌های زمان جنگ تا سال 1368به‌صورت غیراستاندارد و یک‌بار مصرف با قابلیت حمل 40کیلوگرم مواد منفجره تولید شد. از سال 1369با توجه به نیازمندی‌های جدید نیروهای مسلح، اقدام به طراحی دوباره تمامی بخش‌های بال و بدنه، سامانه‌های ناوبری و هدایت و کنترل این پهپاد شد و از سال 1370این هواپیما در خط تولید انبوه قرار گرفت و امروزه هواپیمای بدون سرنشینی استاندارد و چندبار مصرف است. نمونه‌های فعلی ابابیل عبارتند از: نمونه بی(به‌عنوان هدف هوایی) نوع اس (برد بلند مجهز به سامانه‌های ناوبری پیشرفته، GPS و خلبان خودکار) و نوع تی که از مواد مرکب ساخته شده است. ابابیل هواپیمایی بال پایین و دارای پیشبال(کانارد) است و همین ویژگی سبب می‌شود تا با پدید آمدن مشخصه ناپایداری ذاتی یا پایداری کم، مشخصات مانوری آن در سطح بالایی باشد. این هواپیما یک سامانه چندمنظوره بوده و جهت مأموریت‌های گوناگونی همچون هدف هوایی در قالب هواپیمای شبیه‌سازی‌‌کننده دشمن به‌کار می‌رود.
ویژگی‌های کلی این پهپاد عبارتند از: طراحی آیرودینامیک مناسب، جداسازی و مونتاژ سریع، سهولت به‌کارگیری و تعمیر، تحرک و انعطاف‌پذیری خوب، قابلیت استفاده در محیط‌های دریا و خشکی، قابلیت بازیابی و استفاده چندباره و قیمت تمام‌شده مناسب. بدنه نمونه‌های اولیه از آلومینیوم استاندارد هوایی بود و بعداً نوع ساخته شده از مواد مرکب نیز به تولید رسید. برد این هواپیما با سامانه خلبان خودکار شهید نوروزی 30کیلومتر و با سامانه 123(پایدار‌کننده خودکار) و GPS به حدود 150کیلومتر می‌رسد. سقف پرواز آن 14هزار پا(حدود 4200متر) و بیشینه سرعت آن نزدیک به 300کیلومتر بر ساعت است.
ابابیل نوع تی
این پرنده مجهز به دو پایدار‌کننده عمودی است که پس از سپری کردن پروازهای آزمایشی کارایی و قابلیت‌های خود را اثبات کرده است. ویژگی‌های خاص این نمونه از ابابیل که آن را از سایر نمونه‌ها شاخص کرده عبارت است‌از: ارتقای پایداری هواپیما و سهولت کنترل آن، افزایش بازده ملخ به‌دلیل بهبود جریان ورودی و در نتیجه افزایش سرعت هواپیما، بهبود وضعیت قرار گرفتن آنتن‌های ارسال اطلاعات به لحاظ قرار گرفتن در موقعیت بهتر روی بدنه، بهبود سامانه بازیافت توسط چتر، سهولت دسترسی به بخش‌های گوناگون موتور.
هواپیمای بدون سرنشین ابابیل امروزه یکی از پرکاربردترین پهپادهای موجود در کشور است و تاکنون بیش از 360فروند از آن ساخته و تحویل داده شده است که نشان از تولید انبوه آن دارد. به‌عنوان نمونه در هر یک از سال‌های 1384و 1385بیش از 65فروند ابابیل ساخته شده که نشان از میزان تولید حداقل پنج‌فروند در‌ماه به‌طور متوسط دارد.
یکی از شاهکارهای عملیاتی این پرنده که باعث معروفیت بیش از پیش آن در محافل رسانه‌ای دنیا شد، تصویربرداری از ناو هواپیمابر آمریکایی در آب‌های نزدیک ایران بود. در ابتدای اعلام این موضوع رسانه‌های غربی به انکار و زیر سؤال‌بردن این ماجرا اقدام کردند اما پس از انتشار تصاویر و فیلم ضبط شده که از وضوح بالایی نیز برخوردار بود موجی از نظرات حاکی از تعجب، نگرانی و بعضاً تحسین در این‌باره منتشر شد. در این عملیات که بنابر اعلام فرماندهان نظامی حدود 30دقیقه به طول انجامیده است، ابابیل با عبور از اطراف ناو اقدام به تصویربرداری کرده و پس از چند دقیقه پرواز از حضور آن مطلع شدند که با پرواز چند فروند جنگنده F/A-18هورنت و بالگردهای اس-اچ-60برای یافتن این پرنده اقدام شد که در نهایت این هواپیما به سلامت در پایگاه خود بازیابی شد.
هر چند این مورد تنها یکی از این دست عملیات‌هاست و مدت‌هاست تمامی آب‌های اطراف ایران به‌طور دائم تحت نظارت آنلاین سامانه‌های پهپاد ایران است اما این جریان اثبات عملی توانمندی هواپیماهای بدون سرنشین ایران در کارهای شناسایی و بازتاب راداری ناچیز آنها ست.
سامانه پرتاب ابابیل
از ویژگی‌های برتر پهپادهای کوچک و متوسط عدم‌نیاز آنها به باند فرود و برخاست درصورت امکان است. در این راستا با استفاده از پرتابگر می‌توان این هواپیماها را در گستره وسیعی از مناطق عملیاتی به پرواز درآورد. سامانه پرتاب ابابیل از دو نوع نیوماتیک و راکتی تشکیل یافته و هر دو نوع به‌طور کامل در هسا طراحی و ساخته شده است. پرتابگر نیوماتیک ابابیل کاملاً خودکفا بوده، قادر به پرتاب‌های متعدد است و روی کامیون نصب می‌شود. پرتابگر نصب شده روی کامیون بنز 911علاوه بر تأمین فشار هوای مورد نیاز برای تأمین نیروی محرکه، پرتاب پیاپی جهت دو فروند هواپیمای بدونسرنشین ابابیل، تمامی وسایل مونتاژ، تجهیزات مورد نیاز برای تعمیرات صحرایی و ژنراتور برق 220ولت را نیز با خود حمل می‌کند البته پرتابگر ابابیل با تغییرات جزئی قابل استفاده برای پهپادهایی تا جرم 300کیلوگرم است.
سامانه پرتابگر راکتی نیز از یک سامانه پرتاب ریلی و راکت تشکیل یافته که قابلیت پرتاب هواپیمای بدون سرنشین تا جرم 125کیلوگرم را دارد. از مشخصات آن می‌توان به سبکی، قابلیت نصب روی خودروی سبک یا زمین، سهولت حمل‌ونقل، نصب و استفاده در شناورهای دریایی گوناگون و عدم‌نیاز به تعمیر و نگهداری دائم نام برد.
شاهد پهباد
شاهد در واقع از نسل اول بی‌سرنشین‌های موتور جت ایرانی به شمار می‌رود که توسط هسا توسعه یافته و در ادامه با معرفی کرار، وجود عزم جدی برای دستیابی به این نوع از هواپیماها در کشور مشخص شد.
تاکنون تصویری از شاهد منتشر نشده است اما برخی مشخصات آن ازجمله سرعت حدود 700کیلومتر بر ساعت، سقف پرواز 25000هزار پا(حدود 7500متر) و برد حدود 700کیلومتر در مصاحبه‌ها عنوان شده است.نقش شناسایی و همچنین عملیات رزمی ازجمله ویژگی‌های آن است. تعداد تولیدی شاهد1بیش از 30فروند بوده و از نمونه شاهد123که احتمالاً نمونه مجهز به سامانه‌های خودکار است نیز نام برده شده است. به گفته فرماندهان، سطح مقطع راداری شاهد بسیار پایین بوده و به‌صورت عملیاتی قابل استفاده است.
ریزپهبادها
باید اشاره‌ای به‌گونه‌های دست پرتاب و ریزپهپادهای ساخت ایران داشته باشیم که تاکنون چند نمونه از آنها رونمایی شده و به‌دلیل هزینه پایین طراحی و تولید عمدتاً توسط شرکت‌های خصوصی یا دانشگاه‌ها توسعه یافته‌اند. این پرنده‌ها در انواع بال ثابت، بالگرد، بالزن، داکت فن و کوآدروتور بوده‌اند که در شرایط عملیاتی مختلفی به‌سرمی‌برند در ادامه برخی از این نمونه‌ها را معرفی می‌کنیم. مینی پهپاد فراز2با جرم 2900گرم، سقف پرواز 3000متر، سرعت 110کیلومتر بر ساعت و مداومت پروازی 45دقیقه یکی از نمونه‌های دست پرتاب یادشده است. این ویژگی‌ها برای هواپیمایی در این رده فیزیکی در حد مطلوبی بوده و به‌کارگیری آن در یگان‌های سبک شناسایی بسیار مفید است. فراز2به‌طور استاندارد از دو دوربین برای شناسایی و ارسال همزمان تصاویر استفاده کرده و امکان به‌کارگیری محموله جنگ الکترونیک نیز برای آن پیش‌بینی شده است. این نوع از پهپادها امروزه کاربرد بسیاری یافته و یکی از نمونه‌های آمریکایی با جرم 1/9کیلوگرم، سرعت پایای 56کیلومتر بر ساعت و مداومت پروازی یک تا یک و نیم ساعت که هم‌اکنون در عراق نیز استفاده می‌شود آمار تولید چند هزار فروند دارد. میکرو بالگرد شاهین با جرم 350گرم، سرعت 15کیلومتر بر ساعت، مداومت پروازی 10دقیقه، سقف پرواز 2000متر و قطر ملخ 36سانتی متر یکی از نمونه‌های دانشگاهی به شمار می‌رود که با توجه به ابعاد کوچک و سقف پرواز مناسب درصورت افزایش مداومت پروازی به وسیله‌ای بسیار مطلوب برای امور شناسایی در فضاهای شهری تبدیل خواهد شد.
بازسازی نمونه های خارجی
با توجه به اینکه چندی پیش برخی رسانه‌های معتبر انگلیسی زبان چاپ کشورمان خبر داده بودند که ایران قصد به نمایش گذاشتن هواپیمای جاسوسی آمریکا در آینده نزدیک را دارد و چهار هواپیمای بدون سرنشین اسرائیلی و سه هواپیمای آمریکا جز این اقلام هستند، به‌نظر می‌رسد متخصصان نیروهای مسلح کشورمان در این مدت موفق شده‌اند با اشراف بر نحوه طراحی و مهندسی مواد این پهپادها، آنقدر از این نوع هواگردهای بدون سرنشین تولید کنند که امکان استفاده از آنها در شرایط عملیاتی و رزمایش‌های سنگین نظامی فراهم شود؛ موضوعی که با توجه به انتشار چند لحظه‌ای تصاویر این پهپادها در رزمایش سپاه، منطق عملیاتی این استراتژی را تأیید می‌کند.
متخصصان داخلی با بهره‌گیری از پهپادهای خارجی که توسط سامانه‌های پدافندی آسیب دیده و به‌دست نیروهای خودی افتاده‌اند استفاده کرده و با روش مهندسی معکوس نمونه مشابه آنها را ساخته‌اند. شاید این سؤال پیش‌آید که با توجه به تنوع بالای سامانه‌های پهپاد بومی این‌کار چه ضرورتی داشته است؟ جدا از مزیت‌های سازه و بدنه این پرنده‌های خارجی که مطالعه آنها می‌تواند به رشد دانش بومی کمک کند، ساخت این پرنده‌ها و تجهیز آنها با زیرسامانه‌های داخلی و به‌کارگیری آنها در خارج از مرزهای کشور می‌تواند برای فریب دشمن و اجرای موفق‌تر عملیات شناسایی یا حتی عملیات تهاجمی مفید واقع شود. در واقع درصورت شناسایی چشمی این پهپادها توسط دشمن با توجه به یکسانی ظاهر آنها با نمونه‌های در اختیار دشمن، نفوذ به محدوده دشمن و اجرای عملیات شناسایی یا رزمی بسیار راحت‌تر می‌شود و امروزه دشمن باید از پهپادهای مشابه با پهپادهای خودش هم بترسد!
