کارشناسان و اعضای هیأت علمی منابع طبیعی و کشاورزی کشور می‌گویند تخریب این باغ از یک‌سو، صدها محقق و دانشجو را از مهم‌ترین مرکز تحقیقاتی منابع طبیعی و کشاورزی کشور محروم می‌کند و از سوی دیگر، وجهه کشور را نزد جهانیان خدشه‌دار می‌سازد.
«باغ گیاهشناسی نوشهر در هر شرایطی باید حفظ شود» این جمله فصل‌الخطاب گفته‌های مهندس کاظم نصرتی‌نصرآبادی است؛ کارشناس پرسابقه‌ای که سال‌ها ریاست جامعه جنگلبانی کشور را برعهده داشته است. او ضمن ابراز تأسف از خطری که باغ گیاهشناسی نوشهر را تهدید می‌کند، می‌گوید: «از دهه 40 ما توانستیم با عبور از جنگلبانی به جنگلداری برسیم و طرح‌های جنگلداری و مدیریت جنگل را جایگزین گارد و یگان حفاظت کنیم. این رویکرد مثبتی بود که سبب شد تا با نگاه علمی و فنی، جنگل مدیریت شود. به موازات این تغییر، در سال1347 مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور تشکیل شد تا مدیریت جنگل مبتنی بر پژوهش و تحقیقات باشد.»
نصرتی می‌افزاید: «از آنجایی که ما در رویشگاه‌های طبیعی کشور از تنوع زیستی در خور توجهی برخورداریم این تنوع گونه‌ها، ایجاب می‌کرد که فعالیت‌های مرتبط با منابع طبیعی بر پایه پژوهش و تحقیق استوار باشد با همین نگاه بود که در نقاط مختلف، باغ‌های اکولوژیک و گیاهشناسی ازجمله باغ گیاهشناسی نوشهر تاسیس شد.»
وی که در دوران خدمت اداری خود، سال‌ها مدیریت جنگل‌های شمال کشور را عهده‌دار بوده است باغ گیاهشناسی نوشهر را حاصل سال‌ها تلاش کارشناسان و محققان منابع طبیعی می‌داند و می‌گوید: «این باغ یک الگو و نمونه است که نباید به هیچ بهانه و قیمتی تخریب شود بلکه شایسته است آن را تقویت کنیم. حداقل اگر به وسعت آن اضافه نمی‌کنیم از نظر علمی و پژوهشی زمینه ارتقای آن را فراهم کنیم.»
نصرتی تصریح می‌کند: «تخریب این باغ، تخریب منابع پایه کشور است؛ توهین به علم و تحقیقات است. چنانچه این باغ تخریب شود در دنیا تصویری که از ما ارائه می‌شود تصویر ملتی است که کارهای پژوهشی را شروع می‌کند اما پس از 50 سال تلاش، آن را قربانی طرحی می‌کند که هیچ اولویتی ندارد؛ از نظر جهانیان این بدترین شکل سرمایه‌گذاری است.»
این باغ را برای حفظ منابع طبیعی تحمل کنید
دکتر حسین آخانی، استاد دانشگاه تهران در این باره می‌گوید: «باغ‌های گیاهشناسی در قرن شانزدهم میلادی و با وقوع رنسانس جایگاه ویژه‌ای پیدا کرد و با ارتقای منزلت علم در جامعه، محققان تاسیس این باغ‌ها را در مراکز دانشگاهی آغاز کردند. یکی از اهداف شکل‌گیری این باغ‌ها، آشنا شدن مردم با گیاهان به‌خصوص گیاهان دارویی بود. اما با پیشرفت‌های علمی، اهداف والاتری برای این باغ‌ها در نظر گرفته شد. ایجاد مرکزی برای پژوهش و مرکزی برای سازگاری گیاهان وحشی در باغ‌های گیاهشناسی به منظور استفاده از آنها در کشاورزی، ژنتیک و مهندسی ژنتیک ازجمله این اهداف بود.»
این گیاه‌شناس خاطرنشان می‌کند: «یکی دیگر از اهداف باغ‌های گیاهشناسی تبدیل این باغ‌ها به مراکز گردشگری است به‌طوری که باغ گیاهشناسی کیو در انگلیس سالانه دومیلیون بازدید‌کننده دارد. باغ گیاهشناسی برلین هم به‌طور متوسط هر سال 500 هزار گردشگر را به‌سوی خود جذب می‌کند. بازدید از این باغ‌ها از یک سو، باعث ارتقای دانش علمی گردشگران می‌شود و از سوی دیگر، زمینه توسعه پایدار را فراهم می‌سازد.»
آخانی در ادامه می‌گوید: «برخلاف آنچه در کشورهای توسعه‌یافته شاهدیم در کشور ما، متأسفانه باغ‌های گیاهشناسی جایگاهی ندارند و با همین نگاه، توسعه این باغ‌ها در دانشگاه‌ها جایی ندارد؛ درنتیجه شمار باغ‌های گیاهشناسی کشور محدود به سه باغ است؛ «باغ گیاهشناسی نوشهر» و «باغ گیاهشناسی ملی ایران» که زیر نظر وزارت جهاد کشاورزی اداره می‌شوند و«باغ گیاهشناسی ارم» که زیر نظر دانشگاه شیراز است. اما بقیه مراکز علمی و دانشگاهی و حتی دانشگاه تهران از داشتن یک باغ گیاهشناسی محروم هستند. البته در پردیس کرج یک باغ گیاهشناسی وجود دارد ولی این باغ در مقایسه با باغ‌های دیگر چندان فعال نیست.»
وی با تاکید بر اهمیت باغ‌های گیاهشناسی یادآور می‌شود: «در حالی ما به باغ‌های گیاهشناسی اهمیتی نمی‌دهیم که کشور ما با وسعتی بالغ بر یک‌میلیون و 600هزار کیلومتر مربع با تهدیدات متعددی نظیر ریزگردها، شور‌شدن زمین، افت آب‌های زیرزمینی، سیل و معضلات ناشی از آلودگی در شهرها مواجه است. آیا با وجود این همه معضل نباید ما چند هکتار باغ گیاهشناسی را تحمل کنیم ؟ این باعث تأسف و شرمندگی است که ما این چند هکتار را که نقشی انکارناپذیر در آموزش و پژوهش دارد می‌خواهیم قربانی جاده‌ای کنیم که مسیرهای جایگزین دارد. این زیبنده کشور نیست.»
آخانی خسارت تخریب ناشی از باغ گیاهشناسی نوشهر را فرامنطقه‌ای عنوان می‌کند و می‌گوید: «مسئله فراتر از آن چیزی است که برخی تصور می‌کنند. وجود باغ‌های گیاهشناسی یک ضرورت برای کشور است براین اساس مسئولان باید هر شش‌ماه یک باغ گیاهشناسی تاسیس کنند نه اینکه همین سه باغ را از بین ببرند.»
تیشه بر ریشه پژوهش
دکتر خسرو ثاقب‌طالبی، محقق مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع با اشاره به مساحت کم رویشگاه‌های جنگلی می‌گوید: «ما در کشوری زندگی می‌کنیم که وسعت جنگل‌های آن بسیار اندک است آن وقت می‌خواهیم یکی از قدیمی‌ترین باغ‌های گیاهشناسی کشور را قربانی ساخت جاده کنیم. این بسیار دور از انتظار و باعث تأسف است. باغ گیاهشناسی نوشهر هویت و تاریخچه بندر نوشهر است اگر از نوشهر قدیمی‌تر نباشد جوان‌تر نیست. برای شکل‌گیری این باغ 50 سال وقت صرف شده است. حاصل 50 سال زحمت محققان و کارشناسان دلسوز این باغ را به گنجینه‌ای بی‌نظیر از گونه‌های نادر گیاهی اعم از داخلی و خارجی تبدیل کرده است با وجود این، قرار است این باغ قربانی ساخت جاده‌ای شود که گزینه‌های جایگزین دارد.»
این پژوهشگر جنگل می‌افزاید: «اگر احداث مسیر دسترسی برای اتصال کمربندی نوشهر به بندر این همه ضرورت دارد چرا مسئولان ذیربط، مسیر مورد نظر را به گونه‌ای انتخاب نمی‌کنند که باغ گیاهشناسی مصون بماند. مسئله این است که متولیان احداث جاده نمی‌خواهند برای احداث مسیر مورد نظر هزینه کنند و درنتیجه منابع طبیعی و محیط‌زیست را قربانی می‌کنند. در حالی که این باغ از نظر علمی و تحقیقاتی جایگاهی بی‌نظیر دارد؛ آمار دانشجویانی که هر سال به این مرکز مراجعه می‌کنند بخشی از اهمیت این مرکز را نشان می‌دهد.» وی با اشاره به اینکه تخریب این باغ به‌سادگی میسر است اما ساخت آن به سال‌ها خون دل خوردن نیاز دارد، تصریح می‌کند: «صرف‌نظر از همه ارزش‌های انکارناپذیر باغ گیاهشناسی نوشهر، در فضایی که ساخت‌و‌سازهای مسکونی، اداری و تجاری همه شهر را فراگرفته، وجود چنین باغی غنیمت است که مسئولان باید آن را با چنگ و دندان حفظ کنند نه اینکه آن را برای ساخت مسیری که جایگزین دارد تخریب کنند.»
مهندس محمد درویش، قائم‌مقام انجمن علمی اعضای هیأت علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع از باغ گیاهشناسی نوشهر به‌عنوان موزه تحقیقات منابع طبیعی کشور یاد می‌کند و می‌گوید: «یکی از دلایل حفظ این مجموعه آن است که اگر قرار باشد مطالعات تاریخ‌نگاری در حوزه پژوهش‌های منابع طبیعی صورت بگیرد با حذف این مجموعه این مطالعات عملا ناقص می‌ماند.»
وی ادامه می‌دهد: «بسیاری از کارشناسان و مدیران منابع طبیعی واحدهای درختکاری را در این مرکز گذرانده‌اند مرکزی که قدمت آن به 50 سال می‌رسد. نکته در خور تامل اینکه با توجه به توسعه شتابان نوشهر، این باغ تنها مجموعه منسجمی است که در محدوده شهر از تخریب‌ها مصون مانده است. این باغ یکی از جاذبه‌های گردشگری و توریسم علمی به حساب می‌آید از این رو، انتظار می‌رود مسئولان با حمایت از این مرکز تحقیقاتی و پژوهشی باارزش حمایت کنند نه اینکه با سنگ اندازی مانع صیانت و حفاظت از آن شوند.»
باغی همسنگ با باغ‌های گیاهشناسی جهان
باغ گیاهشناسی نوشهر در اوایل دهه 30 در عرصه‌ای به وسعت 35هکتار تأسیس شد. این باغ که با شماره 17795 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده در حال حاضر بالغ بر 800گونه از گونه‌های گیاهی نادر داخلی و خارجی را در خود جای داده است. گونه‌های گیاهی موجود در این باغ طی سالیان متمادی با تغییرات شرایط محیطی سازگار شده و به بذر نشسته‌اند و سال‌هاست که به‌طور مستمر از نهال‌های برآمده از این باغ، در جنگل‌کاری‌ها، پارک‌ها و فضای سبز کشور استفاده می‌شود. باغ گیاهشناسی نوشهر علاوه بر ارزش تحقیقاتی و مطالعاتی، تنها باغ گیاهشناسی ناحیه هیرکانی است و در مجامع بین‌المللی نظیر اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) از اهمیت و اعتبار ویژه‌ای برخوردار است.
اما بدون‌توجه به این ارزش‌ها، در سال1382 طرح احداث راه دسترسی بندر به کمربندی نوشهر که بخشی از آن از داخل باغ گیاهشناسی عبور می‌کند از سوی اداره کل بنادر و دریانوردی مازندران در دستور کار قرار گرفت. این طرح با مخالفت‌های وزارت جهادکشاورزی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، سازمان جهادکشاورزی مازندران و مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی مازندران مسکوت ماند. با وجود این، هفت‌سال بعد و پس از کشمکش‌ها و نامه‌نگاری‌های متعدد،کارکنان اداره کل بنادر و دریانوردی در آبان‌ماه 89 با ماشین‌آلات سنگین راهسازی بدون مجوز و بدون هماهنگی وارد این باغ شدند و سه هکتار از عرصه‌های این مرکز تحقیقاتی را تخریب کردند. هر چند دفاع جانانه کارکنان باغ در مقابله با تخریب‌کنندگان و پیگیری مسئولان وزارت جهاد کشاورزی منجر به رای تحسین‌برانگیز مرجع قضایی مبنی بر توقف این عملیات مخرب شد و انتظار آن بود که با این اقدام قضایی، باغ گیاهشناسی نوشهر برای همیشه مصون بماند اما مصوبه اخیر شورای تامین استان که خبر آن هفته گذشته منتشر شد امید جامعه منابع طبیعی را برای حفظ ارزشمندترین مرکز تحقیقاتی و پژوهشی تبدیل به یاس کرد. بر اساس این مصوبه، تخریب باغ قطعی شده است.
