آشنایی با آداب و رسوم مردم شیراز در ایام نوروز

مردم استان فارس به خصوص شهرستان شیراز از 15 روز پیش از تحویل سال نو، به استقبال آن می‌روند. مردان با تهیه شیرینی و تنقلات و زنان با دوختن و تهیه لباس نو برای خود و فرزندان و همچنین خانه تکانی مشغول هستند.

در گذشته مردم خود شیرینی درست می‌کردند و عمدتاً نان شیرین می‌پختند. نان شیرین را بعد از این که از تنور بیرون می‌آوردند تا هنوز نرم و تازه بود، چند بار تا می‌زدند تا به صورت یک مربع به اندازه کف دست درآید.

این نان بعد از چند دقیقه تـُرد و بسیار شکننده می‌شد. غیر از این نوع نان شیرینی، شیرینی دیگری درست نمی‌شد. اغلب، وسایل پذیرایی عید تنقلاتی مانند برنجک، اَخُرِک و دنگو بود.

امروزه یک ماه به نوروز مانده شیرازی‌ها به بازار می‌روند و لباس عیدشان را تهیه می‌کنند. پارچه‌هایی معمولاً خریداری می‌شود که دارای رنگ روشن و سرخ یا زرد باشد. در قدیم اعتقاد بر این بود؛ اگر لباس را خودشان بدوزند پارچه آن را روزهای دوشنبه یا جمعه قیچی کنند و نیز از نظر آنها چون روز پنج شنبه ساعت سنگین است، لباس مدتی روی دست می‌ماند تا دوخته شود.

روز سه شنبه اگر بریده شود نصیب دزد یا مرده‌شور خواهد شد و روز چهار شنبه می‌سوزد وسایل خانه نیز باید عوض شود و یا تمیز گردد.

پختن نان شیرین از جمله کارهایی است که حتماً باید قبل از عید و برای عید انجام بگیرد. سبز کردن گندم، عدس، تره تیزک، ده پانزده روز به عید ماندهدر خانه های شیراز صورت می‌گیرد.

برای این کار از ظرفی استفاده می کنند که از جنس مس یا روی باشد و بعد مقداری دانه ابتدا به سلامتی امام زمان می ریزند و به ترتیب بعد از آن نام اعضای خانواده را می آورند.

• خانه تکانی یا رفت و روب:

یکی دو هفته پیش از عید خانه تکاتی یا رفت و روب انجام می گیرد و مجدداً اثاثیه را جابه جا می‌کنند و گردگیری می‌کنند و دوباره آنها را می‌چینند.
در مراحل بعد تخم مرغ رنگ کردن است که آن‌ها را آب پز می‌کنند و رنگ‌های شاد روی آنها می زنند.

• چهارشنبه آخر سال:

یکی از آداب و مراسمی که در شب چهارشنبه آخر سال و یا چهارشنبه‌سوری در شیراز برگزار می‌شود، رفتن مردم به «حوض ماهی» است. در گوشه غربی آرامگاه سعدی، قنات آب گرم معدنی جاری است که مردم شیراز به آن «حوض ماهی» می‌گویند.

آنها برای تندرستی و درمان بیمارهای خود، وارد حوض می‌شوند و با جام برنجی «چهل کلید» سر و تن خود را شست‌وشو می‌دهند. این کار نظم و ترتیبی خاص دارد و آن را تبدیل به آیینی ویژه می‌سازد.

زیارت حضرت شاه چراغ در شب چهارشنبه سوری، فال گوش ایستادن، پختن آش ابودردا که تهیه وسایل اولیه آن آداب منحصر به خود دارد، آجیل چهارشنبه سوری و تفال به دیوان حافظ، از دیگر مراسمی است که در این شب شیرازی‌ها انجام می‌دهند.

• سفره و ساعت تحویل سال:

برای تحویل سال همه در یکی از اطاق های خانه شان سفره می‌اندازند. پیش از هر چیز آیینه و قرآن در آن می گذارند و بعد هفت سین را می‌گذارند. هفت سین عبارت است از سماق، سیر، سنجد، سمنو، سکه، سرکه، سبزی.

در شیراز علاوه بر هفت سین(هفت میم) را هم درسفره می‌گذارند که هفت میم عبارتند از: مدنی (لیمو شیرین)، مرغ، ماهی، میگو، مسقطی، ماست و مویز. به علاوه کنگر ماست، عسل، خرما، کره، پنیر، کاهو، تخم مرغ رنگی و ... .

موقع تحویل سال همه اهل خانه باید با لباس نو بر سر سفره باشند اسپند نیز دود می شود و هر کدام از این‌ها فلسفه‌ای دارد. شمع برای روشنایی خانه و زندگی، قرآن نشان توجهی است که باید در آغاز سال به خداوند داشته، به علاوه در سال نو، صاحب قرآن یار و مددکار اهل خانه خواهد بود.

پول نشان از خیر و برکت و رفاه، اسپند برای دوری از چشم زخم حسود، برنج، نشانی از خیر و برکت و فراوانی، آب، نشان صافی و پاکی و روشنایی و گشایش کار. ماهی قرمز، شگون دارد.

آیینه، برای رفع کدورت و نشانی ازصفا و پاکی و یکرنگی. طلا، نشانی از امید به وضع مالی خوب در سال نو. بعد از تحویل سال نباید شمع ها را با فوت خاموش کرد بلکه بایدگذاشتتا آخر بسوزند و یا با نقل و مسقطی خاموششان کرد.

شیرازی‌ها تخم مرغی را روی آینه سفره هفت سین قرار می‌دهند و اعتقاد دارند که به مجرد تحویل سال نو، تخم مرغ روی آینه حرکت می‌کند.

یا در گذشته‌ها رسم بود که مردم پیش از نوروز حجامت می‌کردند و می‌گفتند که در سال نو باید خون نو در بدن باشد.

یکی دیگر از اعتقادات مردم شیراز این است که هنگام تحویل سال در حرم حضرت شاهچراغ(ع) حضور یابند، در آنجا شمع روشن کنند و در دست بگیرند؛ به این معنی که همیشه زیر نور شاهچراغ باشند.

یک نفر از وعاظ بالای منبر می‌رود و دعا می‌خواند و مردم صلوات می‌فرستند و از طرف خادمین شاهچراغ روی مردم گلاب پاشیده می‌شود و همه به هم تبریک می‌گویند.

• غذاها و شیرینی‌های شیرازی:

کلم پلوی شیرازی که به سبک خاصی و متفاوت با سایر شهرها پخته می‌شود، از جمله غذاهایی است که در ایام نوروز بوی آن از خانه‌های شیرازی‌ها بیرون می‌آید.

• شوید لوبیا با گوشت قیمه / کوفته سبزی / آش انار / آش سبزی /

شکر پلو، آش سبزی، ترحلوا نیز در ایام نوروز در سفره‌های مردم این شهر دیده می‌شود. آش کارده از دیگر خوراکی‌های خاص شیراز است که خوردن آن برای مسافرین دیگر شهرها در ایام نوروز بسیار جالب و جذاب است.

از دیگر غذاهای سنتی شیراز که در ایام نوروز طبخ می‌شود، عبارتند از: آش انار، قورمه به، دو پیازه، یخنی نخود، رب پلو، یخنی عدس کلم، کوفته هلو، کوفته سبزی، خورشت سبزی، حلوای کاسه، حلیم بادمجان، رنگینک، پاچه پلو و ... .

سالاد شیرازی نامی است آشنا که در سراسر شهرهای ایران شناخته شده و جزئی از منوی غذایی اغلب رستوران‌های ایران می‌باشد. ولی طعم واقعی آن را فقط می‌توان در شیراز چشید. این سالاد که با خورد کردن پیاز، خیار و گوجه فرنگی که بدون استفاده از کاهو تهیه می‌شود و با آب نارنج تازه یا کمی آب لیمویا آبغوره و نمک و نعنای خشک به آن طعم و لطافتی فراموش نشدنی می‌دهد تزئین کننده سفره غذای نوروزی شیرازی‌هاست.

شیرینی‌های سنتی شهرستان شیراز عبارتند از: شکر پنیر، کلوچه، مسقطی، نان یوخه، نان شیری و ... .

• دیدار اقوام و دوستان:

از بامداد نوروز دید و بازدیدها آغاز می‌شود در همه خانواده‌ها رسم است که به دیدار کسی که از نظر سن و شخصیت بر دیگران مزیت دارد بروند و دست او را ببوسند و تبریک بگویند و او نیز عیدی که شامل سکه یا پول است به آنها بدهد.

بعضی نیز صبح عید نوروز یک بشقاب گندم برشته که شامل: کنجد، گندم، شاهدانه، نخودچی و کشمش است به اضافه یک بشقاب نان شیرین به اضافه تخم مرغ رنگی یا سکه به کوچک‌ترها می‌دهند.

• مراسم نوروز در ماه رمضان:

اگر عید نوروز در ماه رمضان بیفتد سفره انداخته می‌شود ولی دید و بازدیدها عموماً در ساعات بعد از افطار و در شب صورت می‌گیرد.

• مراسم نوروز در ماه محرم:

اگر نوروز در ماه محرم یا صفر بیفتد، شیرازی‌ها در اعیاد قربان و غدیر که پیش از دهه محرم است به عید مبارکی می‌روند و گندم سبز می‌کنند.
ممکن است در نوروز سفره مختصری که حاوی قرآن مجید، سبزی، آینه و میوه است پهن شود، ولی دید و بازدید به صورت عادی و معمولی مفهومی ندارد.

• سیزده بدر:

تمامی مردم کشورمان سیزده بدر را پذیرفته و در این روز بیشتر طبق یک سنت دیرینه سعی می¬کنند از خانه¬ها بیرون زده، به دامان طبیعت سرسبز پناه ببرند و روز را به شادی به شب برسانند.

در شیراز نیز مرسوم است که روز دوازده فروردین همه وسایل تهیه می‌شود و هر چه از شیرینی‌ها و آجیل‌ها باقی مانده برای صبح سیزده آماده می‌شود که البته همراه آن سرکه و کاهو نیز هست.

صبح سیزده فروردین همه دسته دسته عازم کوه و باغ‌های اطراف شیراز می‌شوند و معتقدند در روز سیزده فروردین نباید در خانه ماند زیرا این روز نحس و بدیمن می‌باشد.

این روز، پیش از طلوع آفتاب و تا پاسی از شب ادامه دارد و در عصر آن روز ویژه سبزی گره زدن دخترهاست که در واقع برای گشایش بخت خود این کار را می‌کنند و ترانه‌هایی می‌خوانند.

چنانچه سیزده به ماه رمضان بیفتد. مراسم را بعد از اتمام ماه رمضان در اولین جمعه یا اولین عید انجام می‌دهند.