در برنامه پنجم توسعه که مسئولیت اجرایی‌شدن آن به عهده دولت رو به اتمام دهم است، به مقوله سلامت پرداخته شده است. یکی از وظایف دولت فراهم آوردن زمینه‌های تشکیل و راه‌اندازی پرونده الکترونیک سلامت شهروندان است. این پرونده تا‌کنون به مرحله اجرایی نرسیده است ولی سازمان نظام پرستاری با همکاری وزارت بهداشت طرح پایش سلامت ایرانیان بالای 30سال را برای اجرایی شدن پرونده الکترونیک سلامت به‌زودی اجرا می‌کند. این طرح مشتمل بر غربالگری سه عامل قند خون، فشار خون و وزن است و از 14تا 24 اردیبهشت اجرایی می‌شود. از سوی دیگر شهرداری تهران نیز طرح مفصل و کاملی برای سنجش عدالت در سلامت شهروندان با بیش از 70شاخص اجرایی کرده است و هر سه سال یک‌بار آن را بازبینی می‌کند. این دو طرح ایرانیان را به داشتن پرونده الکترونیک سلامت نزدیک‌تر می‌کند اما باید دید آیا داشتن این پرونده از هزینه‌های سلامت آنها هم خواهد کاست.
جمعیت بالای 30سال ایرانیان را 35میلیون نفر تشکیل می‌دهند. فاطمه رخشانی، مدیرمعاون بهداشتی وزیر بهداشت با بیان اینکه در طرح پایش سلامت ایرانیان، افراد درخصوص نحوه مراقبت از خود نیز آموزش می‌بینند، گفت: نیمی از افراد مبتلا به عارضه پرفشاری خون از بیماری خود اطلاعی ندارند بنابراین در اثنای اجرای این طرح افراد مشکوک به ابتلا به این عارضه برای پیگیری‌های بیشتر ارجاع داده می‌شوند که امیدواریم متخصصان نیز ما را در استمرار این طرح یاری کنند.
وی با اشاره به اینکه حدود 20درصد جمعیت کشور به بیماری پرفشاری خون مبتلا هستند و 50درصد آنها مبتلا به چاقی‌اند گفت: بزرگ‌ترین کار سازمان نظام پرستاری پیشنهاد اجرای داوطلبانه این طرح بود و نیز متقاعد کردن دولتمردان و سیاستگذاران برای اجرای این طرح که کار بسیار ارزشمندی است. وی با بیان اینکه این طرح نتیجه بسیار بزرگی در پی دارد، ادامه داد: ما برای تهیه پرونده الکترونیک سلامت17یا 18پرسش داریم که در اجرای این کار از افراد پرسیده می‌شود، همراه با اطلاعات جمعیتی که در حد اطلاعات کارت ملی هر ایرانی است این پرونده تشکیل می‌شود.
عباس عباس‌زاده، مشاور علمی طرح پایش سلامت ایرانیان ، با بیان اینکه نتایج حاصل از طرح پایش سلامت ایرانیان در نرم‌افزار طراحی اطلاعات و در نهایت در قالب پرونده الکترونیک سلامت نگهداری می‌شود به ایرنا گفت: در این طرح برای فراهم‌کردن مقدمات اجرایی، استان‌های کشور در قالب خوشه‌هایی به 10منطقه مشخص تقسیم شده اند . درصورت اجرای موفق این طرح، غربالگری یادشده برای سایر گروه‌های سنی در کشور اجرا خواهد شد. مبتلایان به پرفشاری خون برای دریافت خدمات درمانی بیشتر به پزشک ارجاع داده می‌شوند. اجرایی‌شدن طرح پایش سلامت با همکاری حدود 100هزار نفر از دانشجویان پرستاری و مامایی کل کشور خواهد بود. رئیس سازمان نظام پرستاری نیز در این‌باره گفت: ۳۳هزار تیم سه نفره پرستاری، طرح پایش سلامت ایرانیان بالای ۳۰سال را براساس پروتکل‌های یکسان اجرا می‌کنند. حضور کارکنان پرستاری در این طرح داوطلبانه است اما شرکت در این طرح برای دانشجویان پرستاری جزو واحدهای درسی آنها محسوب می‌شود.
محمد میرزابیگی با اشاره به اینکه پیشگیری مهم‌تر از درمان است، گفت: پرفشاری خون، بیماری دیابت و چاقی با اینکه در سطح اول پیشگیری اهمیت می‌یابند و روش‌های سالم زندگی (سبک زندگی سالم) تا حد زیادی از بروز آنها پیشگیری می‌کند اما به‌عنوان بیماری‌های خاموش در جامعه گسترش یافته‌اند.
این سه علامت به همراه بیماری‌های بسیار شایعی همچون حملات قلبی، سکته‌های مغزی و معلولیت‌های مختلف ناشی از آنها، هزینه‌های سنگینی را بر دوش بیماران، خانواده‌ها، جامعه و دولت تحمیل می‌کنند. از طرفی مشخص شده که پیشگیری سطح دوم یعنی شناسایی و پیگیری بموقع مبتلایان به این سه مشکل، می‌تواند روند پیشرفت آن را کند کرده و زندگی هزاران نفر را نجات دهد و در هزینه‌های مربوط به سلامت صرفه‌جویی کند.
احمد آریایی نژاد، دبیر کمیسیون بهداشت و درمان مجلس در گفت‌و‌گو با همشهری درباره این طرح گفت: در برنامه پنج ساله پنجم تشکیل پرونده الکترونیک جزو اولویت‌های دولت است. اجرا شدن این طرح یکی از قدم‌های ضروری و اساسی برای تحقق اهداف برنامه پنجم توسعه است. غربالگری فشار خون، قند و وزن ایرانی‌ها از هزینه اضافی برای درمان خواهد کاست. این هزینه از جیب مردم پرداخت می‌شود. درصورتی که از عوامل خطر ساز به موقع آگاهی یابیم از ایجاد چنین هزینه‌هایی جلوگیری خواهد شد. از آنجا که پیشگیری مهم‌تر از درمان است، طرح پایش سلامت می‌تواند ما را به سلامت جامعه نزدیک‌تر کند.
این نماینده مجلس با مثبت ارزیابی کردن این طرح گفت: شاخص‌های درنظر گرفته شده برای سنجش سلامت در این طرح کافی نیست ولی به هر حال قدم مهمی است که باید برداشته می‌شد. این سنجش‌ها باید به‌صورت دوره‌ای صورت بگیرد. سایر عوامل خطرساز در قدم‌های بعدی باید به این پایش اضافه شود. وی تأکید کرد: در شرایط اقتصادی کنونی با دست روی دست گذاشتن نمی‌توان راه به جایی برد. این طرح صرفا شروع یک کار مهم و اساسی است و سیاستگذاران حوزه سلامت در کشور باید بدانند که توجه به سلامت می‌تواند بسیاری از مشکلات اقتصادی را کاهش دهد.
پایش سلامت ایرانیان تنها طرحی نیست که برای پیشگیری از بیماری‌ها و بهبود وضعیت سلامت شهروندان اجرا می‌شود. از سال 87شهرداری تهران در طرح« سنجش عدالت در سلامت» اقدام به رصد کردن وضعیت سلامت شهروندان تهرانی کرد. دکتر محمد مهدی گلمکانی، مدیرکل سلامت شهرداری تهران گفت: برای این طرح از ابزاری استفاده کردیم که مورد وثوق سازمان جهانی بهداشت است. این ابزار شاخص‌های بسیار مفیدی دارد که خروجی‌های آن می‌تواند برای مداخله مدیران و برنامه‌ریزان حوزه سلامت بسیار مفید باشد. از 62شاخص تعیین شده در طرح شهرداری، دولت 52شاخص عدالت در این طرح را الگوبرداری کرده است و براساس مصوبه هیأت دولت قرار شده که این شاخص‌ها در همه استان‌ها پیگیری شوند. بنابراین اساس برنامه‌ریزی‌های آنها باید عدالت در سلامت و کاهش نابرابری‌ها در حوزه سلامت باشد.
وی گفت: یکی از خروجی‌های طرح سنجش عدالت در سلامت این است که شهرداری توانسته است اطلاعات سلامت را در اختیار مدیریت محله قراردهد تا آنها با دستورالعمل‌های ارائه شده از ظرفیت‌های محل برای افزایش سلامت ساکنین همان محل استفاده کنند؛ به‌طور مثال اگر محله‌ای شاخص روانی‌اش از میانگین تهران پایین‌تر باشد مدیریت محله می‌تواند مداخله کرده و بودجه و توانمندی‌های محل را برای اصلاح شرایط موجود به‌کار ببرد؛ یعنی اگر به روانشناس یا مددکار اجتماعی و یا مشاور نیاز باشد مدیریت محل از همکاری این متخصصین استفاده خواهد کرد. از آنجا که منابع در حوزه سلامت محدود است چنین سنجشی که مبتنی بر شواهد عینی است می‌تواند کارایی بیشتری داشته باشد. منابع در جایی که نیاز است تخصیص داده می‌شود. وی با اشاره به اینکه زیر ساخت‌های سلامت باید در اختیار مدیریت شهری قرار بگیرد گفت: اگر اطلاعات در مورد وجود سالمندان، مباحث تغذیه، چاقی، کم‌تحرکی، سلامت کودکان و ... به تفکیک هر محله در اختیار مدیران قرار بگیرد، بهتر می‌توان برای سلامت آنها برنامه‌ریزی کرد. اطلاعات این طرح که به تصویب شورای شهر رسیده است، هر سه سال یک‌بار به روز می‌شود. اطلاعات شهروندان توسط خانه‌های سلامت به روز می‌شود.
دکتر گلمکانی در مورد طرح پایش سلامت ایرانیان گفت: اگرچه قدم خوبی برداشته شده است اما همه سلامت، فشار ، قند خون و BMI نیست. این طرح شاید بتواند بهانه‌ای باشد برای فرهنگسازی و حساس‌کردن مردم به موضوع سلامت. پیشنهاد من این است که در چنین شرایطی وزارت بهداشت و دولت به‌صورت زیربنایی‌تر و جامع‌تر نسبت به تشکیل پرونده سلامت اقدام کنند و از همه ذی‌نفعان نهاد سلامت بخواهند که برای تشکیل پرونده سلامت کمک کنند. به‌نظر من با توجه به شرایط زمانی کنونی، ادعای سنجش 35میلیون نفر ایرانی، شاید خیلی نتواند با واقعیت هماهنگ باشد. ما از هرگونه شعار و برنامه سلامت‌محور استقبال می‌کنیم.
مدیرکل سلامت شهرداری تهران گفت: در طرح شهرداری به ازای هر منطقه 1200خانواده در سال 91مورد سنجش قرار گرفته است. در این طرح در شش حیطه سلامت جسمی، روانی و تغذیه، زیرساخت‌ها و محیط‌زیست، توسعه انسانی و اجتماعی، توسعه اقتصادی، توسعه فرهنگی و حکمرانی شهری شاخص‌های سلامت تعریف شده و مورد سنجش قرارگرفت. اطلاعات به‌دست آمده در اختیار مراکز دانشگاهی و علمی کشور قرار گرفته است. وی در مورد اینکه آیا این اطلاعات در پرونده الکترونیک سلامت مورد استفاده قرار گرفته است گفت: قبل از اجرای طرح پزشک خانواده، طرحی دیگر را برای تعیین محتوای پرونده سلامت با وزارت بهداشت اجرا کرده بودیم که در آن شاخص‌های سلامت اجتماعی نیز گنجانده شده بود. محتوایی نیز در این زمینه تهیه کرده بودیم ولی اینکه آیا نتایج آن کار مشترک در این طرح جدیداعمال شده است، برای ما مشخص نیست.
